Φωτογραφία: Daniella Fernandez. Τραβηγμένη από Κουβανές φωτογράφους, με νόμιμη χρήση.

Στην Κούβα με την προσεχή έναρξη ισχύος του διατάγματος 349 εξαπλώνεται νέα ανησυχία σχετικά με την ελευθερία έκφρασης. O κανόνας δικαίου, που ψηφίσθηκε τον Ιανουάριο του τρέχοντος έτους, θα ισχύσει από τον Δεκέμβριο και μετά, ρυθμίζοντας έτσι τις εμπορικές δραστηριότητες του πολιτιστικού τομέα, συμπεριλαμβανομένης της πώλησης βιβλίων.

Οι αντιμαχόμενες ρυθμίσεις θεσπίζουν κανόνες στον τομέα του πολιτισμού και, μεταξύ άλλων, απαιτούν από όσους παρέχουν καλλιτεχνικές υπηρεσίες να συνδέονται με τους επίσημους οργανισμούς. Επίσης, θα οριστούν κυρώσεις για τη μη συμμόρφωση με τις απαιτήσεις και οι αρμόδιες Αρχές θα έχουν το δικαίωμα να τις επιβάλουν.

Εξίσου μπορεί το διάταγμα 349 να χρησιμοποιηθεί για τη λήψη μέτρων, όπως η επιβολή προστίμων και η κατάσχεση οργάνων, εξοπλισμού και άλλων αντικειμένων, που χρησιμοποιούνται για τη συγκεκριμένη δραστηριότητα. Επιπλέον, καλλιτεχνικές εκδηλώσεις μπορεί να τερματιστούν άμεσα, εάν θεωρηθούν παραβατικές.

O αμφισβητούμενος χαρακτήρας του κανόνα εκδηλώνεται επίσης με την ένταξη μιας διάταξης σε ένα από τα άρθρα, που τιμωρούν πράξεις, που παραβιάζουν την «Ανθρώπινη Αξιοπρέπεια». Κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι διακρίσεις, που βασίζονται στην καταγωγή ή τον σεξουαλικό προσανατολισμό, καθώς και για παράδειγμα, αποτρόπαιες εικόνες εγκλημάτων, οι οποίες θα αποτελούσαν απόλυτη εξαίρεση στο πολιτιστικό πλαίσιο της Κούβας, καθίστανται αξιόποινες.

Πολλοί αντίπαλοι του διατάγματος χρησιμοποιούν καλλιτεχνικές μορφές έκφρασης ως είδος καταγγελιών και υποθέτουν ότι αυτοί οι έλεγχοι θα περιορίσουν την εμβέλεια του καλλιτεχνικού μηνύματος.

Από τη δημοσίευσή του τον Ιούλιο του 2018, το διάταγμα 349 αντιμετώπισε σκληρή αντίσταση από διάφορους Κουβανούς καλλιτέχνες, ιδιαίτερα εκείνους, που είναι δημιουργικοί σε ανεξάρτητους καλλιτεχνικούς χώρους ή συλλογικά έργα και ανήκουν στην πολιτική αντιπολίτευση.

Ένα από τα ισχυρότερα επιχειρήματα είναι ότι η εφαρμογή αυτού του νόμου θα περιόριζε τη δυνατότητα ανεξάρτητων καλλιτεχνών να δημιουργούν και θα άνοιγε την πόρτα στην κυβερνητική λογοκρισία και σε ρυθμίσεις, όσον αφορά περιεχόμενα, που αντιτίθενται στην κυβέρνηση.

Η εκστρατεία καταγγελίας του διατάγματος 349 έλαβε χώρα ταυτόχρονα με συζητήσεις πάνω στην πρόταση ενός νέου συντάγματος για τη Δημοκρατία της Κούβας. Πολλοί, ωστόσο, είναι της γνώμης ότι αυτές οι συζητήσεις έχουν αποσπάσει την προσοχή από τις διαμαρτυρίες κατά του διατάγματος.

