Η Ασουνσιόν, πρωτεύουσα της Παραγουάης και μεγαλύτερη πόλη της χώρας, έχει βιώσει τεράστια ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια σε βάρος των πιο ευάλωτων κατοίκων της. Το ακόλουθο κείμενο του Julio Benegas υπογραμμίζει την ανθεκτικότητα και την αλληλεγγύη τους εν όψει αυτών των αλλαγών. Δημοσιεύθηκε αρχικά στις 13 Νοεμβρίου 2017 από την Kultural και αναδημοσιεύεται κατόπιν άδειας στο Global Voices.
“Δεν μας θέλουν εδώ, θέλουν μια εναλλακτική Ασουνσιόν, όπου όσοι έχουν ανάγκη είναι αόρατοι”, λέει η Mirta Chávez ήρεμα και με προσοχή, σαν να αποκαλύπτει ένα γεγονός, το οποίο έχει εξεταστεί χιλιάδες φορές. Η Chávez είναι η “πρόεδρος” της γειτονιάς San Jorge της Ασουνσιόν, πρωτεύουσας της Παραγουάης. Δεν χρειάζεται να διοριστεί επίσημα στη θέση, καθώς όλοι στα σοκάκια ανάμεσα στα ξύλινα, πλίνθινα και τσίγκινα σπίτια τη φωνάζουν “πρόεδρο”. «Κάνω τα δυνατά μου για τους κατοίκους μου και δεν συμβιβάζομαι ούτε διαπραγματεύομαι με πολιτικούς», λέει με υπερηφάνεια για το ρόλο της.
Αυτή η γειτονιά, η οποία εκτείνεται από τη Λεωφόρο Artigas μέχρι τον ποταμό Παραγουάη, φιλοξενεί ανθρώπους, που εργάζονται σε εργοστάσια, μονάδες επεξεργασίας κρέατος και καταστήματα, συλλέγουν ανακυκλώσιμα υλικά ή εργάζονται ως οικιακοί βοηθοί. Όσοι έχουν μεγαλύτερο εισόδημα ζουν σε πιο σταθερό έδαφος και εκείνοι με μικρό ή χαμηλότερο εισόδημα, σχεδόν όλοι δηλαδή που ζουν μαζεύοντας αλουμίνιο και πλαστικές φιάλες και δοχεία, ζουν στις πιο ευάλωτες περιοχές. Όσο πιο κοντά βρίσκονται στον ποταμό, τόσο μεγαλύτερη κι η φτώχεια.
Η Mirta Chávez ζει στα σύνορα ενός βάλτου, το οποίο γεωγραφικά σημαίνει ότι πρόκειται για μια πλημμυρική ζώνη στην Ασουνσιόν. Οι οικογένειες που ζουν εκεί έχτισαν τις δικές τους συνοικιακές υπηρεσίες, όπως νερό, ηλεκτρικό φωτισμό, δρόμους και σχολεία.
Σύμφωνα με την απογραφή του 2012, ένας στους πέντε ανθρώπους ζει στα βόρεια και νότια βαλτώδη εδάφη της Ασουνσιόν. Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του '80 και του '90, η πλειοψηφία των ανθρώπων που μετανάστευσαν από την ύπαιθρο στην πόλη κατέληξαν στα νότια έλη. Δεν συμβαίνει αυτό για τα βόρεια εδάφη, τα οποία περιλαμβάνουν την παλιά γειτονιά του Ricardo Brugada, γνωστή και ως Chacarita. Εκεί ζει κόσμος εδώ και πολύ καιρό. Στις αρχές του 20ού αιώνα, οι υψηλότερες και σταθερότερες περιοχές κατοικούνταν με εργαζόμενους από τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας κρέατος, τα εργοστάσια, τα λιμάνια καθώς και τους σταθμούς τρένων και λεωφορείων, που δεν λειτουργούν πλέον σήμερα.
Η Mirta Chávez είναι 35 ετών και, όπως και τα αδέλφια της και οι γονείς της, ζούσε όλη τη ζωή της στα όρια των πιο ανθεκτικών εδαφών των βόρειων ελών.
