Εικονογράφηση από το παραμύθι “Τετράγωνη χώρα” της Natalia Ni. Άδεια για χρήση: Altyn Kapalova.
Το ακόλουθο κείμενο αποτελεί μια εκδοχή συνεργατικής δημοσίευσης [1] από το EurasiaNet.org [2] με αρχικό τίτλο “Κιργιστάν: Η παιδική λογοτεχνία βλέπει με νέο μάτι παλιά παραμύθια”. Αναδημοσιεύεται με άδεια.
Η Esal, ένα επτάχρονο κορίτσι, γεννήθηκε σε μια χώρα όπου τα πάντα είναι μπλε και τετράγωνα. Μια μέρα, ένα ξένο αντικείμενο, ροζ και σφαιρικό, εμφανίζεται κοντά στο σπίτι της. Όταν της προσφέρει την ευκαιρία να αφήσει πίσω τις απόλυτες γωνίες της πατρίδας της και να ταξιδέψει σε έναν κόσμο διαφορετικών μορφών και χρωμάτων, εκείνη την αρπάζει.
Το ταξίδι φέρνει την Esal πρώτα σε μια χώρα γεμάτη ανθρώπους και κτίρια, που μοιάζουν με την περίεργη ροζ μπάλα. Στη συνέχεια, ταξιδεύει σε μια άλλη, που κατοικείται από πράσινους τριγωνικούς τύπους. Στο τέλος του βιβλίου, αυτή και οι νέοι φίλοι της ενώνονται για να οικοδομήσουν ένα νέο πολύχρωμο, πολυμορφικό χώρο καταδικό τους, διαλύοντας τα σύνορα που κάποτε τους χώριζαν.
“Όταν ο γιος μου διάβασε για πρώτη φορά το βιβλίο, είπε ότι είχε να κάνει απλά με σχήματα”, δήλωσε η Asel Abdyrakhmanova για την αντίδραση του δεκάχρονου γιου της για το παραμύθι “Τετράγωνη Χώρα” της Altyn Kapalova.
“Τότε το διαβάσαμε ξανά”, θυμάται η Abdyrakhmanova, ειδήμων σε θέματα εκπαίδευσης, η οποία εργάζεται για μια διεθνή αναπτυξιακή οργάνωση. “Την τρίτη φορά που το διαβάσαμε, είπε: ‘Μαμά, λέει για το πώς οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί και γιατί αυτό είναι καλό πράγμα!'”
Οι ιστορίες της Kapalova εμφανίζονται στα πιο απροσδόκητα μέρη, όπως στα περιοδικά εντός πτήσης στις αεροπορικές εταιρείες του Κιργιστάν, που μεταφέρουν επιβάτες από την Μπισκέκ στη Μόσχα. Εκεί, ανάμεσα σε διαφημίσεις ρολογιών και θέρετρα του Ντουμπάι, μπορεί κανείς να διαβάσει για ένα όμορφο υποβρύχιο πλάσμα, την Suluusu, που ζει στο βυθό της λίμνης Issyk-Kul του Κιργιστάν και δεν της αρέσουν οι τουρίστες, που μολύνουν το περιβάλλον της με το θόρυβο και τα σκουπίδια τους.
Η Suluusu, της οποίας η ιστορία κοσμείται από τις ελκυστικές και αναγνωρίσιμες κιργίζικες εικονογραφήσεις της καλλιτέχνιδας Dinara Chokotayeva, απέχει πολύ από την τυπική “γλυκιά καλή” ηρωίδα παιδικής λογοτεχνίας.
Εκδικείται τους εκδρομείς αρπάζοντας τα κοσμήματα που χάνουν, όταν κολυμπούν, και τα φυλάει σε μια σκοτεινή γωνιά του βαθυγάλαζου βασιλείου της.
“Γι’ αυτό όσα κοσμήματα χάνονται στη λίμνη Issyk-Kul δεν βρίσκονται ποτέ”, καταλήγει η ιστορία της Kapalova.
Η Kapalova, με σπουδές ανθρωπολογίας, γράφει βιβλία τόσο στην κιργίζικη όσο και στη ρωσική γλώσσα με το ψευδώνυμο Altyn Aman. Αισθάνεται το πλάσμα Suluusu σαν δεύτερο εαυτό της.
Η συγγραφέας παραδέχεται ότι η έμπνευση για τις αφηγήσεις της προέρχεται από τα ακαδημαϊκά ερευνητικά ταξίδια της σε περιοχές του Κιργιζιστάν, όπου τα βιβλία είναι λιγοστά, αλλά η προφορική παράδοση είναι πλούσια.
“Όταν πηγαίνω στα χωριά και συναντώ κόσμο εκεί, παίρνω πράγματα από την ομιλία τους, τις σκέψεις τους και τους τρόπους τους. Είμαι τρομερή κλέφτρα!”, γελά.
Φωτογραφία από την “Bugu Ene”, εικονογράφηση Dzum Gunn. Με την άδεια της Altyn Kapalova.
Ενώ όμως τα βιβλία της έχουν φέρει αναγνώριση και καμία έλλειψη προσωπικής ευχαρίστησης, δεν μπορεί να αντέξει οικονομικά να παραιτηθεί από την κανονική της εργασία.
Η αγορά βιβλίων στο Κιργιζιστάν είναι αδύναμη και ιστορίες όπως η “Τετράγωνη Χώρα” κονταροχτυπιούνται στα ράφια των βιβλιοπωλείων της Μπισκέκ με ρωσικές παιδικές ιστορίες και μεταφράσεις λαϊκών παραμυθιών της Δύσης. Οι ανταγωνιστές της υποστηρίζονται από σημαντικούς εκδοτικούς οίκους.
