Ο Πακιστανός ακτιβιστής Raza Khan με τους μαθητές του. (Φωτογραφια από τον Aaghaz-e-Dosti, χρησιμοποιείται με άδεια)

Από την Tulika Bathija

Τους τελευταίους τέσσερις μήνες, δεν μπόρεσα να βρω τις λέξεις για να εκφράσω τη θλίψη μου για την εξαφάνιση του αγαπημένου μου φίλου, Raza Khan.

Όταν έλαβα το μήνυμα ότι ο Raza αγνοούνταν, σοκαρίστηκα μέχρι τα μύχια της ψυχής μου. Πώς ήταν δυνατό αυτό; Πώς μπορεί ένας άνθρωπος που δεν υψώνει ποτέ τη φωνή του, που δύσκολα έρχεται σε λεκτική αντιπαράθεση, που ευγενικά διαχειρίζεται τις διαφωνίες και που δεν έβλαψε κανένα ζωντανό, να αποτελεί απειλή; Τι θα κερδίσει κάποιος από την εξαφάνισή του;

Δεν μπορώ να φανταστώ τι μπορεί να περνάει τώρα. Κρυώνει; Έφαγε; Έχει κοιμηθεί; Είναι πληγωμένος ή υποφέρει οποιοδήποτε είδος σωματικού πόνου; Δεν ξέρω πού είναι, αλλά είναι σημαντικό να γνωρίζουμε όλοι ποιος είναι ο Raza και να κινήσουμε γη και ουρανό για να τον φέρουμε πίσω. Αν μπορούσα μόνο να περπατήσω στα σύνορα στο Wagha για να τον ψάξω. Αν τον εγκαταλείψουμε αυτήν την ώρα, δεν υπάρχει επιστροφή από εκείνο το σκοτεινό μέρος.

Ο Raza Khan είναι ο Πακιστανός Σύμβουλος του Aaghaz-e-Dosti (AED) και ο Συντονιστής του Hum Sub Aik Hain, ενός αναγνωρισμένου οργανισμού στο Πακιστάν, που παρέχει μια πλατφόρμα ώστε οι άνθρωποι να μοιράζονται τα όνειρά τους και τις ελπίδες τους για ειρηνικό Πακιστάν πέρα από τάξεις και θρησκείες. Προέρχεται από ένα ταπεινό υπόβαθρο και αποφάσισε να συνεχίσει την εκπαίδευσή του στις σπουδές του φύλου στη δεκαετία του '30. Ο κοινωνικός ακτιβισμός, η οικοδόμηση της ειρήνης μέσω της εκπαίδευσης και η διαθρησκειακή αρμονία ήταν έργο της ζωής του.

Γνωρίζω τον Raza από το 2014. Συναντηθήκαμε όταν δίδασκα σε ένα διεθνές σχολείο στη Βομβάη. Επικοινώνησα με το AED για να με συνδέσει με ένα άτομο που θα μπορούσε να με φέρει σε επαφή με εκπαιδευτικούς και σχολεία στη Λαχόρη του Πακιστάν. Το πρόσωπο με το οποίο με συνέδεσε η συνδιοργανωτής της AED, Devika Mittal, ήταν ο Raza. Μια διασυνοριακή ανταλλαγή επιστολών άνθισε σε μια δια βίου φιλία. Ωστόσο, είναι βαθιά λυπηρό το γεγονός ότι ο Raza και εγώ δεν συναντηθήκαμε ποτέ προσωπικά. Δεν θέλω να ακούγεται σαν να μην το ήθελα ποτέ, αλλά σύντομα θα το κάνω, αν όχι πέρα από τα σύνορα, αλλά σε μια άλλη γη, που δεν θα μας εμποδίζει να συναντηθούμε, γιατί υποτίθεται ότι είμαστε εχθροί και όχι φίλοι.