Κατά τις πλημμύρες του ποταμού Παραγουάη μεταξύ 2014 και 2015, όλοι στην περιοχή εκτοπίστηκαν από τα σπίτια τους. Ως αποτέλεσμα αυτών των πλημμυρών, για αρκετούς μήνες περίπου 20.000 οικογένειες αναγκάστηκαν να μετεγκατασταθούν, γεγονός που κόστισε στο κράτος ανθρωπιστική βοήθεια ύψους 20 εκατομμυρίων δολαρίων, το ίδιο ποσό χρημάτων που χρειάστηκε για την κατασκευή του πρώτου τμήματος του αυτοκινητόδρομου Costanera.
Ωστόσο, κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου εμφανίστηκαν και άλλα πράγματα, όπως η ηρωική πλευρά της Mirta. Η Mirta συγκέντρωσε τους κατοίκους για να βρουν λαμαρίνες, καρφιά, μεγάλα δοχεία και κουτιά έκτακτης ανάγκης. Καθιερώθηκε επίσης ως εκπρόσωπος για τη διεξαγωγή συνομιλιών και την επικοινωνία με κατοίκους από την “ανώτερης κλάσης” γειτονιά, που αμφισβητούσαν τους προσωρινούς καταυλισμούς τους.
Οι γειτονιές εγκιβωτίζονται σε έργα υποδομής
Η πιο λανθάνουσα απειλή σήμερα είναι η άμμος, η πέτρα και η άσφαλτος: το Costanera Norte, ένα από τα σημαντικότερα έργα για την Ασουνσιόν από την κυβέρνηση του Οράσιο Κάρτες. Είναι ένας αυτοκινητόδρομος, που θα συνδέει το κέντρο της πόλης με τον δρόμο που οδηγεί προς τις πόλεις Luque και Mariano Roque Alonso. Θεωρείται ότι θα διευκολύνει την παράλογη συμφόρηση σε αυτό το τμήμα της πρωτεύουσας. Ο τεράστιος τοίχος που έχει ήδη φτιαχτεί για αυτόν τον αυτοκινητόδρομο έχει αφήσει εγκιβωτισμένους τους κατοίκους των βορείων βάλτων.
Όταν τελειώσει ο τοίχος, το νερό δεν θα εισρέει πλέον από τον ποταμό Παραγουάη. Ωστόσο, το βρόχινο νερό δεν θα μπορεί να αποστραγγιστεί πουθενά. Οι κάτοικοι δεν το έχουν βιώσει ακόμα, αλλά μπορούν να φανταστούν τι θα σημαίνει να ζουν δίπλα σε ένα είδος τεράστιου φράγματος, μια τεχνητή λίμνη.
Οι οργανωμένοι κάτοικοι έχουν μια εναλλακτική λύση σε αυτό το κυβερνητικό έργο: το ονομάζουν Παράκτια Άμυνα. Πρόκειται για μια πρόταση που σχεδιάστηκε από τον μηχανικό Ricardo Canese και την βιομηχανικό μηχανικό Mercedes Canese, η οποία περιλαμβάνει ένα σύστημα καναλιών και αντλίες νερού για να επιστρέφει το νερό πίσω στο ποτάμι μέσω σωλήνων κάτω από τον τοίχο, χωρίς να χρειάζεται να γεμίζει το έδαφος. Αν και θα μείνουν χωρίς άμεση θέα και πρόσβαση στο ποτάμι, το τμήμα της πόλης τους θα παραμείνει άθικτο και δεν θα χρειαστεί να μετακινηθούν.
Τον Σεπτέμβριο του 2014, όταν ο δήμος της Ασουνσιόν σχεδίαζε βιομηχανικά κτήματα για τους βάλτους, χιλιάδες κάτοικοι έκλεισαν την πρόσβαση στο δημοτικό κτίριο. Τους αντιμετώπισαν με βίαιη καταστολή. Η Mirta Chávez έφυγε με χτυπήματα στην πλάτη, καθώς και σε άλλα μέρη του σώματός της. «Φοβάμαι ότι μια μέρα θα σε βρει καμιά σφαίρα», της είπε ο σύζυγός της, Arnaldo Penayo.
Άμυνα για λίγο οξυγόνο στην πόλη
Είναι μια Κυριακή βασανισμένη από τον καιρό: ένα κρύο πρωινό και ένα ζεστό απόγευμα με απειλητικά σύννεφα έτοιμα για βροχή. Η Leticia Galeano, 41χρονη σκηνοθέτις, μεταφέρει λιπάσματα για τον κήπο και ένα μικρό φτυάρι για σκάψιμο στο Πάρκο Pavetti. Ο ήλιος αποκαλύπτει ένα έντονο πράσινο στον κήπο, υποστηριζόμενο από μια σειρά από μπουκάλια διαφόρων χρωμάτων.
