Ο λαός του Τιμόρ-Λέστε (που είναι επίσης γνωστός ως Ανατολικό Τιμόρ) ενώνεται με όσους πενθούν για το θάνατο του διεθνούς διπλωμάτη Κόφι Ανάν, ο οποίος πέθανε στην Ελβετία σε ηλικία 80 ετών στις 18 Αυγούστου 2018.
Ο Ανάν άφησε μια κληρονομιά παγκόσμιων ειρηνευτικών προσπαθειών κατά τη διάρκεια διεθνών κρίσεων, που καθόρισαν την εποχή μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Οι ειρηνευτικές του προσπάθειες στο Ανατολικό Τιμόρ συχνά λησμονούνται, αλλά στη μικρή παράκτια πρωτεύουσα Ντίλι άναψαν κεριά για τον πρώην γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), που είχε διαπραγματευτεί για την ειρήνη στο έθνος μετά από δύο δεκαετίες βίαιης κατοχής από την Ινδονησία, που ξεκίνησε το 1975.
Το Ανατολικό Τιμόρ είναι μέρος ενός αρχιπελάγους στη Νοτιοανατολική Ασία, που αποτελείται από περίπου ένα εκατομμύριο ανθρώπους, που απέκτησαν την ανεξαρτησία τους από την Ινδονησία το 1999 και προσχώρησαν στον ΟΗΕ το 2002.
Ο χρήστης του Facebook João Martins δημοσίευσε για το φόρο τιμής:
Dozens of Timorese conducted candle light vigil in remembrance of former UN Secretary General Kofi Annan who passed away 2 days ago and his contribution to the Independence process of East Timor during his time at UN. Thank you Mr Kofi Annan and May his soul rest in peace in heavenly God’s Kingdom.
Δεκάδες Τιμορέζοι πραγματοποίησαν αγρυπνία με κεριά σε ανάμνηση του πρώην Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών Κόφι Ανάν, ο οποίος απεβίωσε πριν από 2 ημέρες και της συμβολής του στη διαδικασία ανεξαρτησίας του Ανατολικού Τιμόρ κατά τη διάρκεια της θητείας του στον ΟΗΕ. Σας ευχαριστώ, Κόφι Ανάν. Είθε να αναπαυθεί η ψυχή του ειρηνικά στην ουράνια βασιλεία του Θεού.
Έξω από το Ανατολικό Τιμόρ, αφιερώματα για τον Ανάν πλημμύρισαν τα ΜΜΕ και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ωστόσο, ορισμένοι επεσήμαναν τις αποτυχίες του Ανάν σε εξωτερικές υποθέσεις, όταν υπηρέτησε ως επικεφαλής των ειρηνευτικών διαδικασιών του ΟΗΕ, τον Πόλεμο στο Ιράκ και τις φρικαλεότητες στη Ρουάντα και τη Βοσνία.
Ο Ανάν ως διαπραγματευτής ειρήνης στο Ανατολικό Τιμόρ
Το 1975, ο ινδονησιακός Στρατός εισέβαλε στο Ανατολικό Τιμόρ και κατέλαβε την περιοχή, επιβάλλοντας την ινδονησιακή γλώσσα και πολιτισμό. Φίμωσαν όλους τους διαφωνούντες, οδηγώντας σε φρικαλεότητες όπως η σφαγή της Σάντα Κρουζ το 1991, όταν σκοτώθηκαν 250 ειρηνικοί διαδηλωτές υπέρ της ανεξαρτησίας του Ανατολικού Τιμόρ.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της κατοχής, ο ινδονησιακός Στρατός χώρισε περίπου 4.000 παιδιά από τις οικογένειές τους, που ήταν στην αντίσταση, αφαιρώντας τους τα παιδιά για να «εξασθενήσουν και να ταπεινώσουν» τους εχθρούς τους.
Δεκαπέντε χρόνια ειρηνευτικών συνομιλιών δεν είχαν κανένα αποτέλεσμα, μέχρι που ανέλαβε τα ηνία ο Ανάν το 1997 και δεσμεύτηκε να επιλύσει την κρίση στο Ανατολικό Τιμόρ. Μέχρι τον Αύγουστο του 1999, ο Ανάν και ο Ινδονήσιος πρόεδρος Β.Γ. Χαμπίμπι μιλούσαν καθημερινά, σύμφωνα με το βιβλίο του ιστορικού Geoffrey Robinson “Αν μας αφήσετε εδώ, θα πεθάνουμε: Πώς σταμάτησε η γενοκτονία στο Ανατολικό Τιμόρ”.
Στις 4 Σεπτεμβρίου 1999, ο Ανάν μίλησε αργά τη νύχτα με τον Χαμπίμπι, ο οποίος έμπαινε στη μάχη εναντίον του Ανάν στην άλλη άκρη του κόσμου.
Την προηγούμενη εβδομάδα, ο Ανάν και ο Χαμπίμπι είχαν διαπραγματευθεί ένα δημοψήφισμα ανεξαρτησίας, που συγκλόνισε και εξόργισε τον ινδονησιακό Στρατό. Μετά από 24 χρόνια βάναυσης κατοχής, σχεδόν το 80% των ψηφοφόρων του Ανατολικού Τιμόρ ψήφισαν για πλήρη ανεξαρτησία από την Ινδονησία.
Ο Ανάν ήξερε ότι δεν θα μπορούσε να πραγματοποιήσει ειρηνευτική αποστολή χωρίς τη συγκατάθεση του Χαμπίμπι και επικοινώνησε με ηγέτες χωρών παγκοσμίως για να ασκήσει πίεση στην Ινδονησία. Ο Ανάν εξασφάλισε στήριξη για παρέμβαση μαζί με την Αυστραλία στις 12 Σεπτεμβρίου 1999.
Ο Χαμπίμπι τελικά αποδέχτηκε τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος και έκανε έκκληση για ειρήνη και ασφάλεια, αλλά η κυβέρνησή του έχασε τον έλεγχο του στρατού και αναφορές για σφαγές ξεχύνονταν σε όλο το Ανατολικό Τιμόρ.
300.000 άνθρωποι κατέφυγαν στο Δυτικό Τιμόρ, αλλά χιλιάδες πέθαναν σε επιθέσεις σε όλη τη χώρα, συμπεριλαμβανομένων των θανάτων 200 ατόμων μέσα σε μια μόλις μέρα στο εσωτερικό της εκκλησίας Σουάι στη νοτιοδυτική περιοχή.
Ο Ανάν εξασφάλισε παρέμβαση του ΟΗΕ με υποστήριξη από αυστραλιανά στρατεύματα, που αποκατέστησαν την ηρεμία στο νησί. Ακόμη και μετά την εγκαθίδρυση σταθερότητας, ο Ανάν επέμεινε στις ειρηνευτικές δυνάμεις στη χώρα για σχεδόν τρία χρόνια, καθυστερώντας την ανεξαρτησία του Ανατολικού Τιμόρ μέχρι τις 10 Μαΐου 2002.
Ο ιστορικός Robinson υποστηρίζει ότι η ανθρωπιστική παρέμβαση του Ανάν στο Ανατολικό Τιμόρ ήταν ζωτικής σημασίας για την εξασφάλιση της ασφάλειας και της σταθερότητας του νησιού.
Προβληματισμός σχετικά με παρεμβατικές πολιτικές
Κατά τη διάρκεια της θητείας του Ανάν ως επικεφαλής των ειρηνευτικών διαδικασιών του ΟΗΕ, αναφέρει ότι το Ανατολικό Τιμόρ και η ταυτόχρονη σύγκρουση στο Κοσσυφοπέδιο (1998) απαιτούσαν σοβαρό προβληματισμό περί των πολιτικών παρέμβασης. Στα απομνημονεύματά του “Παρεμβάσεις: Μια ζωή σε πόλεμο και ειρήνη”, έγραψε:
…the world had confronted two separate crises – Kosovo and East Timor – that had triggered a global debate on intervention and sovereignty, the rights of peoples and the responsibilities of states. I have combined my own intense diplomatic engagement on both crises – with the UN playing a central role in the case of East Timor – with a determination to reframe the question of intervention, and restore the United Nations to a central place in setting the boundaries of what states could do within their borders.
… ο κόσμος αντιμετώπιζε δύο χωριστές κρίσεις – το Κοσσυφοπέδιο και το Ανατολικό Τιμόρ – οι οποίες προκάλεσαν έναν παγκόσμιο διάλογο σχετικά με την παρέμβαση και την κρατική κυριαρχία, τα δικαιώματα των λαών και τις ευθύνες των κρατών. Έχω συνδυάσει τη δική μου έντονη διπλωματική δέσμευση και στις δύο κρίσεις, με τον ΟΗΕ να διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην περίπτωση του Ανατολικού Τιμόρ, με αποφασιστικότητα για να επαναπροσδιορίσουμε το ζήτημα της παρέμβασης και να επαναφέρουμε τα Ηνωμένα Έθνη σε κεντρικό σημείο για τον καθορισμό των ορίων στο τι μπορούν να κάνουν τα κράτη εντός των συνόρων τους.
