Η 27η Φεβρουαρίου ήταν η 42η επέτειος της δήλωσης ανεξαρτησίας της Δυτικής Σαχάρας από την Ισπανία. Παρόλο που δεν υπάρχει πλέον καμία ανεξαρτησία για να γιορτάσουμε, καθώς το μεγαλύτερο μέρος της επικράτειας παραμένει υπό μαροκινή κατοχή, ένας μικρός θρίαμβος γιορτάστηκε σε όλους τους καταυλισμούς Σαχάριων προσφύγων στην Αλγερία, όπου κατοικεί η πλειοψηφία του πληθυσμού.

Το ίδιο πρωί, εκδόθηκε απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΚ) υπέρ της αποαποικιοποίησης. Πιο συγκεκριμένα, η απόφαση αφορά συμφωνία μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και Βασιλείου του Μαρόκου, που ρυθμίζει την πρόσβαση της ευρωπαϊκής αλιευτικής βιομηχανίας στα ύδατα του Μαρόκου.

Αυτή η αποκαλούμενη Συμφωνία Αλιευτικής Σύμπραξης έχει τεθεί σε ισχύ από το 2006 και λήγει τον Ιούλιο του 2018, ενώ βρίσκεται σε εξέλιξη διαδικασία ανανέωσης. Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου αναφέρει σαφώς ότι οποιαδήποτε τέτοια συμφωνία με το Μαρόκο δεν θα μπορούσε να περιλαμβάνει τα ύδατα της Δυτικής Σαχάρας, στα οποία το Μαρόκο ισχυρίζεται κυριαρχία.

Ποια είναι η συμφωνία;

Η δήλωση ήταν αναμενόμενη, συνεπής όπως και με προηγούμενες αποφάσεις και δύσκολα αμφιλεγόμενη από διεθνή νομική άποψη. Παρόλ’ αυτά, πρόκειται για την τελευταία εξέλιξη μιας σύγκρουσης που διαπράττεται μεταξύ διαφόρων κλάδων της διακυβέρνησης της ΕΕ σχετικά με το εμπόριο της Ένωσης με το Μαρόκο. Η διαμάχη είναι, βέβαια, η κατοχή του Μαρόκου της Δυτικής Σαχάρας, που χαρακτηρίζεται από τον ΟΗΕ ως «μη αυτοδιοικούμενο έδαφος».

Αυτό αφορά επί του παρόντος δύο ξεχωριστές διαπραγματεύσεις που θα έχει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Μαρόκο όλη την άνοιξη του 2018: τη Συμφωνία Αλιευτικής Σύμπραξης, που επιτρέπει στα ευρωπαϊκά σκάφη να αλιεύουν στα μαροκινά ύδατα, και μια εμπορική συμφωνία για γεωργικά και αλιευτικά προϊόντα. Η αλιευτική συμφωνία θα λήξει τον Ιούλιο και η εμπορική συμφωνία τον Απρίλιο.

Αν και το ΔΕΚ αποφάνθηκε σαφώς ότι το 2016 θα ακυρώσει κάθε διμερή συμφωνία με το Μαρόκο, αν πρόκειται για κατεχόμενα εδάφη, η επιτροπή εμπορίου της ΕΕ φαίνεται επίμονη στην ανανέωση των συμφωνιών ούτως ή άλλως, καθώς συνήψαν μια νέα εμπορική συμφωνία με το Μαρόκο τον Ιανουάριο του 2018. Αυτό έχει προκαλέσει έκπληξη και καταδικαστικές δηλώσεις από την εξόριστη κυβέρνηση της Δυτικής Σαχάρας, ομάδες ακτιβιστών, καθώς και από το κοινοβούλιο της ΕΕ.

Την περασμένη εβδομάδα, πολλοί βουλευτές της ΕΕ απευθύνθηκαν στους συναδέλφους τους σε μια δήλωση που εξέφραζε ότι:

…feel alarmed about the way that the Commission is managing the process, the lack of transparency and possibilities for scrutiny for members of the European Parliament, and the Commission’s attempts to circumvent the ECJ ruling from December 2016.

…ανησυχούν για τον τρόπο, με τον οποίο η Επιτροπή διαχειρίζεται τη διαδικασία, την έλλειψη διαφάνειας και δυνατότητες ελέγχου των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και τις προσπάθειες της Επιτροπής να παρακάμψει την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου από τον Δεκέμβριο του 2016.

Μια από τους υπογράφοντες είναι η Jytte Guteland, μέλος της σοσιαλδημοκρατικής κοινοβουλευτικής ομάδας, η οποία πέρυσι ήταν μεταξύ μιας ομάδας ευρωβουλευτών που χαρακτηρίστηκε persona non grata από τις μαροκινές Αρχές, όταν προσπάθησαν να εισέλθουν στη Δυτική Σαχάρα.