Το γεγονός ότι οι ιστορίες της διαβάζονται πέρα από την πρωτεύουσα οφείλεται κατά πολύ στους διεθνείς οργανισμούς, που τις έχουν διανείμει ως μέρος προγραμμάτων που χρηματοδοτούνται από δωρεές.
Κατά τη διάρκεια της σοβιετικής εποχής, οι ευνοούμενοι συγγραφείς λάμβαναν πλήρη υποστήριξη από το κράτος. Αυτό επέτρεψε σε λίγους συγγραφείς, συμπεριλαμβανομένου του διασημότερου εξαγόμενου λογοτέχνη του Κιργιστάν, Chingiz Aitmatov, να αυξήσουν το λογοτεχνικό τους προφίλ μέσω της δυναμικής προώθησης των κομμουνιστικών αρχών. Αφότου απέκτησε φήμη και αναγνώριση στο Κιργιστάν κι έπειτα στη Σοβιετική Ένωση συνολικά, τα βιβλία του μεταφράστηκαν σε δεκάδες ξένες γλώσσες και διαβάστηκαν ανά τον κόσμο.
Σήμερα όμως οι Κιργίζιοι συγγραφείς «στερούνται ευκαιριών να δημιουργήσουν επαφές με διεθνείς εκδότες», δήλωσε η Dalmira Tilepbergenova, πρόεδρος του κέντρου PEN για την Κεντρική Ασία, το οποίο αναζητά χρηματοδότηση για την εκμάθηση της βασικής αγγλικής γλώσσας σε συγγραφείς, προκειμένου να τους βοηθήσει να φτάσουν τις διεθνείς αγορές. “Κάποιοι αναζητούν ιδιώτες χορηγούς, κάποιοι δωρεές από οργανισμούς, ενώ άλλοι ξοδεύουν δικά τους χρήματα για εκδοτικά έξοδα”.
Η διάδοση της χρήσης διαδικτύου επέτρεψε σε μια τέταρτη ομάδα συγγραφέων να προσεγγίσουν ένα ευρύτερο κοινό χωρίς να χρειάζεται να αντλήσουν χρήματα για το χόμπι τους.
Ο Polad Suleimanov, κτηνίατρος, έχει αναπτύξει ένα πιστό αναγνωστικό κοινό δημοσιεύοντας τα διηγήματά του στο Facebook και έχει επίσης δημοσιευθεί στην ιστοσελίδα μιας τοπικής εφημερίδας.
Ο Suleimanovδήλωσε ότι γράφει κατά την παράδοση του δημοφιλούς Βρετανού κτηνιάτρου-μετέπειτα-συγγραφέα James Herriot και του Αμερικανού αντιστοίχου του, John McCormack. Αλλά παραδέχεται ότι ποτέ δεν έχει εξετάσει σοβαρά τη συγγραφή ενός βιβλίου. “Δεν μετρώ πόσα διηγήματα έχω γράψει. Ίσως 100, ή ίσως 200″, είπε στο EurasiaNet.org.
Η Suluusu, ίσως το διασημότερο παραμύθι της Kapalova, μεταφράστηκε στα κορεάτικα, με νέες εικονογραφήσεις. (Altyn Kapalova)
Η Kapalova χρησιμοποιεί το Facebook για να προωθήσει το έργο της, αλλά βλέπει το παιδικό βιβλίο ως απαραίτητο μέσο για να ενθαρρύνει την ανάγνωση γενικότερα.
«Όταν ταξιδεύω εκτός Μπισκέκ, ανακαλύπτω ότι υπάρχει μια δίψα για ανάγνωση, που δε σβήνεται», είπε. “Στην πρωτεύουσα, είμαστε πολύ κορεσμένοι με πληροφορίες μέσω του Διαδικτύου και αγωνιζόμαστε να βρούμε το χρόνο να διαβάζουμε βιβλία. Στα χωριά, το πρόβλημα είναι ότι το υλικό ανάγνωσης δεν είναι καθόλου διαθέσιμο”.
Καθώς η Kapalova αποκτά φήμη ως εθνική συγγραφέας, έχει αντιμετωπίσει ερωτήματα σχετικά με την έλλειψη του παραδοσιακού στοιχείου στις ιστορίες της.
Κάποιοι αναγνώστες της δικής της εκδοχής του διάσημου κιργίζικου παραμυθιού “Bugu Ene” (κυριολεκτικά “Μητέρα Ελαφίνα”) διερωτήθηκαν γιατί δεν τοποθέτησε την ιστορία στην περιοχή του σιβηρικού Ιενεσέη, η οποία κατέχει βασικό ρόλο στην εθνική μυθολογία. Άλλοι ρώτησαν γιατί δεν υπήρξε γάμος στην ιστορία.
“Πήρα τα πράγματα που μου άρεσαν από την αρχική ιστορία και άφησα απ’ έξω τα πράγματα που δεν χρειαζόμουν”, δήλωσε η Kapalova για την Bugu Ene, την οποία περιγράφει ως “ουσιαστικά ένα οικολογικό παραμύθι επικεντρωμένο στη σχέση των ανθρώπων με τον φυσικό κόσμο”.
Επιπλέον, η συγγραφέας, η οποία αυτοχαρακτηρίζεται φεμινίστρια, δεν απολογείται για την απομάκρυνσή της από τους “αιθέριους κόσμους” που δημιούργησαν κλασικοί συγγραφείς παιδικής λογοτεχνίας όπως ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, του οποίου το ύφος γραφής εξακολουθεί να θαυμάζει.
“Είναι αλήθεια, δεν υπάρχουν παραμυθένιοι γάμοι στις ιστορίες μου ούτε όμορφος πρίγκιπας”, γέλασε. “Κανένας από τους χαρακτήρες μου δεν τον περιμένει ιδιαίτερα”.