Στα γύρω χωριά των τριών κοινοτικών βιβλιοθηκών, που υποστηρίζονται επί του παρόντος μέσω του προγράμματος δωρεάς του Rising Voices Xela Civic Libraries [1], μπορεί κανείς να ακούσει πολυάριθμες ιθαγενείς γλώσσες κατά τη διάρκεια συνομιλιών μεταξύ κατοίκων. Στο Τμήμα Quetzaltenango [2] της Γουατεμάλας, γλώσσες όπως η κιτσέ [3] και η μαμ [4] εξακολουθούν να διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην καθημερινή ζωή της υπαίθρου. Η σημασία της διάσωσης αυτών των γηγενών γλωσσών έχει αναγνωριστεί από τις Βιβλιοθήκες Riecken, οι οποίες υλοποιούν το έργο Civic Libraries στις πόλεις Huitán, Cabricán και San Carlos Sija.
Οι βιβλιοθήκες έχουν αναλάβει την πρωτοβουλία να προσελκύσουν τους κατοίκους της κοινότητας συλλέγοντας προφορικές ιστορίες από τους πρεσβύτερους του χωριού και να τις τεκμηριώσουν με τη μορφή δίγλωσσων εικονογραφημένων βιβλίων. Οι κάτοικοι της Κοινότητας έλαβαν μέρος ως ομιλητές, καλλιτέχνες, μεταφραστές και συγγραφείς και ολοκλήρωσαν μια σειρά οκτώ βιβλίων [5], που τέθηκαν στη διάθεση της τοπικής κοινότητας. Τα βιβλία παρουσιάστηκαν επίσης στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Γουατεμάλας [6] στα τέλη του 2011.
Στην κοινοτική βιβλιοθήκη “Mi Nuevo Mundo [7]” [Ο Νέος μου Κόσμος] στην πόλη Huitán, ο κοινοτικός βιβλιοθηκονόμος και συντονιστής έργου Román Díaz Castañon διαδραμάτισε ενεργό ρόλο στη δημιουργία αυτών των βιβλίων. Ως ομιλητής της γλώσσας μαμ, ο Román ήταν μέλος της ομάδας, που συνέταξε το κείμενο και μετέφρασε τις ιστορίες που αφηγήθηκαν οι πρεσβύτεροι του χωριού Cruz Díaz και Máximo Velásquez. Το βιβλίο με τίτλο “Mjeb'le'n Toj Tnom Te Wi'ta'n” (Γάμος στο Huitán) είναι μέρος αυτής της σειράς και είναι διαθέσιμο στην κοινότητα σε όλη τη βιβλιοθήκη. Εδώ σε αυτή την ηχογράφηση, ο Román διαβάζει ένα απόσπασμα από το βιβλίο:
Εδώ είναι η μεταγραφή και μετάφραση του κειμένου όπως διαβάζεται από τον Román:
Ma b'aj jtelo ab'q'ilo. Ataq jun jaxjal nchi anq'intaq toj tnom te wi'ta'n qwinaqqe’. Aju’ Paẍ tuk'i'l Yo'k te jun qale kxitaq tkux b'aj ju q'ij q'uqlqetaq twitz kyja ch'um twi’. E jaw ximin ex e yolin tiju’ kk'wal Leẍ. Otaq japin tab'q'i tu'n tmje. Se'n toj kyanq'ib'l qchman Aye'taqtzun mamb'aj nchitzaj jyonte t-xujil kk'wal.
- ¿Alkyetzunlo t-xujil qk'wal Leẍ ktzajil qjyon?
– Xi tqani'n Paẍ te Yo'k -. Ma'txi ch'iy te’ ix nya b'a'n tu'n tanq'in tjunalx, ma pon amb'il tu'n tkub’ tanq'inju’ tchwinqlal.
-Nchin ximine’ ti'j B'iẍ, tmyal Lo'j, b'a'nte’ ex kekuxix.
Πριν από πολλά χρόνια, υπήρξε ένας γάμος Μάγια-Μαμ στο Δήμο Huitán. Κάτω από τη ζεστασιά του κόκκινου ήλιου που έδυε στον ορίζοντα, δύο γονείς, οι Yo'k και Paẍ, ανησυχούσαν επειδή ο γιος τους, Leẍ, ήταν ήδη 18 ετών και είχε φτάσει η ώρα να του βρουν σύζυγο. Σύμφωνα με την αρχαία παράδοση της κοινότητας, ήταν αυτοί υπεύθυνοι για την εύρεση της συζύγου.
- Ποια πρέπει να αναζητήσουμε ως σύζυγο για τον γιο μας; αναρωτήθηκαν
– Είναι ήδη σε κατάλληλη ηλικία και είναι καιρός να φτιάξει τη ζωή του
– Σκέφτομαι την B'iẍ, κόρη του Loj ..
Άλλη μια συμμετέχουσα στο πρόγραμμα Xela Civic Libraries είναι η Nélida Ramos, η οποία είναι επίσης μια από τους βιβλιοθηκονόμους στην πόλη Cabricán. Μοιράστηκε επίσης μερικούς συνήθεις χαιρετισμούς στη γλώσσα μαμ σε αυτήν την ηχογράφηση.