Σχετικά με τη συμπεριφορά της εμπορικής επιτροπής, εκφράζει την ανησυχία της πέρα από αυτή τη συγκεκριμένη περίπτωση. Μιλώντας στο Global Voices, η Guteland σημείωσε ότι οι ενέργειες της επιτροπής ήταν ανησυχητικές.

It has got me very worried the way the commission handled the first court ruling [2016]. They chose to negotiate a new trade agreement that includes Western Sahara in spite of the ruling. In a time when the principle of rule of law is constantly challenged it is a matter of EU's credibility. The EU must live up to its’ own rulings and international law.

Με ανησυχεί πολύ ο τρόπος, με τον οποίο η Επιτροπή χειρίστηκε την πρώτη απόφαση του δικαστηρίου [2016]. Επιλέγουν να διαπραγματευτούν μια νέα εμπορική συμφωνία που περιλαμβάνει τη Δυτική Σαχάρα, παρά την απόφαση. Σε μια εποχή κατά την οποία η αρχή του κράτους δικαίου αμφισβητείται συνεχώς, είναι ζήτημα αξιοπιστίας της ΕΕ. Η ΕΕ πρέπει να ανταποκριθεί στις δικές της αποφάσεις και στο διεθνές δίκαιο.

Σε ανοικτή επιστολή διαμαρτυρίας, 89 οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών Δυτικής Σαχάρας δήλωσαν:

The Sahrawi people, do not benefit, economically or otherwise, from the illegal exploitation of their natural resources and trade with the European Union; nor has the Saharawi people’s consent been credibly sought. Any economic gains and development as a result of the exploitation of our natural resources and their illegal trade with the EU, are selectively distributed with the sole intent of further entrenching Morocco’s illegal occupation and systematically discriminating further against the Sahrawi people it occupies.

Οι λαοί της Σαχάρας δεν επωφελούνται, από οικονομική ή άλλη άποψη, από την παράνομη εκμετάλλευση των φυσικών τους πόρων και από το εμπόριο με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ούτε έχει ζητηθεί αξιόπιστα η συναίνεση του λαού της Σαχάρας. Οποιαδήποτε οικονομικά οφέλη και ανάπτυξη εξαιτίας της εκμετάλλευσης των φυσικών μας πόρων και του παράνομου εμπορίου τους με την ΕΕ διανέμονται επιλεκτικά, με μοναδικό σκοπό την περαιτέρω εδραίωση της παράνομης κατοχής του Μαρόκου και τη συστηματική περαιτέρω διάκριση εις βάρος των Σαχάριων που καταλαμβάνει.

Δεδομένου ότι είναι μη αυτοδιοικούμενο έδαφος, το διεθνές δίκαιο απαιτεί ο λαός της Δυτικής Σαχάρας να έχει λόγο σε οποιαδήποτε οικονομική δραστηριότητα λαμβάνει χώρα στα εδάφη και ότι πρέπει να αποβαίνει προς όφελός τους. Για να περιπλέξουμε το θέμα, η πλειοψηφία του πληθυσμού στα κατεχόμενα εδάφη σήμερα αποτελείται από Μαροκινούς έποικους, ενώ η πλειοψηφία των Σαχάριων έχουν εξοριστεί από τη Δυτική Σαχάρα, κυρίως σε καταυλισμούς προσφύγων στη γειτονική Αλγερία. Από αυτούς τους καταυλισμούς λειτουργεί το διεθνώς αναγνωρισμένο σώμα της Δυτικής Σαχάρας, το Μέτωπο Πολισάριο.

Στην ίδια επιστολή διαμαρτυρίας, οι ομάδες της κοινωνίας των πολιτών κατηγορούν την επιτροπή ότι προσπαθεί να παρακάμψει το νόμο με μια λεπτή μετατόπιση της ορολογίας.

We also observe with frustration that the Commission replaces the deliberate terminology of ‘Saharawi people’, with ‘population’. These concepts are fundamentally different. Consulting Moroccan organizations, parliamentarians and businesses about Western Sahara can never replace the consent of the Sahrawi people.

Παρατηρούμε επίσης με απογοήτευση ότι η Επιτροπή αντικαθιστά την εκούσια ορολογία του «λαού της Σαχάρας» με τον όρο «πληθυσμό». Αυτές οι έννοιες είναι θεμελιωδώς διαφορετικές. Συμβουλευτικές μαροκινές οργανώσεις, βουλευτές και επιχειρήσεις για τη Δυτική Σαχάρα δεν μπορούν ποτέ να αντικαταστήσουν τη συγκατάθεση του λαού των Σαχάριων.

Σε παρόμοια καταγγελία, το διεθνές δίκτυο παρακολούθησης Western Sahara Resource Watch (WSRW) απέρριψε μια έρευνα διαβούλευσης από την επιτροπή.

From what we understand, the negotiations with the Government of Morocco are now finished, and the agreed text has been initialed. The Government of Morocco does not represent the people of the territory. It is clear that no consent has been received, as the Court required. We do not see the point of any consultation on a deal that lacks the approval of the people of the territory.