Θυμάμαι έντονα την ημέρα που έστειλα τις κάρτες για την Ημέρα της Ανεξαρτησίας στη Λαχόρη μέσω του AED. Η Devika μου έστειλε τα στοιχεία επικοινωνίας ενός άνδρα που ονομάζεται Raza Khan. Η διεύθυνση δεν διέθετε τον κωδικό περιοχής. Ο σχολικός ταχυδρόμος επρόκειτο να φτάσει ανά πάσα στιγμή και εμένα μου τελείωνε ο χρόνος. Πήρα τον αριθμό του και έκανα διεθνή κλήση προς τη Λαχόρη. Ήταν σε ένα μέρος με συνωστισμό. Αργότερα μου είπε ότι είχε βγει από την τάξη του για να απαντήσει στο τηλεφώνημά μου. Τον ευχαρίστησα πάρα πολύ που συνεργάστηκε μαζί μου στο σχέδιο ανταλλαγής ευχετήριων καρτών και απάντησε: “Δεν κάνουμε χάρη ο ένας στον άλλον. Και οι δυο μας εργαζόμαστε γι’ αυτό το έργο επειδή είμαστε παθιασμένοι για την οικοδόμηση της ειρήνης μεταξύ των δύο χωρών. “Αυτή ήταν η αρχή όχι μιας διασυνοριακής συμμαχίας για να γεμίσει ο τοίχος μας στο Facebook, αλλά μιας νέας φιλίας.

Τον Μάρτιο του 2016, η Λαχόρη μάτωσε συνεπεία της έκρηξης στο Gulshan-e-Iqbal, η οποία σκότωσε εκατοντάδες, κυρίως αθώα παιδιά και τις μητέρες τους. Ήρθα σε επαφή με τον Raza για να ρωτήσω αν οι μαθητές μου μπορούσαν να στείλουν κάρτες αλληλεγγύης στους συνομηλίκους τους στη Λαχόρη. Όχι μόνο βρήκε ένα σχολείο όπου η πλειοψηφία των μαθητών ήταν από τη χριστιανική κοινότητα που δέχτηκε επίθεση σ’ αυτή την έκρηξη, αλλά εξασφάλισε επίσης ότι οι κάρτες θα έφθαναν στους μαθητές που έχασαν αδέλφια και φίλους σ’ αυτό το φρικτό περιστατικό. Ο Raza εγκωμίασε τις προσπάθειές μου, παρόλο που ήταν αυτός που έθεσε τις βάσεις. Έπρεπε να αναζητήσει επαφές, να δημιουργήσει δίκτυα και να οργανώσει την παράδοση και τη διανομή των επιστολών. Θα πήγαινε με την πάνινη τσάντα του, ντυμένος απλά. Ήταν σαν τον Άγιο Βασίλη αλλά δεν έφερε δώρα παρά αγάπη, ελπίδες και όνειρα.

Του φέρνει τεράστια χαρά να παρακινεί τις καρδιές, να παρέχει εκπαίδευση στα παιδιά που τους διδάσκει να αμφισβητούν και να προκαλούν τα συστήματα που υποστηρίζουν το μίσος και την εχθρότητα. Πιστεύει ακράδαντα ότι όλα τα παιδιά έχουν δικαίωμα σε μία εκπαίδευση που τους δίνει την ελευθερία να γνωρίσουν νέους ανθρώπους, να γεφυρώσουν τα εμπόδια και να σπάσουν τα στερεότυπα.

Ως καθηγήτρια πλήρους απασχόλησης, ήμουν συχνά πολύ απασχολημένη και παρόλο που προσπάθησα να κάνω την σύνδεση Ινδίας-Πακιστάν ψυχή της καριέρας μου στην εκπαίδευση, δεν ήμουν ποτέ ικανή να κάνω αρκετά. Ο παραλογισμός των εξετάσεων, των διαγωνισμάτων, των αξιολογήσεων και του σχεδιασμού των μονάδων δεν επέτρεψε πολλές ευκαιρίες. Ήταν ο Raza που κατέληξε να κατευθύνει τις μελλοντικές μας συνεργασίες, ο οποίος ταξίδευε στις πόλεις, ικανοποιούσε όλα τα αιτήματά μου, ξεκίνησε συνομιλίες μέσω Skype, επαφές μεταξύ των ανθρώπων και με μερικές φορές με προέτρεψε να οριστικοποιήσω τις ημερομηνίες. Έχω αλληλεπιδράσει με τους ακτιβιστές του καναπέ που χρησιμοποιούν ηθική και ελιτίστικη γραφή για την προώθηση της ειρήνης. Αλλά ο Raza είναι διαφορετικός. Από ένα ταπεινό ούρντου/παντζάμπ υπόβαθρο, σπάνια επικεντρωνόταν στα δικά του επιτεύγματα, αντίθετα αναδείκνυε τις φωνές και τα πρόσωπα των παιδιών του Πακιστάν, διευκολύνοντας τον διάλογο στο παρασκήνιο και καταγράφοντας τις ιστορίες φιλίας.