Εν μέσω των συζητήσεων, μια ομάδα διανοουμένων, καλλιτεχνών και ακτιβιστών ξεκίνησε μια εκστρατεία ενάντια στο διάταγμα, η οποία περιλαμβάνει τη δημιουργία μιας σελίδας στο Facebook με όνομα Artistas Cubanxs en Contra del Decreto 349 [Κουβανοί καλλιτέχνες ενάντια στο διάταγμα 349]. Μεταξύ των μελών της ομάδας συγκαταλέγονται η ιστορικός Yanelys Nuñez, ο γλύπτης Luis Manuel Otero Alcántara, ο ποιητής Amaury Pacheco και ο ράπερ David, οι οποίοι ηγούνταν της πρωτοβουλίας. Ο Pacheco και ο David συμμετέχουν επίσης στο εγχείρημα Omni Zona Franca.

Η εκστρατεία προσπαθεί να συλλέξει 10.000 υπογραφές, καθώς αυτός είναι ο αριθμός, που καθορίζεται από το κουβανέζικο σύνταγμα για την επανεξέταση ενός νομικού κανόνα.

Εν τω μεταξύ, ένα ψήφισμα και μια ανοιχτή επιστολή, που κοινοποιήθηκαν μέσω της πλατφόρμας Avaaz, προστέθηκαν στις συζητήσεις αμφισβήτησης της νομιμότητας του κανόνα. Στο κείμενο, οι υπογράφοντες εκφράζουν την ανησυχία τους για την τέχνη και τον πολιτισμό στην Κούβα τα επόμενα χρόνια, όταν καθορίζεται ότι οι κρατικές Αρχές θα αποφασίζουν ποιος θα παίρνει την άδεια να κάνει καλλιτεχνικές δραστηριότητες και από ποιον θα χρηματοδοτούνται.

 Hoy día, el sistema de crowdfunding ofrece nuevas fuentes de apoyo a proyectos artísticos por parte de amigos. […] El hecho de que un artista cubano logre financiar sus creaciones por medios propios no lo convierte en un opositor — millones de individuos en el mundo se benefician de las nuevas tecnologías para difundir sus obras al margen de las instituciones culturales establecidas.

Σήμερα το Crowdfunding προσφέρει νέες πηγές για να στηρίζουμε τα καλλιτεχνικά εγχειρήματα με φίλους. […] Το γεγονός ότι ένας Κουβανός καλλιτέχνης μπορεί να χρηματοδοτήσει το έργο του με δικούς του πόρους δεν τον καθιστά αντίπαλο. Εκατομμύρια άνθρωποι χρησιμοποιούν τις νέες τεχνολογίες για να προβάλλουν τα έργα τους στο περιθώριο των καθιερωμένων πολιτιστικών ιδρυμάτων.

Αυτό, επίσης, θέτει υπό αμφισβήτηση τους κινδύνους, που συνδέονται με ασαφή νομικά κριτήρια στο διάταγμα, όπως η τιμωρία του “ζημιογόνου περιεχομένου ενάντια στις πολιτιστικές και ηθικές αξίες”.

Η ανοιχτή επιστολή απευθύνεται στον πρόεδρο της Κούβας, Miguel Díaz-Canel και στον νέο υπουργό Πολιτισμού Alpidio Alonso και υπογράφηκε από καλλιτέχνες και διανοούμενους όπως η Tania Bruguera, η Laritza Diversent, η Coco Fusco, η Yanelys Nuñez και ο Enrique del Risco.

Οι ανησυχίες, που εκφράζονται στην επιστολή, μοιράζονται επίσης από τη Cubalex, μια οργάνωση υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων: 

 Los artistas independientes o que no tienen vinculación con las instituciones del estado o grupo de la sociedad civil, se verán doblemente discriminados debido a que sus formas y medios de expresión son percibidos por el Estado como contestatarios, por tanto una forma de expresión de la opinión política.

