Καθώς ο agai έμπαινε στην γεμάτη από αγόρια της 11ης τάξης αίθουσα, σκεφτόταν χωρίς αμφιβολία πώς θα εκτελούσε το δύσκολο έργο που του ανέθεσε ο διευθυντής του σχολείου.

Αυτός ο agai, όπως αποκαλούνται οι άνδρες καθηγητές στα καζακικής γλώσσας σχολεία του Καζακστάν, ήταν καθηγητής φυσικής αγωγής, αντικαθιστούσε τον διευθυντή στο μάθημα της “βαλεολογίας” ή “αγωγής υγείας”, που συνήθως δίδασκε.

Το έργο που του ανατέθηκε ήταν να έχει μια συζήτηση με 16χρονους και 17χρονους μαθητές για το πως να διατηρούνται “ασφαλείς” στις σχέσεις τους με κορίτσια. Τίποτα από την ως τώρα εκπαίδευσή του δεν τον είχε προετοιμάσει για αυτό.

“Abai bolyndar!” ξεκίνησε να λέει ο agai, που σημαίνει “προσέχετε” στα καζακικά.

Αυτή η αδιευκρίνιστη οδηγία αντιμετωπίστηκε με μια χορωδία από γελάκια ντροπής, η οποία με κάποιο τρόπο κατευνάστηκε σε μια συζήτηση για τον αγώνα ποδοσφαίρου που οι περισσότεροι στην τάξη είχαν παρακολουθήσει το προηγούμενο βράδυ. Το να μιλούν για ποδόσφαιρο έκανε τόσο τους μαθητές όσο και τον agai να νιώθουν πιο άνετα, οπότε γρήγορα εγκατέλειψε την αποστολή του.

Αυτή ήταν η πρώτη και τελευταία εμπειρία του ξαδέρφου μου με την σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στο σχολείο απ’ όπου αποφοίτησε πέρυσι, που βρισκόταν σε μια ευημερούσα πόλη στο βορειοανατολικό Καζακστάν. Το σεξ θεωρείται ακατάλληλο θέμα για τις σχολικές αίθουσες σε αυτήν την πρώην σοβιετική μουσουλμανική χώρα.

Παρ’ όλα αυτά, σύμφωνα με μια διεθνή μελέτη που διεξήχθη από το Ταμείο των Ηνωμένων Εθνών για τον Πληθυσμό (UNFPA), “το 64,6% των ηλικιών 15-19 ετών κάνουν για πρώτη φορά σεξ κατά τα σχολικά τους χρόνια, ενώ το 13,6% προτού κλείσουν τα 15″. Σε μια χώρα 18 εκατομμυρίων, οι τοπικές πηγές ειδήσεων συχνά αναφέρουν στοιχεία όπως 6.000 ως 10.000 γεννήσεις από έφηβα κορίτσια κάθε χρόνο, ένα στοιχείο που δεν περιλαμβάνει τις μη καταγεγραμμένες γέννες στο κράτος ούτε υπολογίζει τις εγκυμοσύνες που τερματίστηκαν με νόμιμες ή παράνομες αμβλώσεις.

Κάτι περισσότερο από ντροπή

Αν και το προγαμιαίο σεξ δεν είναι ασυνήθιστο στο Καζακστάν, είναι βαθιά στιγματισμένο. Ως αποτέλεσμα, οι συνέπειες των ανεπιθύμητων κυήσεων μπορούν να είναι καταστροφικές. Υπάρχουν συχνά δημοσιεύματα για νέες μητέρες που εγκαταλείπουν τα νεογέννητα μωρά τους στην άκρη του δρόμου, σε κάδους απορριμάτων ή σε τουαλέτες στην εθνική οδό. Πολλά από αυτά τα μωρά γεννιούνται χωρίς ιατρική βοήθεια, καθότι ως ανήλικες μπορούν να λάβουν νόμιμα ιατρικές υπηρεσίες, μόνο όταν συνοδεύονται από έναν κηδεμόνα.

Η δική μας έρευνα έδειξε πως η λέξη uyat, μια καζακική λέξη που περιγράφει ένα βαθύ συναίσθημα ντροπής, είναι ανάμεσα στους βασικούς λόγους που λείπει η διαπαιδαγώγηση της σεξουαλικής υγείας σε όλη τη χώρα. Είναι uyat για τους γονείς να μιλάνε για το σεξ και την αντισύλληψη με τα παιδιά τους. Όμως και η πλειοψηφία των γονέων δεν θέλει να γίνονται αυτές οι συζητήσεις ούτε στο σχολείο, επειδή πιστεύουν πως είναι πολύ νωρίς για τα παιδιά τους να λάβουν τέτοιες πληροφορίες. Αν η σεξουαλική εκπαίδευση εξετάζεται για πρώτη φορά μέσα στο σχολείο, είναι ευθύνη καθηγητών όπως ο agai του ξαδέρφου μου, που δεν θέλει να έχει καμία σχέση με αυτό.