Καθώς ο Raza και εγώ συνδεθήκαμε μέσω αυτών των εργασιών, αρχίσαμε να συζητάμε για το ρόλο της διαθρησκευτικής αρμονίας. Εξέφρασε την πεποίθηση ότι αν δεν μπορέσουμε να βρούμε έναν τρόπο για να αποκαταστήσουμε την αρμονία στις χώρες μας, πώς μπορέσουμε να ενισχύσουμε τους δεσμούς μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν; Συζητήσαμε τη δυνατότητα δημιουργίας ενός προγράμματος εκπαίδευσης για την ειρήνη. Ο Raza, που ήταν πάντα οραματιστής, είδε την ευκαιρία να κατασκευάσει μια πλατφόρμα για να διευκολύνει τη διασταύρωση των συζητήσεων σχετικά με τις διαθρησκευτικές σχέσεις, τη βία, την πατριαρχία, τα περιβαλλοντικά ζητήματα και τον ρόλο των τεχνών στην ειρηνευτική διαδικασία. Η ιδέα του έγινε πράξη σε ένα ζωντανό χώρο που ονομάζεται Lowkey Lokai.

Αφότου μετακόμισα στην Ιαπωνία, δεν είχαμε την ευκαιρία να συνεργαστούμε ξανά, αλλά ο Raza κρατούσε ζωντανές τις επιστολές, εκθέτοντας τες σε μέρη με επιρροή στο Πακιστάν, τις φρόντιζε και τις συντηρούσε. Αυτές οι επιστολές θα είναι για πάντα συμβολικές της φιλίας μας. Ρωτούσε συχνά για την ευημερία μου, τη διατροφή μου και για την προσαρμογή μου σε μια νέα χώρα. Είχα μοιραστεί μαζί του τη μοναξιά και το άγχος της προσαρμογής σε ένα νέο περιβάλλον και μου είχε προσφέρει λόγια παρηγοριάς. Ήξερα ότι ποτέ δεν ήμουν μόνη μου, ότι σ’ ένα μέρος μακρινό όπως η Λαχόρη, αυτός ο φίλος θα λάμβανε τις τηλεφωνικές μου κλήσεις, ακόμα και στη μέση της νύχτας. Κάθε φορά που θα του τηλεφωνούσα ή θα λάμβανα μια κλήση, θα απαντούσε, “Καλησπέρα, πώς είσαι;“, η συζήτηση ξεκινούσε με το ζεστό καλοσώρισμα από την Λαχόρη. Μου έστελνε ευχές για το Ντιβάλι, ρωτούσε για τους γονείς μου, ευχόταν το καλύτερο στην οικογένειά μου και πάντα να άκουγε με ενσυναίσθηση και συμπόνια. Αν κάποτε δεν μπόρεσε να πάρει κάποια κλήση, απογοητεύονταν. Τρώγοντας μόνη μου σε ένα εστιατόριο στην Ιαπωνία στα γενέθλιά μου, άκουσα ένα όμορφο φωνητικό μήνυμα απ’ αυτόν.

Αν ποτέ μου συνέβαινε κάτι, αυτός ο άνθρωπος θα έστεκε με ένα πλακάτ στους δρόμους της Λαχόρης. Θα σε υπερασπιζόταν, αν είχες διαφορετική άποψη από την δική του.

Ο Raza πιστεύει στη δύναμη της ανθρωπιάς. Αγαπά και νοιάζεται βαθιά για τους ανθρώπους πέρα από κάστα, δόγματα, πεποιθήσεις, φύλα, πίστη και θρησκεία. Το κράτος, ο λαός του Πακιστάν, αλλά και ο λαός της Ινδίας που πιστεύει στην ανθρωπιά πρέπει να αγωνιστούν για την επιστροφή του Raza από όπου και αν βρίσκεται. Ας τον φέρουμε πίσω.