- Global Voices στα Ελληνικά - https://el.globalvoices.org -

Το Καζακστάν ενθυμείται την Τρομοκρατία του Στάλιν

Κατηγορίες: Κεντρική Ασία και Καύκασος, Καζακστάν, Ανθρώπινα Δικαιώματα, Ιστορία, Μέσα των πολιτών, Τοπικά

Η 78χρονη Svetlana Tynybekova στο διαμέρισμά της στην Αστάνα του Καζακστάν. Γεννήθηκε το 1939, γνώρισε την τρομοκρατία του Στάλιν στα τελευταία της, μια τρομοκρατία που σάρωσε την οικογένειά της. (Όλες οι φωτογραφίες από τη Joanna Lillis).

Το παρακάτω κείμενο αποτελεί συνεργατική δημοσίευση [1] από το EurasiaNet.org [2] από την Joanna Lillis. [3] Αναδημοσίευση με άδεια.

Η Svetlana Tynybekova γεννήθηκε το 1939, στο τέλος ενός παλιρροϊκού κύματος τρομοκρατίας σε ολόκληρη τη Σοβιετική Ένωση, που σάρωσε την οικογένειά της.

Ο παππούς της, ένας Καζάκος διανοούμενος και πρώην υπουργός στη σοβιετική κυβέρνηση της Κεντρικής Ασίας, είχε τουφεκιστεί ως εχθρός του λαού. Η γιαγιά της υπέφερε στα γκουλάγκ.

“Είναι αφύσικο, είναι απάνθρωπο ένα παιδί να πρέπει να ζήσει χωρίς να έχει γνωρίσει ποτέ τη γιαγιά του και να μην έχει δει ποτέ τον παππού του”, δήλωσε η Tynybekova, μια ζωηρή και δραστήρια 78χρονη, ενθυμούμενη το παρελθόν της οικογένειάς της σε μια συνέντευξη στο διαμέρισμά της στην Αστάνα τον περασμένο Νοέμβριο.

Στις 31 Μαΐου, το Καζακστάν πραγματοποιεί την ετήσια επέτειο μνήμης για τα θύματα της σοβιετικής καταστολής, όπως η οικογένεια της Tynybekova.

“Έχει επηρεάσει πραγματικά την οικογένειά μας. Η μητέρα μου αγαπούσε πολύ τον πατέρα της και όταν μιλούσε γι’ αυτόν, γινόταν παιδί. Την κοιτούσα και σκεφτόμουν: να κάποια, που της έχουν ληστέψει την παιδική ηλικία. Ήταν 16 ετών [όταν ο πατέρας της συνελήφθη]. Η οικογένεια έμεινε στα χέρια της”, είπε.

Ο παππούς της Tynybekova, Sultanbek Khodzhanov, γεννήθηκε το 1894 σε μια οικογένεια κτηνοτρόφων στο νότιο Καζακστάν, που ήταν τότε τμήμα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Με τη Ρωσική Επανάσταση, θα ωριμάσει και θα γίνει πρότυπο Σοβιετικού πολίτη.

Ο Khodzhanov εμποτίστηκε με τις επαναστατικές ιδέες του στην Τασκένδη, όπου παρακολούθησε σπουδές εκπαιδευτικού και εντάχθηκε σε ένα ριζοσπαστικό υπόγειο φοιτητικό κίνημα, το οποίο πίεζε για πολιτική αλλαγή κατά τις τελευταίες στιγμές της τσαρικής κυριαρχίας.

Πριν και μετά την κατάληψη της εξουσίας από τους Μπολσεβίκους, ο Khodzhanov συσχετίστηκε με διακεκριμένους διανοούμενους της Κεντρικής Ασίας, συμπεριλαμβανομένου του Καζάκου Mustafa Shokay, ο οποίος υιοθέτησε τα ιδανικά του παντουρκισμού, ενός κινήματος, το οποίο επιδίωξε μια πολιτική ένωση όλων των τουρκικών λαών.

Ο Shokay διέφυγε στην Τουρκία, αφότου δρομολογήθηκε από τα μπολσεβίκικα στρατεύματα το 1918 μια προσπάθεια ίδρυσης αυτόνομης κυβέρνησης της Κεντρικής Ασίας, η οποία λαϊκά αποκαλούνταν Τουρκεστάν ή Αυτόνομη Κοκάνδη [4].

Ο Khodzhanov, όμως, βρήκε κοινό σκοπό με τους Μπολσεβίκους και ανήλθε στις τάξεις τους και έγινε Λαϊκός Κομισάριος (το μπολσεβίκικο ισοδύναμο ενός υπουργού) στην Αυτόνομη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία του Τουρκεστάν), η διοικητική οντότητα που δημιουργήθηκε για να κυβερνήσει την Κεντρική Ασία.

“Ο παππούς είχε μεγάλες ελπίδες για την επανάσταση”, δήλωσε η Tynybekova, δείχνοντας ασπρόμαυρες φωτογραφίες από τη δεκαετία του '20 ενός όμορφου νεαρού άνδρα με στολή.

“Ήλπιζε ότι οι Σοβιετικοί θα ανταποκριθούν στα πομπώδη συνθήματά τους για ισότητα και δύναμη στον λαό, αλλά σταδιακά απογοητεύτηκε, είδε όλα όσα δεν συνέβαιναν στην πράξη”.

Το 1924, ο Khodzhanov μεταφέρθηκε στο Καζακστάν. Αλλά η σταδιοδρομία του στα υψηλότερα κλιμάκια της περιφερειακής σοβιετικής υπηρεσίας δεν κράτησε πολύ. Το 1925, ήρθε σε αντιπαράθεση με τον νέο ηγέτη του Καζακστάν, τον Filipp Goloshchyokin, ο οποίος έφτασε με ριζοσπαστικά σχέδια για τον εκσυγχρονισμό μιας παραδοσιακής νομαδικής κοινωνίας, που οι Σοβιετικοί θεωρούσαν οπισθοδρομικούς και ακατάλληλους για τη σύγχρονη εποχή.

Υπό τον Goloshchyokin, η δημοκρατία θα υποστεί μια αστραπιαία εκβιομηχάνιση της οικονομίας και συγκεντρωτισμό της γεωργίας, κάτι που τελικά θα εξαλείψει τον νομαδικό τρόπο ζωής των Καζάκων και θα προκαλέσει έναν καταστροφικό λιμό [5] στις αρχές της δεκαετίας του '30.

Από την αρχή, στα σχέδια αυτά αντιστάθηκαν έντονα ορισμένοι Καζάκοι διανοούμενοι και πολιτικοί ηγέτες, συμπεριλαμβανομένων υπουργών στην κυβέρνηση Goloshchyokin.

Σε αυτούς περιλαμβανόταν και ο Κhodzhanov, ο οποίος βαλλόταν με πάθος εναντίον τους, σύμφωνα με την εγγονή του. Ομοίως, ο υπουργός Smagul Sadvakasov, ο οποίος εξέφρασε τη δυσαρέσκεια με ένα “θρήνο” που σήμερα διδάσκεται σε κάθε μαθητή στο Καζακστάν για το πώς η διακυβέρνηση του Goloshchyokin απέδειξε ότι «το Καζακστάν ήταν και παρέμενε μια αποικία».

Οι αντιρρήσεις παραμερίστηκαν. Οι επικριτές χαρακτηρίστηκαν ως “εθνική παρέκκλιση” και απομακρύνθηκαν από τις θέσεις εξουσίας.

Ο Khodzhanov εκδιώχθηκε πρώτα στη Μόσχα και στη συνέχεια πίσω στην Τασκένδη για να συνεχίσει το έργο του Κομμουνιστικού Κόμματος σε λιγότερο προεξέχοντες ρόλους.

Αλύγιστος, συνέχισε να υπερασπίζεται τους Καζάκους.

Το 1928, τέσσερα χρόνια μετά το θάνατο του Βλαντιμίρ Λένιν, έγραψε ένα ωμό και ευθύ κείμενο, βασικά κατηγορώντας τον Στάλιν ότι πρόδωσε την κληρονομιά του πρώτου σοβιετικού ηγέτη, επειδή απέτυχε να επιτρέψει την αυτοδιάθεση των λαών της Σοβιετικής Ένωσης. Η γραμμή του Khodzhanov ήταν πως ό,τι όμορφες ονομασίες μπορεί να είχαν οι σοβιετικές δημοκρατίες, “μια αποικία παραμένει αποικία”, δήλωσε η Tinybekova.

Σχεδόν έναν αιώνα αργότερα, το αποικιακό ζήτημα παραμένει ευαίσθητο σημείο. Παρά τις ετήσιες επετείους μνήμης για την καταστολή της εποχής του Στάλιν, οι επικριτές επισημαίνουν ότι το Καζακστάν, το οποίο εξακολουθεί να κυβερνάται από τον τελευταίο ηγέτη της σοβιετικής εποχής, Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγιεφ, 27 χρόνια μετά την ανεξαρτησία, δεν είχε ποτέ μια ειλικρινή δημόσια συζήτηση για την κληρονομιά ή τα διδάγματα του ολοκληρωτικού του παρελθόντος.