Ανεξάρτητοι καλλιτέχνες ή όσοι δεν έχουν καμία σχέση με κρατικά ιδρύματα ή ομάδες από την κοινωνία των πολιτών θα θεωρούν πως γίνεται διπλή διάκριση σε βάρος τους, διότι το είδος και τα μέσα έκφρασης γίνονται αντιληπτά από το κράτος ως διαμαρτυρία και επομένως ως έκφραση πολιτικής άποψης.

Προέκυψαν επίσης ερωτήσεις σχετικά με τη συμμόρφωση σε αυτό το πρότυπο σε θρησκευτικές περιοχές, όπου πραγματοποιούνται καλλιτεχνικές δραστηριότητες. Αυτό συμβαίνει στην Regla de Osha (επίσης γνωστή ως Σαντερία), μια ευρέως διαδεδομένη θρησκεία στην Κούβα, στην οποία τόσο ο χορός όσο και η μουσική αποτελούν μέρος τελετουργιών.

Παράλληλα, μια μαζική δράση χιπ-χοπ, όπου συμμετέχουν καλλιτέχνες όπως οι David D'Omni (Omni-Zonafranca), Raudel Collazo του “Escuadrón Patriota” και Gorki Aguila από το συγκρότημα “Porno para Ricardo” έχουν γράψει τραγούδια κατά του διατάγματος:

Tu censura está en clausura de conciertos que tumbaste.

Siempre estuvo ahí, solo la legalizaste.

Nos acusas entonces de politizar el arte, dime

¿Qué hiciste tú cuándo lo colocaste

En la Constitución con sanciones al artista?

Basta ya de represión sigue creciendo la lista.

Η λογοκρισία σας είναι στο κλείσιμο συναυλιών που διακόψατε.

Υπήρχε ανέκαθεν, μόνο που εσείς τη νομιμοποιήσατε.

Ύστερα μας κατηγορείτε για την πολιτικοποίηση της τέχνης,

Αλλά πείτε μου,

Τι κάνατε όταν βάλατε τις κυρώσεις για τους καλλιτέχνες στο σύνταγμα;

Σταματήστε να μας καταπιέζετε.

Στην αντίθετη πλευρά, ο Jorge Angel Hernández δημοσίευσε στο κυβερνητικό περιοδικό “La Jiribilla” το άρθρο “Del Decreto-Ley 349 y up contra-invenciones” [Νομοθετικό Διάταγμα 349 και Εφευρέσεις Αντίστασης]:

Las reacciones opuestas al Decreto 349 coinciden, casualmente, en centrarse en la presentación de un caos futuro de censura y represión; anuncian el Apocalipsis y protegen, sin mucha sutileza, las fuentes de financiamiento injerencista que les van permitiendo los diferentes niveles de protagonismo en el espectro público internacional.

Οι αντιτιθέμενες αντιδράσεις στο διάταγμα 349 συμπίπτουν, όπως φαίνεται, με την παρουσίαση ενός μελλοντικού χάους μέσω λογοκρισίας και καταπίεσης. Αναγγέλλουν την αποκάλυψη και προστατεύουν, χωρίς σχολαστικότητα, τις πηγές χρηματοδότησης, που θα τους επιτρέψουν να αποκτήσουν μια θέση στο φάσμα ενός διεθνούς κοινού σε πολλαπλά επίπεδα.

Η διαμάχη έχει ήδη προκαλέσει σημαντικές αντιπαραθέσεις ανάμεσα στους καλλιτέχνες και το κράτος εκτός του διαδικτύου. Στο πλαίσιο της προώθησης των δυνάμεων κατά του διατάγματος, οι Artistas Cubanxs en Contra del Decreto 349 προγραμματίζουν δύο συναυλίες στις 11 και 15 Αυγούστου. Ωστόσο, η απάντηση της κυβέρνησης ήταν καταστροφική: η επαναστατική εθνική αστυνομία έβαλε τέλος σε αυτή την εκδήλωση και συνέλαβε ορισμένους καλλιτέχνες. Ο Diario de Cuba φωτογράφησε τις συλλήψεις και τις μοιράστηκε στο κανάλι του στο YouTube: