Μια μάχη μαίνεται για την προστασία του Εθνικού Θεάτρου στην Αλβανία.

Για περισσότερο από τρεις μήνες, καλλιτέχνες, ακτιβιστές και απλοί πολίτες διαμαρτύρονται σε καθημερινή βάση στην αλβανική πρωτεύουσα των Τιράνων ως απάντηση στην απόφαση της κυβέρνησης να γκρεμίσει το ιστορικό κτίριο που αποτελεί μνημείο. Το σχέδιο τους είναι να αντικατασταθεί με ένα μοντέρνο κτήριο, όπως προτάθηκε από τον Δανό αρχιτέκτονα Bjarke Ingels.

Πρόκειται για μια συνεργασία δημοσίου με ιδιώτη, κατά την οποία η αλβανική κυβέρνηση θα παραδώσει γη στην εταιρία Fusha, ώστε να αναπτύξει και ενισχύσει περαιτέρω την περιοχή.

Προκειμένου να νομιμοποιήσει την συνεργασία, η κυβέρνηση πρότεινε έναν Ειδικό Νόμο το Φεβρουάριο του 2018 (με το ψευδώνυμο νόμος Fusha από τους ανταγωνιστές), που ευνοεί προμήθειες και συμβάσεις όπως αυτή.

Η αξιωματική αντιπολίτευση αρνήθηκε το νόμο, θεωρώντας πως παραβιάζει το Σύνταγμα και τη συμφωνία συνεργασίας του 2003 με την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), επειδή παραβιάζει τα κριτήρια ανταγωνισμού της ελεύθερης αγοράς.

Η πλειοψηφία του κυβερνώντος Σοσιαλιστικού Κόμματος υπερψήφισε το νόμο στις 5 Ιουνίου 2018, παρά τα όποια αντίθετα νομικά επιχειρήματα.

Καθώς τα νέα για τον προγραμματισμένο Ειδικό νόμο μαθεύτηκαν, καλλιτέχνες, σκηνοθέτες και ακτιβιστές σχημάτισαν την Συμμαχία για την Προστασία του Θεάτρου για να δείξουν τη δέσμευσή τους στη σωτηρία του ιστορικού κτηρίου.

Οι δημόσιες ακροάσεις προκαλούν βαθύτερους διαχωρισμούς

Στον απόηχο του ανακοινωθέντος νόμου, η Συμμαχία επέκτεινε την υπεράσπιση του Εθνικού Θεάτρου. Ο δήμαρχος των Τιράνων Erion Veliaj διοργάνωσε τρεις “δημόσιες ακροάσεις” εκ μέρους του Υπουργείου Πολιτισμού, ώστε να ακούσει τα παράπονα της ομάδας. Όμως, όπως παρατηρητές δήλωσαν, αυτές οι ακροάσεις φάνηκαν κατασκευασμένες για να δημιουργήσουν αντιφάσεις και όχι ενότητα.

Κατά τη διάρκεια των ακροάσεων, ο διευθυντής του Κατασκευαστικού Ινστιτούτου, Agron Hysenlliu, υποστήριξε πως η “δραστηριότητα [στο κτίριο του θεάτρου] πρέπει να τερματιστεί, καθώς λείπουν οι τεχνικές συνθήκες ασφαλείας με βάση τα απαραίτητα πρότυπα,” σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της κρατικής υπηρεσίας. Παρ’ όλα αυτά, αυτό το ινστιτούτο δεν δημοσίευσε ποτέ τις εκτιμήσεις αυτές στο κοινό, προκαλώντας περισσότερες αμφιβολίες για την ειλικρίνεια αυτών των ισχυρισμών.

Αναφορές, αντιπαραθέσεις, προπαγάνδα

Η Συμμαχία απέκτησε δυναμική καθώς σε αυτήν πήραν μέρος εθνικά δημόσια πρόσωπα, ιστορικοί, ακαδημαϊκοί και δημοσιογράφοι. Η Ένωση Αλβανών Αρχιτεκτόνων έκανε επίσης μια διακήρυξη ενάντια στην κατεδάφιση του θεάτρου, τονίζοντας την ιστορική και αισθητική αξία της ρασιοναλιστικής αρχιτεκτονικής του.

Ζήτησαν από την κυβέρνηση:

Να μην σβήσει τη συλλογική μνήμη γενεών και πως κάθε νέο θέατρο είναι καλοδεχούμενο αλλά δεν χρειάζεται να καταστρέφουμε το παλιό.

Δημιούργησαν επίσης ένα ψήφισμα, υποστηρίζοντας πως το θέατρο θα μπορούσε να επισκευαστεί και πως κανένα επίσημο έγγραφο δεν δηλώνει το αντίθετο.

Όμως, κάποιοι καλλιτέχνες που είναι υπέρ του να χτιστεί ένα καινούριο θέατρο έκαναν μια διακήρυξη υποστήριξης του Ειδικού Νόμου. Αυτή η διακήρυξη έλαβε μερικές ψεύτικες υπογραφές από αυτούς που προφανώς ζούσαν εκτός της Αλβανίας.

Εν τω μεταξύ, το κράτος έκανε προπαγάνδα επιμένοντας πως το παραμελημένο θέατρο αποτελεί ρίσκο για τους καλλιτέχνες που παίζουν εκεί, με τον ισχυρισμό πως το κτίριο καθαυτό δεν έχει πολιτιστική αξία. Για την ακρίβεια, λένε πως το κτίριο χτίστηκε κατά τη διάρκεια της φασιστικής περιόδου (1939-1943), όπου εξυπηρετούσε το σκοπό ως “dopo lavoro” ή “εργατική λέσχη”, υπονομεύοντας περαιτέρω την κληρονομιά του.

Οι ιστορικοί Rubens Shima, Aurel Plasari και άλλοι διέψευσαν τον ισχυρισμό αυτό, λέγοντας πως τα 73 χρόνια ιστορίας του θα πρέπει να διατηρηθούν και να σεβαστούν με αξιοπρέπεια.

“Ακόμα και η [κομμουνιστική] δικτατορία δεν το κατεδάφισε,” έγραψε ο Plasari.

Με 16 εκατομμύρια ευρώ ή λιγότερο από το 1% του κρατικού προϋπολογισμού, η ετήσια επιδότηση της Αλβανίας για την κουλτούρα και τις τέχνες είναι η χαμηλότερη στην περιοχή. Μέλη της Συμμαχίας ισχυρίζονται πως η υποβάθμισή του και η έλλειψη χρηματοδότησης για μια αναπαλαίωση ήταν ηθελημένη.

Κατηγορούν τον σημερινό Πρωθυπουργό Εντι Ράμα, ο οποίος σκόπευε να γκρεμίσει το κτίριο από το 1998, όταν υπηρετούσε ως Υπουργός Πολιτισμού, Νεότητας και Αθλητισμού. Τότε, οι καλλιτέχνες ήταν περισσότερο ενωμένοι και ένα διμερές ψήφισμα απαιτούσε την διατήρηση του κτιρίου.

Θεσμικό κενό, περιορισμένη διεθνής υποστήριξη

Το 2016, η Αλβανία άλλαξε το ένα τρίτο του Συντάγματός της και εισήγαγε δικαστικές μεταρρυθμίσεις, που δημιούργησαν θεσμικό κενό, όταν ένας μεγάλος αριθμός δικαστών και εισαγγελέων κατέστησαν ανίκανοι να κρατήσουν τις θέσεις τους και εκδιώχθηκαν.

Σύμφωνα με την ΕΕ, οι μεταρρυθμίσεις αυτές κρίθηκαν επιτυχημένες, επειδή εξασθένισαν την διαφθορά. Όμως, πολλές υψηλές θέσεις στο δικαστικό σώμα έμειναν κενές, συμπεριλαμβανομένου του Συνταγματικού Δικαστηρίου. Είναι λοιπόν αδύνατο να αντικρουσθεί ο Ειδικός Νόμος, ο οποίος θεωρείται αντισυνταγματικός από πολλούς, υπό αυτές τις συνθήκες.

Ακόμα και ο Αλβανός πρόεδρος αρνήθηκε να υπογράψει το νόμο και τον επέστρεψε στη βουλή, αλλά έχει το δικαίωμα μονάχα να επιστρέψει το νόμο μια φορά για περισσότερη διαβούλευση και δεν μπορούσε να διασκέπτεται, όταν η πλειοψηφία είχε ψηφίσει το νόμο.