Τα καζακικά και τα ρωσικά είναι οι κύριες δύο γλώσσες που ομιλούνται στο Καζακστάν, και ενώ ο κοινωνικός συντηρητισμός είναι κοινός σε όλη τη χώρα, είναι πιο έντονος στις καζακόφωνες κοινότητες.

Στην ερώτηση, “Ποιος θα έπρεπε να αναλάβει τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των νέων;” η πλειοψηφία των καζακόφωνων ερωτηθέντων 15-30 ετών, σε δημοσκόπηση που έκανα ως μέρος της έρευνάς μας, ανέφερε τους γονείς τους. Οι περισσότεροι ρωσόφωνοι ερωτηθέντες από την άλλη, δήλωσαν πως ήταν ευθύνη των σχολείων. Μόνο ένας καζακόφωνος και επτά από τη ρωσόφωνη ομάδα σε ένα σύνολο των 57, παραδέχτηκαν πως είχαν μια “συζήτηση για το σεξ” με έναν από τους γονείς τους.

Ενώ οι νέοι συχνά συμφωνούν για την ανάγκη να μάθουν περισσότερα γύρω από την σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία, το ταμπού γύρω από το θέμα τους κάνει να ντρέπονται να ρωτάνε για αυτό.

Η άνοδος των ανδρών uyat

To Uyat είναι μια ευρεία έννοια που καθορίζει ανεπίσημα τις ζωές των πολιτών του Καζακστάν.

Τελευταία βρέθηκε στο προσκήνιο λόγω της ικανότητας του ως ένα μέσο που χρησιμοποιείται από άνδρες για να ταπεινώσει τις γυναίκες, τις οποίες ντροπιάζουν δημόσια όταν δεν συμμορφώνονται με τις συμβατικές κοινωνικές ιδέες για το πώς θα πρέπει να είναι η εμφάνισή τους, πώς να ντύνονται και να συμπεριφέρονται ή ακόμα και με ποιον θα πρέπει να βγαίνουν ή να παντρευτούν οι Καζάκες γυναίκες και κορίτσια.

Ένας διάσημος Καζάκος σκιτσογράφος σκέφτηκε έναν όρο για αυτούς τους άνδρες— uyatmen [ΣτΜ: άνδρες της ντροπής]. Αυτοί οι άνδρες συχνά χρησιμοποιούν βία και τακτικές εκφοβισμού ώστε να υποχρεώσουν τους άλλους να ακολουθήσουν το παράδειγμά τους. Τον περασμένο Μάρτιο ένας άνδρας που αυτοαποκαλείται “αστυνομία ηθικής” πήρε μαζί τους στο Αλμάτι, την μεγαλύτερη πόλη του Καζακστάν και χτύπησε ιερόδουλες καζακικής εθνότητας με ένα μαστίγιο.

Οι έφηβες κοπέλες που μένουν έγκυες και στο σύνολό τους οι έφηβοι ντρέπονται και στιγματίζονται όταν είναι σεξουαλικά ενεργοί. Όμως αν το 65% των νέων έχουν όντως σεξουαλικές σχέσεις αλλά αφήνονται να τα βγάλουν πέρα μόνοι τους όσον αφορά τις σεξουαλικές γνώσεις, τότε τι λέει αυτό για το Καζακστάν ως κοινωνία;

Το να κοιτάς από την άλλη όταν υπάρχει ένα πρόβλημα δεν το εξαλείφει. Μετα-αναλύσεις 89 προγραμμάτων σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στις Ηνωμένες Πολιτείες απέδειξαν πως οι περιοριστικές προσεγγίσεις που προβάλλουν έντονα την αποχή από κάθε είδους σεξουαλική επαφή δεν βοηθούν τον σκοπό. Πέρα από την διόγκωση των πληθυσμών των κρατικών ορφανοτροφείων, η άγνοια περί σεξουαλικής υγείας οδηγεί σε εκτρώσεις στην εφηβική ηλικία, κακή αναπαραγωγική υγεία, γάμους σε πρώιμη ηλικία και κακές εκπαιδευτικές και οικονομικές ευκαιρίες για τους νεαρούς γονείς. Σε πολύ μεγάλο βαθμό, η κυβέρνηση του Καζακστάν και η κοινωνία των πολιτών επέλεξαν να αγνοήσουν το πρόβλημα.

