Η Σερβία παραμένει σιωπηλή, όσο ο καθεστωτικός λαϊκισμός καταστρέφει την πολιτιστική κληρονομιά της

Κάποια αντικείμενα έχουν διασωθεί. Αυτές οι θήκες σκυταλών από τη Σκυταλοδρομία Νέων στη Γιουγκοσλαβία εκτίθενται πλέον δίπλα στο μαυσωλείο του Γιόσιπ Μπροζ Τίτο στο Βελιγράδι. Φωτογραφία από την Ellery Biddle, χρησιμοποιείται με άδεια.

Ο Σέρβος ιστορικός τέχνης Živko Brković έχει στοχευθεί με απειλές, οι οποίες σχετίζονταν με ένα ξέσπασμα από σωματικές επιθέσεις και μια διάρρηξη εξαιτίας της προσπάθειάς του να διασώσει σερβικά έργα τέχνης του παρελθόντος.

Για πολλά χρόνια, ο Brković ζητούσε απαντήσεις από τη σημερινή κυβέρνηση της Σερβίας σχετικά με τη φερόμενη κακομεταχείριση καλλιτεχνικών έργων κρατικής ιδιοκτησίας. Ο Brković θέλει να αναλάβει η Σερβία την ευθύνη για “ιδιωτικοποιημένες” ή “εξαφανισμένες” συλλογές μουσείων κατά τη δεκαετία του '90 υπό τον πρώην Σέρβο πρόεδρο Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς.

Η εφημερίδα Danas δημοσίευσε μια έκθεση για τις πιέσεις που αντιμετώπισε ο Brković, ο οποίος λάμβανε τηλεφωνήματα αργά τη νύχτα για να «σταματήσει να αναφέρει τον [πρόεδρο της Σερβίας] Βούτσιτς», αφότου δημοσίευσε ανοικτή επιστολή για την κακή διαχείριση κρατικών ακινήτων, συμπεριλαμβανομένης της μετατροπής μουσείων σε κατοικίες κρατικών αξιωματούχων.

Αφού ανέφερε τα συμβάντα στην αστυνομία, η μόνη βοήθεια που του παρείχαν ήταν συμβουλές να αλλάξει τον αριθμό τηλεφώνου του:

Tweet: Απειλές κατά του ιστορικού τέχνης Živko Brković, συγγραφέα του βιβλίου “Šumanović i naša fašizofrenija”, λόγω κειμένων που δημοσιεύονται στην “Danas”.
Σύνδεσμος: Στο στόχαστρο λόγω κριτικής του καθεστώτος.

Ο Brković δέχτηκε επίθεση μετά την προώθηση του επικριτικού του βιβλίου “Šumanović i naša fašizofrenija” (Σουμάνοβιτς και η Φασιστοφρένειά μας) στην Έκθεση Βιβλίου του Βελιγραδίου τον Οκτώβριο. Η προσωπική του βιβλιοθήκη, την οποία διατηρούσε στο σπίτι του αδελφού του, δέχτηκε διάρρηξη και πολλά απούλητα αντίγραφα του βιβλίου καταστράφηκαν από άγνωστους δράστες.

Κατά την άποψη του Brković, η μεγάλη «αμαρτία» του ήταν ότι συνέχισε να υπενθυμίζει στη σερβική κοινή γνώμη την κακομεταχείριση της πολιτιστικής της κληρονομιάς, που ανήκε στο κράτος και κληρονομήθηκε από την πρώην Γιουγκοσλαβία. Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του Μιλόσεβιτς, ένα συγκρότημα μουσείων στην περιοχή Ντέντινιε [ΣτΜ: αριστοκρατική συνοικία του Βελιγραδίου] μετατράπηκε σε κατοικίες για την οικογένειά του. Τα τρία μουσεία στην περιοχή περιείχαν χιλιάδες ανεκτίμητα ιστορικά αντικείμενα, τόσο από τη χώρα όσο και δώρα προς τον πρόεδρο της Γιουγκοσλαβίας Γιόζιπ Μπροζ Τίτο από κυβερνήσεις άλλων χωρών.