Ένα νεοσυσταθέν πολιτικό κίνημα [6], το Φόρουμ Jana Qazaqstan, υποστήριξε [7] πρόσφατα ότι χωρίς μια ειλικρινή εκτίμηση των ιστορικών τραυμάτων, όπως οι καταστολές και ο λιμός, το Καζακστάν θα παραμείνει κολλημένο στο παρελθόν και ποτέ δεν θα καταφέρει να ολοκληρώσει τη διαδικασία αποαποικιοκρατίας.

Ο Khodzhanov συνελήφθη στο σπίτι του στην Τασκένδη ένα πρωί το 1937 εν μέσω διαμαρτυριών ότι ήταν πιστός στο κόμμα και στην επανάσταση. Τουφεκίστηκε το 1938, επειδή αποτελούσε κομμάτι μιας «αντι-σοβιετικής εθνικιστικής οργάνωσης» με περίπου 250.000 θύματα από το Καζακστάν [8], που εκτελέστηκαν κατά τη διάρκεια καταστολών, που στοίχισαν τις ζωές σχεδόν ολόκληρης της καζακικής διανόησης. Πολλοί, συμπεριλαμβανομένου του Khodzhanov, αποκαταστάθηκαν επισήμως μετά το θάνατο του Στάλιν.

Το στίγμα ότι ήταν συγγενείς ενός επίσημα χαρακτηρισμένου “εχθρού του λαού” βάρυνε μακράν τις ζωές των παιδιών του Khodzhanov, της μητέρας της Tynybekova και των δύο αδελφιών της.

“Αποβλήθηκαν από το σχολείο, τους πέταξαν έξω από το διαμέρισμα και έμειναν στο δρόμο, επειδή δύο μήνες αργότερα ήρθαν να πάρουν τη γιαγιά”, δήλωσε η Tynybekova.

Θεωρούμενη πολιτικά ύποπτη, η Gulyandam Khodzhanova μεταφέρθηκε με ένα φορτηγό βοοειδών στο Karlag [9], ένα στρατόπεδο στο κεντρικό Καζακστάν, μέρος ενός εκτεταμένου σοβιετικού αρχιπελάγους αποικιών καταναγκαστικών έργων.

Η Ziba και ένας αδελφός παραλήφθηκαν από συγγενείς στην Άλμα-Ατά, η οποία είχε τότε χριστεί πρωτεύουσα του σοβιετικού Καζακστάν. Τελικά κατάφερε να ολοκληρώσει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και να ξεκινήσει τις σπουδές στην Ιστορία, αλλά εκδιώχθηκε από το πανεπιστήμιο, όταν μαθεύτηκε ποιανού κόρη ήταν. Ο μικρότερος αδερφός της στάλθηκε σε ένα ορφανοτροφείο, “όπου πρόσφερε μόρφωση σε παιδιά, των οποίων οι γονείς ήταν εχθροί του λαού”, εξήγησε η Tynybekova.

Η Khodzhanova πέρασε οκτώ χρόνια σε καταναγκαστικά έργα στο Karlag, πριν τη στείλουν εξορία στο νότιο Καζακστάν για τρία χρόνια. Στη συνέχεια, μετακόμισε στην Άλμα-Ατά για να ζήσει με τη Ziba και την οικογένειά της. Τότε τελικά γνώρισε η Tynybekova τη γιαγιά της.

Η Khodzhanova δεν ήθελε να μιλά για τις φριχτές εμπειρίες της, οι οποίες έφεραν θλίψη για την οικογένεια, όμως “επέζησε”, δήλωσε η Tynybekova. «Ήταν μια γυναίκα με ισχυρή θέληση».

Το 1953, όταν πέθανε ο Στάλιν, η εγγονή της παρακολούθησε μια περίεργη σκηνή.

Η Khodzhanova, η οποία είχε χάσει τον σύζυγό της στο εκτελεστικό απόσπασμα, είχε φυλακιστεί στα γκουλάγκ και είδε την οικογένειά της να χωρίζεται στα δυο λόγω των καταστολών του Στάλιν, έκλαιγε γοερά για μέρες και μέρες.

“Δεν μπορούσα να το καταλάβω καθόλου”, είπε η Tynybekova. “Ίσως έκλαιγε για το πώς εξελίχθηκε η μοίρα της εξαιτίας του Στάλιν”.

Sultanbek Khodzhanov, η σύζυγός του, Gulyandam Khodzhanova, και η κόρη τους, Ziba. Φωτογραφία: Joanna Lillis.