- Global Voices στα Ελληνικά - https://el.globalvoices.org -

Ταινία για Μαυροβούνια αγωνίστρια διατηρεί ζωντανές τις αντιφασιστικές αξίες

Κατηγορίες: Ανατολική - Κεντρική Ευρώπη, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας, Κόσοβο, Κροατία, Μαυροβούνιο, Σερβία, Σλοβενία, Ανθρώπινα Δικαιώματα, Εκπαίδευση, Ιδέες, Ιστορία, Κινηματογράφος, Μέσα των πολιτών, Πόλεμος - Συγκρούσεις, Πολιτική, Γέφυρα

Στιγμιότυπο από την ταινία “Ο αγώνας της Mare Bogdanova.”

Όταν είπαμε για πρώτη φορά στην κόρη της Mare Lakovic ότι θέλαμε να κάνουμε τη μακαρίτισσα μητέρα της το επίκεντρο ενός ντοκιμαντέρ, το οποίο να σηματοδοτεί τα 70 χρόνια αντιφασισμού και γυναικείας χειραφέτησης στο Μαυροβούνιο, αντέδρασε στην ιδέα με έκπληξη. “Μάλλον καμιά απάτη θα ‘ναι”, μου είπε σε μένα και τον συνεργάτη μου,  Dragan Koprivica [1].

Η Vidosava Laković, όμως, η οποία είναι τώρα 80 ετών, αργότερα άλλαξε γνώμη για την ιδέα. Πέντε μήνες μετά από αυτό το αρχικό τηλεφώνημα και σε μεγάλο βαθμό χάρη στις μνήμες που μοιράστηκε μαζί μας, η ιστορία της μητέρας της πλέον έχει γίνει γνωστή σε δεκάδες χιλιάδες Μαυροβούνιους, μετά την μετάδοσή της από τον εθνικό ραδιοτηλεοπτικό φορέα της βαλκανικής χώρας στις 12 Ιουλίου 2018. [2]

Η Mare Lakovic, γεννημένη το 1910 στην πόλη Τσέτινιε του Μαυροβουνίου, έζησε μια τυπική ζωή σε ασυνήθιστους καιρούς. Στα 30 και κάτι, μητέρα τεσσάρων παιδιών έμεινε χήρα, όταν οι ναζιστικές δυνάμεις εισέβαλαν στη χώρα, τότε γνωστή ως Βασίλειο της Γιουγκοσλαβίας. Ο σύζυγός της, Bogdan, ένας κομμουνιστής παρτιζάνος, δολοφονήθηκε εν δράσει κατά τη διάρκεια της μάχης της Πλιέβλια [3] τον Δεκέμβριο του 1941. Η Mare όχι μόνο βίωσε την ήττα του φασισμού το 1945, αλλά συμμετείχε ενεργά στον κρυφό αγώνα των Γιουγκοσλάβων παρτιζάνων. [4]

Στην αναταραχή που ακολούθησε το δραματικό διαχωρισμό του κομουνιστικού έθνους με τη Σοβιετική Ένωση το 1948, την είχαν κλείσει σε μια πολιτική φυλακή σε ένα άγονο νησί της Αδριατικής. Την έσωσαν οι άοκνες προσπάθειές της για τον επαναστατικό αγώνα κατά τη διάρκεια του πολέμου και το δίκτυο των Βαλκάνιων συμμάχων της, καθώς παρενέβησαν άτομα σε θέσεις ισχύος στην κορυφή της γιουγκοσλαβικής ιεραρχίας. Έζησε και είδε την κατάρρευση της Γιουγκοσλαβίας, σχεδόν πέντε δεκαετίες, αφότου οι γυναίκες στη χώρα κέρδισαν το δικαίωμα ψήφου, αλλά πέθανε 10 χρόνια πριν αποκτήσει ανεξαρτησία το 2006 η πατρίδα της, το Μαυροβούνιο.

Η Lakovic δεν ήταν παντελώς άγνωστη, προτού κάνουμε την ταινία μας. Την ανακαλύψαμε ανάμεσα σε πλήθος χαρακτήρων, που εμφανίστηκαν σε ένα συναρπαστικό χρονικό ονόματι “Eagle's Rock – 100 χρόνια ζωής μιας οικογένειας του Μαυροβουνίου” του διάσημου Μαυροβούνιου παραγωγού και εκδότη Nebojša Bato Tomašević. Ο Tomašević, επιζήσας από την αεροπορική καταστροφή του Μονάχου το 1958, όπου σκοτώθηκαν 23 άτομα, συμπεριλαμβανομένων μελών του βρετανικού ποδοσφαιρικού συλλόγου Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ, πέθανε το περασμένο έτος σε ηλικία 87 ετών. Αλλά το “Eagle's Rock” αποτελεί μόνιμη παρακαταθήκη για τον ηρωικό ρόλο καθημερινών γυναικών των Βαλκανίων σε περιόδους αδιανόητων κακουχιών, και μας έδωσε έμπνευση για την ταινία που ονομάσαμε “Ο Αγώνας της Mare Bogdanova” (κυκλοφόρησε διαδικτυακά [5] με αγγλικούς υπότιτλους).