Αυτός είναι ο λόγος που ξεκίνησα μια φιλική για τους νέους διαδικτυακή πλατφόρμα το UyatEmes.kz. Το όνομα της ιστοσελίδα σημαίνει “Χωρίς ντροπή” ή “Δεν είναι ντροπή” και παρέχει μικρά άρθρα σε θέματα όπως η εφηβεία, τον εκφοβισμό, τις σχέσεις, το σεξ, την αντισύλληψη και άλλα.

Το UyatEmes.kz προσφέρει στους νέους έναν χώρο όπου μπορούν να κάνουν ερωτήσεις στους συμβούλους μας για την σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία, ακόμη και ακραίες προσωπικές ερωτήσεις. Μπορούν επίσης να μοιράζονται τις εμπειρίες τους και να διαβάζουν ιστορίες γραμμένες από ενηλίκους που θυμούνται τις δικές τους δύσκολες εμπειρίες κατά την εφηβεία.

Η πλατφόρμα δεν είναι μόνο για τους νέους, αλλά και για τους γονείς. Υπάρχει και στα καζακικά και στα ρώσικα, που είναι σημαντικό, καθώς οι πηγές στην καζακική γλώσσα πάνω στη σεξουαλική υγεία είναι πρακτικά ανύπαρκτες.

Το UyatEmes.kz είναι ακόμα σε φάση εξέλιξης. Στο μέλλον σκοπεύω να προσθέσω και διαδραστικά παιχνίδια που θα διδάσκουν στους νέους πρακτικές ικανότητες στη λήψη αποφάσεων γύρω από θέματα όπως η σεξουαλική ντροπή και η πίεση από ομοτίμους.

Το κύριο μήνυμα που θέλω να μοιράσω μέσω του UyatEmes.kz είναι ότι η σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία δεν είναι θέματα ντροπής και το να έχει κανείς γνώση πάνω σε αυτά είναι δικαίωμα του κάθε ατόμου.

Δεν αποτελεί έκπληξη πως, λίγο μετά την εκκίνηση της πλατφόρμας, μερικοί uyatmen εμφανίστηκαν. Στον τομέα σχολίων κάτω από την συνέντευξή μου στο YouTube, άρχισαν να συζητούν το πως μια γυναίκα σαν εμένα αξίζει να πεθάνει και να δίνουν προτάσεις για το πως ακριβώς πρέπει αυτό να συμβεί. Όταν συνήλθα από το αρχικό σοκ, διαβεβαίωσα τον εαυτό μου πως δεν υπήρχε η ανάγκη για ένα έργο σαν το δικό μου εάν όλοι συμφωνούσαν πως οι νεαροί Καζάκοι χρειάζονταν καλύτερη συνειδητοποίηση της σεξουαλικής υγείας.

Ούτως ή άλλως, αν ο agai του ξαδέρφου μου δεν φοβόταν να μιλήσει ειλικρινά στους μαθητές του, τα αγόρια αυτά θα είχαν πιθανότατα βρει το θάρρος να του κάνουν ερωτήσεις που δεν θα έκαναν σε κανέναν άλλον. Αν το κράτος και η κοινωνία είχαν λάβει δραστικά μέτρα για την εκπαίδευση των νέων πάνω στις ασφαλείς σεξουαλικές πρακτικές, πολλές νεαρές γυναίκες δεν είχαν καταλήξει να εγκαταλείψουν τα μωρά τους στην άκρη του δρόμου. Αν ο κάθε ένας από μας δεσμευτεί προσωπικά να εκπαιδεύσει τον εαυτό του πάνω στο θέμα της σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας και να αρχίσει να συζητάει αυτά τα θέματα με την οικογένεια του, τότε ίσως οι έφηβοι να μας έχουν περισσότερη εμπιστοσύνη και να μοιράζονται τα προβλήματα τους.

Μια διαδικτυακή πλατφόρμα δεν μπορεί να λύσει αυτά τα προβλήματα. Αλλά αν το UyatEmes.kz βοηθήσει έστω και ένα αγόρι ή κορίτσι να έχει ένα καλύτερο μέλλον, τότε θα θεωρώ πώς άλλαξα κάτι.