Στην είσοδο του πάρκου υπάρχει μια “σκηνή αντίστασης” με μια τσαλακωμένη σημαία της Παραγουάης δεμένη πάνω σε ένα ραβδί, όπως και στους αγροτικούς οικισμούς στα βορειοανατολικά της χώρας. Οι πρώην κάτοικοι της γειτονιάς του Τρινιντάντ θέλουν να διατηρήσουν τα λίγα που απομένουν από αυτό το πάρκο.
Σήμερα στο πάρκο Pavettiπαραμένει μόνο μία περιοχή μεγάλων δένδρων, που καλύπτουν τη μετάβαση από το καστανόχωμα της περιοχής Τσάκο στο έντονο κοκκινόχωμα της ανατολικής περιοχής. Η πλειοψηφία των τελευταίων δέντρων της κόπηκαν για να δημιουργήσουν χώρο για το δρόμο, που θα οδηγούσε σε ένα έργο από τσιμέντο και γυαλί: ένα πολυτελές τριώροφο κτίριο, το Jade Park. Το κτίριο προωθείται με τη φράση “Ζήστε την πόλη, αναπνεύστε φύση”. Χτίζεται από την εταιρεία Jiménez Gaona & Lima, που ανήκει στην οικογένεια του Υπουργού Δημοσίων Έργων. Το ίδιο υπουργείο που κατασκευάζει τον αυτοκινητόδρομο Costanera Norte, που θα αποκόψει τη γειτονιά της Mirta Chávez.
Το Jade Park είναι μια προσπάθεια του Fortune International Group, ενός αμερικανικού ομίλου με ισχυρούς μετόχους όπως οι Barcos & Rodados και η Tierra Buena του Ομίλου Cartes, μια ομάδα που συνδέεται με τον Πρόεδρο Οράσιο Καρτές. Σύμφωνα με δήλωση του Διευθύνοντος Συμβούλου του επενδυτικού ομίλου Guillermo Petri, το Jade Park θα αποτελείται από τρεις πύργους στη μέση μιας γειτονιάς της Ασουνσιόν και αντιπροσωπεύει επένδυση ύψους 92 εκατομμυρίων δολαρίων.
Η παλιά περιοχή του Τρινιντάντ, η οποία βρίσκεται στις περιοχές χαμηλού εισοδήματος αγροτικών κατοικιών και μικρών καταφυγίων, αγωνίζεται κάτω από την σημερινή πίεση στη στέγαση. Στη γύρω περιοχή υπάρχουν σπίτια που μοιάζουν με οχυρά καταφύγια και πολυκατοικίες για την ανώτερη τάξη, τα οποία καταλαμβάνουν ολόκληρα τετράγωνα, αφήνοντας μόνο μια χούφτα ανεπαρκών και πρακτικά απομονωμένων κατοικιών χαμηλού εισοδήματος.
Μνήμη εναντίον ξεριζωμού
Η Ana Galeano περιγράφει τι συμβαίνει με τις πρώην μεσαίες και χαμηλής μεσαίας τάξης οικογένειες της Ασουνσιόν ως εξής: «Σήμερα, η πόλη της Ασουνσιόν αποκλείει τη μεσαία τάξη και ο άπορος πληθυσμός εγκαθίσταται στις όχθες του ποταμού».
Υποστηρίζει ότι ο ευάλωτος πληθυσμός έχει τριπλασιαστεί και ότι η μεσαία τάξη εκδιώχθηκε προς τους άλλους δήμους με τον ίδιο ρυθμό: «Από τη μία, αυτό οφείλεται στην αδυναμία να εγκατασταθεί μέσα στο σύστημα παραγωγής και από την άλλη οφείλεται στο αυξημένο κόστος ζωής στην πόλη (φόροι ιδιοκτησίας, υπηρεσίες φωτισμού και νερού, μεταφορές κλπ.). “
Αυτό που συμβαίνει σήμερα στο Τρινιντάντ έχει ήδη συμβεί, σε διαφορετικές κλίμακες, και σε άλλες γειτονιές όπως οι Las Mercedes, Barrio Jara και Villa Morra. Ολόκληρα τετράγωνα χαμηλού εισοδήματος μετατράπηκαν σε δρόμους με ηλεκτρικούς φράκτες και ψηλούς τοίχους, καθώς και έρημους δρόμους.