Η Marianne Jago, εργαζόμενη στην ανθρωπιστική βοήθεια και ακαδημαϊκή εμπειρογνώμων για το Ανατολικό Τιμόρ, χαρακτήρισε το ρόλο του Ανάν ως κρίσιμο και πρωτοφανή:
Annan had determined to take an active role on the East Timor question. His predecessor Javier Pérez de Cuéllar had publicly indicated that he saw his role in the East Timor question as that of a ‘go-between’ rather than one of leadership and innovation.
By contrast, soon after he took office Annan contacted the governments of Portugal and Indonesia, and informed them of his desire to use his good offices to help find a solution to the question of East Timor.
Ο Ανάν είχε αποφασίσει να αναλάβει ενεργό ρόλο στο ζήτημα του Ανατολικού Τιμόρ. Ο προκάτοχός του, Χαβιέρ Πέρες ντε Κουέγιαρ, είχε δηλώσει δημοσίως ότι είδε το ρόλο του στο ζήτημα του Ανατολικού Τιμόρ ως «ενδιάμεσου» και όχι ως ρόλο ηγετικό και καινοτόμο.
Αντίθετα, σύντομα μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, ο Ανάν επικοινώνησε με τις κυβερνήσεις της Πορτογαλίας και της Ινδονησίας και τους πληροφόρησε για την επιθυμία του να βοηθήσει στην εξεύρεση λύσης στο ζήτημα του Ανατολικού Τιμόρ.
Τονίζει πώς η τολμηρή ηγεσία του Ανάν στο Ανατολικό Τιμόρ ξεχώρισε ως η πιο επιτυχημένη στη σταδιοδρομία του:
In contrast to Annan’s own much-regretted reticence during the Rwanda and Srebrenica massacres, when as Head of the UN Department of Peacekeeping Operations (DPKO), and then as secretary-general, he submitted to the ‘institutional tendency’ of the UN Secretariat to ‘follow rather than lead the Security Council’, the Secretary-General’s office was at the heart of intense international diplomatic efforts to coerce Habibie into accepting an international force in East Timor.
Αντίθετα με τη λυπηρή αποχή του Ανάν κατά τη διάρκεια των σφαγών της Ρουάντα και της Σρεμπρένιτσα, όταν, ως επικεφαλής του Τμήματος Ειρηνευτικών Επιχειρήσεων των Ηνωμένων Εθνών (DPKO) και στη συνέχεια ως Γενικός Γραμματέας, υποτάχθηκε στη «θεσμική τάση» της Γραμματείας του ΟΗΕ του «ακολουθήστε παρά ηγηθείτε του Συμβουλίου Ασφαλείας», το γραφείο του Γενικού Γραμματέα ήταν στο επίκεντρο των έντονων διεθνών διπλωματικών προσπαθειών για να εξαναγκάσει τον Χαμπίμπι να αποδεχθεί μια διεθνή δύναμη στο Ανατολικό Τιμόρ.
Ο Ζοζέ Ράμος-Όρτα, πρώην πρόεδρος του Ανατολικού Τιμόρ και συμπαραλήπτης του Βραβείου Νόμπελ Ειρήνης του 1996, επαίνεσε την προηγούμενη εβδομάδα τον Ανάν για το έργο του στο Ανατολικό Τιμόρ.
Το Δίκτυο Δράσης Ανατολικού Τιμόρ και Ινδονησίας, ένας οργανισμός που συνεχίζει να υποστηρίζει τη συμφιλίωση μετά από δεκαετίες βίας και κατοχής, εξέφρασε τη δυσαρέσκεια του για τις ανεπίλυτες συγκρούσεις:
Former #UN SG Kofi Annan died today. Nobel Peace Prize cited his efforts for #Timor in 1999. https://t.co/HoXOTjcNf8 However, his pledge on behalf of UN of justice and accountability for crimes agt humanity committed by Indonesia and others remains unfulfilled. pic.twitter.com/0HdsizLOYa
— ETAN (@etan009) August 18, 2018
Πέθανε σήμερα ο Πρώην ΓΓ του ΟΗΕ Κόφι Ανάν. Το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης ανέφερε τις προσπάθειές του για το Τιμόρ το 1999. Ωστόσο, η δέσμευσή του εκ μέρους του ΟΗΕ για δικαιοσύνη και η λογοδοσία για τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που διαπράχθηκαν από την Ινδονησία και άλλους παραμένει ανεκπλήρωτη