Μετά την πτώση του Μιλόσεβιτς τον Οκτώβριο του 2000, διοργανώθηκε από τη βραχύβια δημοκρατική κυβέρνηση μια έκθεση φωτογραφίας 500 λεγόμενων «χαμένων» έργων τέχνης. Ωστόσο, μετά τη δολοφονία του προοδευτικού πρωθυπουργού Ζόραν Τζίντζιτς το 2003, τα τσιράκια του Μιλόσεβιτς αναρριχήθηκαν ξανά σε θέσεις εξουσίας και συνεχίστηκε η καταστολή της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Σε δήλωση για την εφημερίδα Danas, ο Brković τονίζει ότι ο σημερινός πρόεδρος Βούτσιτς ήταν Υπουργός Πληροφόρησης στην κυβέρνηση Μιλόσεβιτς και ότι οι στενοί συνεργάτες και πολιτικοί σύμμαχοί του είχαν επίσης υψηλές κυβερνητικές θέσεις:

Ja sam pre svega stručnjak koji to radi i voli, i ne mogu da ćutim na krađe umetničkih stvari pred očima javnosti. Savest mi ne dozvoljava da ćutim. Ne postavljaju se kapitalna pitanja, koliko čega je bilo u Vili „Mir“ i koliko je i gde eksponata nestalo. Tu biblioteku, iz koje je rukopis Gorskog vijenca otišao na Cetinje, niko nikad ne pominje – kaže Brković i dodaje da bi odgovorne u aktuelnoj vlasti trebalo tužiti najpre domaćim a zatim i međunarodnim sudovima.

Είμαι πάνω από όλα ένας εμπειρογνώμονας που αγαπά το έργο του και δεν μπορώ να σιωπήσω για τη ληστεία έργων τέχνης σε κοινή θέα. Η συνείδησή μου δεν μου επιτρέπει να “το βουλώσω”. Αποφεύγονται απαντήσεις σε κρίσιμα ερωτήματα σχετικά με την απογραφή των αντικειμένων στο πρώην μουσείο, νυν βίλα “Μιρ” (Ειρήνη), πόσα υπήρχαν και πού εξαφανίστηκαν. Κανείς δεν αναφέρει τη βιβλιοθήκη του, που περιείχε το χειρόγραφο του “Gorski vijenac” [ΣτΜ: “Οι Δάφνες του Βουνού”, ποίημα και θεατρικό έργο, θεωρείται αριστούργημα της σερβικής λογοτεχνίας] που έφυγε για το Τσέτινιε του Μαυροβουνίου.

Ο Brković πρόσθεσε ότι οι υπεύθυνοι που βρίσκονται τώρα στην εξουσία “πρέπει να εναχθούν σε εγχώρια και στη συνέχεια διεθνή δικαστήρια”.

Σε ένα κείμενο με τίτλο “Βούτσιτς, δώσε πίσω το μουσείο μας”, ο Brković σημείωσε:

Sada se vi u toj vili sa svojim gostima šepurite, šetate, uživate odvojeni visokim zidom od eventualnog nekrofilnog zadaha obližnjeg mauzoleja. Nije vas briga gde je monumentalni antički mozaik s kompozicijom lova, gde je sfinga iz Egipta, bronzani šlem iz 7. veka pre nove ere – pokloni kraljeva i vladara Grčke, Egipta, Nepala, Rusije… Bivši muzej je otet, zazidan, a misterija nestalih eksponata nerazrešena. Podsećamo da je na Dedinju, gde je nekad bila strogo zabranjena gradnja privatnih objekata, to odjednom dozvoljeno privilegovanim biznismenima i političarima. Tu je među prvima sagrađena vila Arkana Ražnatovića koja u stilu, eklektici svakog od sedam-osam spratova kopira megalomanska fašistička zdanja Musolinijeve ere.