Η Docomomo International, μια οργάνωση εποπτείας που πασχίζει για τα νεωτεριστικά μνημεία, εξέδωσε το πρώτο διεθνές κάλεσμα ενάντια στην κατεδάφιση του θεάτρου με μια ανοιχτή επιστολή προτρέποντας τις αρχές να διατηρήσουν το κτίριο:

Στο πλαίσιο της σπουδαίας αυτής περιόδου μεταμόρφωσης και καινοτομίας που βρίσκει την πόλη και από τότε που εγκρίθηκε το έργο ανασυγκρότησης για το Εθνικό Θέατρο της Αλβανίας και τις γύρω περιοχές, η Docomomo έχει κατά βάση τα νέα σχέδια για αυτό το πολιτιστικό κέντρο που σκοπεύει να διαγράψει την αρχική της ακεραιότητα. Το νέο, σύγχρονο κτίριο των 9.300 τετραγωνικών μέτρων θα τοποθετηθεί στην καρδιά του κέντρου, ακριβώς δίπλα στην Εθνική Λυρική Σκηνή και την Εθνική Πινακοθήκη, αντικαθιστώντας το αρχικό θέατρο.

Η Εuropa Nostra [ΣτΜ: μια οργάνωση για την πολιτιστική κληρονομιά] έστειλε και αυτή μια ανοιχτή επιστολή στην αλβανική κυβέρνηση αποκαλώντας την κατεδάφιση μια “ανησυχητική απόφαση.”

Μια άνευ αξίας “παράγκα” ή θησαυρός;

Παρά τις ογκώδεις εκκλήσεις από μεγάλους οργανισμούς και ινστιτούτα ο  δήμαρχος Veliaj συνεχίζει να αποκαλεί το θέατρο ως μια “παράγκα” ανάξια επισκευής.

Ενώ η Συμμαχία στέλνει αιτήσεις, κάνει αγωγές και είναι σε επικοινωνία με τα αρχηγεία της ΕΕ, έκανε και μια δημόσια διακήρυξη για να τονίσει τα πολλαπλά προβλήματα με τον Ειδικό Νόμο.

Η Αλβανία, όμως, δεν είναι ακόμα μέλος της ΕΕ. Στην προετοιμασία για αυτό, έχει υπογράψει τη Συμφωνία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης (ΣΣΣ) με την ΕΕ και θα μπει σε διαπραγματεύσεις τον Ιούνιο του 2019.

Ακτιβιστές σημειώνουν πως εάν η Αλβανία γίνει μέλος της ΕΕ, τότε ο Ειδικός Νόμος θα παραβιάζει τις συμφωνίες ΣΣΣ. Επιμένουν πως η κοινοβουλευτική πλειοψηφία παραβιάζει το αλβανικό Σύνταγμα και ως προς το περιεχόμενο του νόμου και μέσω αντισυνταγματικών μεθόδων.

Αξιωματούχοι της ΕΕ απάντησαν στον Ειδικό Νόμο αναγνωρίζοντας πως δεν έχει “αρμοδιότητα να αξιολογήσει τη συμμόρφωση του Ειδικού Νόμου με το παρόν αλβανικό νομοθετικό πλαίσιο”. Παρ’ όλα αυτά, ενθαρρύνουν την αλβανική κυβέρνηση “να επιδιώξει τη συμμόρφωση με τις αρχές δημοσίων συμβάσεων της ΕΕ και να εξασφαλίσουν την αμερόληπτη πρόσβαση στην αγορά”.

Ενώ η ΕΕ ήταν ένας από τους βασικούς αρωγούς στη δικαστική μεταρρύθμιση της Αλβανίας, δεν αντιμετωπίζει το θεσμικό κενό που είχε ως αποτέλεσμα.

Ενώ η ακριβής ημερομηνία κατεδάφισης δεν είναι γνωστή, θα μπορούσε να είναι στους επόμενους τρεις μήνες. Μερικά μέλη της Συμμαχίας λένε πως θα εμποδίσουν το δρόμο στα συνεργεία κατεδάφισης και με τα σώματά τους αν χρειαστεί.

Το βλέπουν σαν το μόνο μέσο που απέμεινε για να πετύχουν το συνολικό στόχο του να σώσουν την πολιτιστική κληρονομιά της Αλβανίας