Από ό,τι καταλαβαίνουμε, οι διαπραγματεύσεις με την κυβέρνηση του Μαρόκου έχουν πλέον ολοκληρωθεί και το συμφωνηθέν κείμενο έχει μονογραφηθεί. Η κυβέρνηση του Μαρόκου δεν εκπροσωπεί τους κατοίκους της επικράτειας. Είναι σαφές ότι δεν έχει ληφθεί συναίνεση, όπως το ζήτησε το Δικαστήριο. Δεν βλέπουμε το σημείο οποιασδήποτε διαβούλευσης για μια συμφωνία που στερείται της έγκρισης του λαού της επικράτειας.

Σε απάντηση στην απόφαση της Τρίτης, το Μέτωπο Πολισάριο ανακοίνωσε ότι είναι έτοιμο να συνεχίσει τις διαπραγματεύσεις με την ΕΕ για την πρόσβαση στα ύδατα που δεν επιτρέπεται να συμπεριληφθούν στην τρέχουσα αλιευτική συμφωνία με το Μαρόκο. Σύμφωνα με την Guteland:

That would be more legally justified since the UN consider Polisario as the representative of Western Sahara. To further establish an agreement with the people the Sahrawi civil society should also be consulted.

Αυτό θα δικαιολογείται περισσότερο από τη στιγμή που ο ΟΗΕ θεωρεί το Πολισάριο ως εκπρόσωπο της Δυτικής Σαχάρας. Για την περαιτέρω σύναψη συμφωνίας με τον λαό θα πρέπει επίσης να ζητείται η γνώμη της κοινωνίας των πολιτών της Σαχάρας.

Γιατί η αλιεία έχει σημασία

Ως μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της, η μαροκινή οικονομία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ΕΕ για τις εξαγωγές. Ταυτόχρονα, πολλά από τα ευρωπαϊκά κράτη-μέλη αντιμετωπίζουν εγχώρια πίεση και έντονη άσκηση πίεσης από τις αντίστοιχες αλιευτικές τους βιομηχανίες για να έχουν πρόσβαση στους πόρους της Δυτικής Σαχάρας.

Καθώς τα αποθέματα ψαριών και θαλασσινών εξαντλούνται ταχέως σε όλους τους ωκεανούς, αναμένεται να αυξηθεί η σημασία των χωρικών υδάτων της Δυτικής Σαχάρας στον Ατλαντικό. Σήμερα, αυτά τα ύδατα θεωρούνται τα πλουσιότερα σε όλη την αφρικανική ήπειρο και λόγω της κατοχής, τοποθετείται το Μαρόκο πρώτο μεταξύ των εξαγωγέων ψαριών και θαλασσινών στην ήπειρο. Οι επίσημοι αριθμοί υποδηλώνουν ότι περίπου το 70% των συνολικών αλιευμάτων του Μαρόκου εκφορτώνονται σε λιμένες της Δυτικής Σαχάρας, ενώ περίπου το ήμισυ των υπόλοιπων αλιευμάτων μεταφέρεται σε Ταν-Ταν και Αγκαντίρ σε κοντινή απόσταση από τα κατεχόμενα εδάφη. Εκτιμάται ότι τα ξένα σκάφη σε αυτά τα ύδατα συγκεντρώνουν περισσότερο από το 90% των αλιευμάτων τους από τα ύδατα της Δυτικής Σαχάρας.

Το μεγαλύτερο μέρος δε θα καταλήξει στο πιάτο σου κατευθείαν, αλλά είναι μάλλον το πρώτο βήμα σε μια αλυσίδα παραγωγής. Στο Μαρόκο και αλλού, τα ψάρια μεταποιούνται σε κρέας ή λάδι, τα οποία με τη σειρά τους εξάγονται ως ζωοτροφές για τις βιομηχανίες κρέατος και τις ιχθυοκαλλιέργειες αλλού. Ομοίως, ο κύριος τομέας της οικονομίας της Δυτικής Σαχάρας είναι η εξόρυξη φωσφορικού πετρώματος, πόρου που το Μαρόκο είναι ήδη ο πρώτος στον κόσμο εξαγωγέας. Το φωσφορικό είναι το κύριο συστατικό του συνθετικού λιπάσματος, από το οποίο εξαρτάται η γεωργική βιομηχανία στον κόσμο. Έτσι, η Δυτική Σαχάρα, που συχνά αναφέρεται ως η τελευταία αποικία της Αφρικής, αποτελεί πολύ σημαντική περιοχή για την παγκόσμια προσφορά τροφίμων.

Η εμπορική συμφωνία μεταξύ ΕΕ και Μαρόκου σχετικά με τα αλιευτικά προϊόντα και τα γεωργικά προϊόντα αποτελεί, στην παρούσα μορφή της, σημαντικό μέρος της μετατροπής της μαροκινής κατοχής της Δυτικής Σαχάρας σε κερδοφόρο.