Τώρα μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τη βίλα για να καμαρώνετε σαν παγώνια στητοί και να διασκεδάζετε με τους καλεσμένους σας, μακριά από την πιθανή νεκροφιλική βρώμα από το κοντινό μαυσωλείο. Δεν φαίνεται να σας ενδιαφέρει πού στον κόσμο είναι το μνημειώδες αρχαίο μωσαϊκό με σκηνές κυνηγιού, η σφίγγα από την Αίγυπτο, το χάλκινο κράνος από τον 7ο αιώνα π.Χ., όλα τα δώρα των ηγεμόνων της Ελλάδας, της Αιγύπτου, του Νεπάλ, της Ρωσίας…Το πρώην μουσείο έχει απαχθεί και περιτοιχιστεί και το μυστήριο των εξαφανισθέντων αντικειμένων παραμένει άλυτο. Να σας υπενθυμίσω ότι στην περιοχή Ντέντινιε απαγορευόταν η κατασκευή ιδιωτικών κτιρίων, ωστόσο ξαφνικά επετράπη στους προνομιούχους επιχειρηματίες και πολιτικούς. Μεταξύ των πρώτων που επωφελήθηκαν από αυτή την κυβερνητική απόφαση ήταν ο [ΣτΜ: εγκληματίας πολέμου και φυσιογνωμία του οργανωμένου εγκλήματος] Arkan Ražnjatović, του οποίου το επταώροφο αρχοντικό με το στυλ και τον εκλεκτικισμό του αντιγράφει τα μεγαλομανιακά φασιστικά κτίρια του Μουσολίνι.

Λαϊκισμός «ως συνήθως», με μακροπρόθεσμες συνέπειες

Η περίπτωση του Brković είναι μόνο μια από τις πολλές περιπτώσεις, όπου ασφυκτιά η ελεύθερη σκέψη στη Σερβία, όπου μια εύθραυστη δημοκρατία έχει πλημμυρίσει από λαϊκισμό. Η Σερβία είναι μεταξύ πολλών χωρών της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης, που κυβερνώνται από κόμματα της Δεξιάς φιλικά προς το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα και επωφελείται από την επιρροή του συντηρητικού ουγγρικού συμμάχου Φίντες (Ουγγρική Συμμαχία Πολιτών).

Αντί να διασώσουν την πραγματική κληρονομιά, τέτοιες κυβερνήσεις συχνά επενδύουν στη δημιουργία μιας ρεβιζιονιστικής εκδοχής της ιστορίας, δημιουργώντας νέα τέχνεργα, που παρουσιάζονται ως προτεραιότητα.

Για παράδειγμα, στη γειτονική ΠΓΔΜ, ο ομόλογός του Βούτσιτς, Νίκολα Γκρουέφσκι (2006-2017), δαπάνησε εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια φορολογουμένων πολιτών για να επιβάλει μια πολιτική «αρχαιοποίησης», με στόχο να αποδείξει την άμεση πολιτισμική, πολιτική και γενετική “καταγωγή” από την αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου (336-323 π.Χ.).

Αυτή η ρεβιζιονιστική πολιτική της «εθνικής αναγέννησης» περιλάμβανε έργα βουτηγμένα στη διαφθορά, με τεράστια “λαδώματα” για αξιωματούχους του κυβερνώντος κόμματος και ολιγάρχες με διασυνδέσεις. Περιλάμβανε δημόσιες δαπάνες για εκατοντάδες νέα μνημεία και κτίρια μέσω του προγράμματος Σκόπια 2014, κινηματογραφώντας δεκάδες ιδεολογικά προκατειλημμένα «ντοκιμαντέρ» μέσω της Δημόσιας Ραδιοτηλεόρασης της πΓΔΜ και καθιερώνοντας σχεδόν πλήρη έλεγχο της ακαδημαϊκής κοινότητας.

Κατά παρόμοιο τρόπο, ο Βούτσιτς αναζωογονεί τα σερβικά εθνικιστικά αισθήματα με την αυξανόμενη προώθηση της μεσαιωνικής δυναστείας Νεμάνια (1166-1371). Τον χειμώνα, το δημόσιο τηλεοπτικό δίκτυο της Σερβίας άρχισε να εκπέμπει μια σαπουνόπερα/τηλεοπτική σειρά εποχής για τη δυναστεία. Οι σερβικές Αρχές ανακοίνωσαν σχέδια για την κατασκευή ενός νέου μνημειώδους συγκροτήματος αφιερωμένου στον αυτοκράτορα Στέφανο Νεμάνια.

Όπως και στην ανακοίνωση του προγράμματος Σκόπια 2014 το 2009, η ανακοίνωση για το νέο συγκρότημα στο Βελιγράδι παρουσίασε μια τρισδιάστατη μακέτα:

Αποκτάμε – ή ίσως δεν πρέπει να το αναφέρω εντελώς έτσι – αγοράζουμε ένα νέο μνημείο … μνημείο προς τιμήν του Στέφανου Νεμάνια

Ορισμένοι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχουν εκφράσει ανησυχίες, επισημαίνοντας τις ομοιότητες προσέγγισης μεταξύ του τωρινού σερβικού και του πρώην σλαβομακεδονικού καθεστώτος:

Είδατε το μελλοντικό μνημείο προς τιμήν του Στέφανου Νεμάνια; Έχετε πάει στα Σκόπια;

Η Ειδική Εισαγγελία της πΓΔΜ διεξάγει αρκετές έρευνες εναντίον του Γκρουέφσκι. Αυτό δεν θα διορθώσει βέβαια τα Σκόπια, που τα κατάντησε μια κιτς πόλη. Αυτό θα συνέβαινε και στο Βελιγράδι, εκτός εάν αρχίσουν οι έρευνες πριν από την κατασκευή.

Οι σερβικές αρχές σχεδιάζουν επίσης πολλά άλλα δημόσια έργα, όπως συντριβάνια και μια πανοραμική ρόδα (ένα νυν ματαιωμένο κομμάτι του σχεδίου Σκόπια 2014 με κόστος περίπου 20 εκατομμυρίων ευρώ).

Στο Βελιγράδι σχεδιάζουν να χτίσουν σιντριβάνια, πανοραμική ρόδα, γόνδολα, υπαίθρια γυμναστήρια, συγκροτήματα ψυχαγωγίας. Ακριβώς όπως στην Αρχαία Ρώμη, δώστε στους πληβείους άρτον και θεάματα.

Το 2017, η πΓΔΜ κατάφερε να αποτινάξει το λαϊκιστικό καθεστώς που υποστήριζε η Ρωσία, μετά από μια σοβαρή πολιτική κρίση, αλλά εξακολουθεί να υποφέρει από τις διχαστικές συνέπειες της κυριαρχίας τους. Εν τω μεταξύ, στη Σερβία, ο Βούτσιτς ζυγίζει την παραδοσιακή του σχέση με τη Ρωσία ενάντια στην προοπτική ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, που ευνοείται από τη νεολαία και τον αστικό πληθυσμό.

Η πρόσφατη νίκη του Βούτσιτς στις τοπικές εκλογές του Βελιγραδίου ενίσχυσε περαιτέρω την εξουσία του. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα ένα νέο κύμα απαισιοδοξίας και ακόμη και απάθεια μεταξύ των εναπομεινάντων εκπροσώπων του ελεύθερου Τύπου και της κοινωνίας των πολιτών στη Σερβία.

Η περίπτωση του ιστορικού τέχνης Živko Brković δείχνει ότι ορισμένα ζητήματα δημόσιου συμφέροντος έχουν ανεπίσημα χαρακτηριστεί θέματα ταμπού, ιδίως αυτά που σχετίζονται με απαιτήσεις περί λογοδοσίας από μια ολοένα και πιο αυταρχική κυβέρνηση.

Ξεκινήστε τη συζήτηση

Συντάκτες, παρακαλώ σύνδεση »

Οδηγίες

  • Όλα τα σχόλια ελέγχονται. Μην καταχωρείτε το σχόλιο σας πάνω από μία φορά γιατί θα θεωρηθεί spam.
  • Παρακαλούμε, δείξτε σεβασμό στους άλλους. Σχόλια τα οποία περιέχουν ρητορική μίσους, προσβολές ή προσωπικές επιθέσεις δεν θα καταχωρούνται.