Ερευνώντας και κοινοποιώντας την ιστορία του αγώνα ενός καθημερινού ανθρώπου, θέλαμε να υπενθυμίσουμε στις νεότερες γενιές πως τα δικαιώματα, που απολαμβάνουμε τώρα, κερδήθηκαν και να δείξουμε ότι κάθε ελευθερία και δικαίωμα έχει το δικό του πεδίο μάχης, όπου έχουν γίνει τεράστιες θυσίες. Ο τίτλος αντικατοπτρίζει το βαλκανικό έθιμο, κατά το οποίο η γυναίκα καλείται με το όνομα του συζύγου της, το οποίο ήταν σύνηθες κατά τη διάρκεια της ζωής της. Στην κοινότητά της, η Mare Laković ήταν γνωστή ως Mare Bogdanova, που σημαίνει η “Μπογδάναινα”.

Ένας αγώνας ενάντια στον φασισμό και την πατριαρχία

[6]

Mare Bogdanova (1910-1996)

Η Mare Lakovic που αναδύεται από το έργο του Bato Tomašević είναι ένα ισχυρό πρότυπο, που παρέχει στον συγγραφέα την πρώτη πραγματική σχέση του με το κίνημα των παρτιζάνων στο Τσέτινιε, το οποίο ήταν υπό ναζιστική κατοχή από το 1941 έως το 1944. Η Mare ανέθεσε στον Tomašević πολλά από τα πρώτα του θελήματα μες στο κίνημα, που τον έστελνε να παρακολουθήσει δημόσιες εκτελέσεις αιχμάλωτων αντιφασιστών αντιστασιακών. Η ενημέρωση σχετικά με τη συμπεριφορά των καταδικασθέντων σε θάνατο ήταν σημαντική για το κίνημα, προκειμένου να προσδιοριστεί αν είχαν “σπάσει” κατά τα βασανιστήρια. Η Mare τον έστελνε να πηγαίνει τρόφιμα στους φυλακισμένους, να μοιράζεται ειδήσεις από το ραδιόφωνο και να την ενημερώνει για όλα όσα έβλεπε στα ταξίδια του στην πόλη.

Ο αγώνας των παρτιζάνων προωθούσε γυναίκες όπως η Mare, που ήταν αναλφάβητη τότε, σε θέσεις σιωπηρής ηγεσίας. Αποδείχθηκε ότι ήταν απαραίτητες όχι μόνο μέσα στο σπίτι, αλλά και στις κοινότητες και τη χώρα τους και οδήγησαν σε σταδιακή μεταβολή των αξιών σε όλη τη Γιουγκοσλαβία.

Αν όμως γυναίκες σαν την Mare συγκρότησαν το υπόβαθρο της αντιφασιστικής αντίστασης, το κίνημα χρειάστηκε επίσης και τις πρωτοπόρες του.

Σε αντίθεση με την Mare, η Bosa Vuković, μέλος της Κομμουνιστικής Νεολαίας και του Αντιφασιστικού Μετώπου Γυναικών, βυθίστηκε από πολύ νεαρή ηλικία στην πολιτική λογοτεχνία. Η Vuković ήταν μια πιο κραυγαλέα αντίπαλος του πατριαρχικού συντηρητισμού απ’ ό,τι η συντριπτική πλειοψηφία των γυναικών της εποχής. Μετά τη συμμετοχή της στο αντιφασιστικό κίνημα, έγινε αρχισυντάκτρια ενός περιοδικού με τίτλο “Η γυναίκα μας”, το οποίο θεωρήθηκε ζωτικό για την εκπαίδευση και τη χειραφέτηση των γυναικών στο Μαυροβούνιο. Το γυναικείο κίνημα στο Μαυροβούνιο αποτελεί άλλο ένα επίκεντρο της ταινίας μας.

Μην αφήνετε να χαθεί η μνήμη μας, απορρίψτε τον ιστορικό ρεβιζιονισμό

Ένα από τα βασικά μας κίνητρα για τη διατήρηση των αναμνήσεων από αυτή την εποχή του διαρκούς αγώνα ήταν το γεγονός ότι πολλοί από τους ανθρώπους που γνώριζαν την Mare και τον σύζυγό της, Bogdan, είναι πλέον πολύ ηλικιωμένοι. Ευτυχώς μπορέσαμε να μιλήσουμε με αυτές τις ζωτικές πηγές ανθρώπινης μνήμης, που μας βοήθησαν να χτίσουμε μια εικόνα μιας ζωής, για την οποία υπάρχουν λίγες καταγραφές στα κρατικά αρχεία.

Η Ραδιοτηλεόραση του Μαυροβουνίου (RTCG), ο δημόσιος ραδιοτηλεοπτικός φορέας της χώρας, μας βοήθησε με τη σειρά του να οικοδομήσουμε το ιστορικό πλαίσιο στο έργο παρέχοντας σπουδαίο υλικό της εποχής από το Lovćen film, το κρατικό κινηματογραφικό στούντιο του Μαυροβουνίου κατά την κομουνιστική περίοδο. Το γεγονός ότι ο δημόσιος ραδιοτηλεοπτικός φορέας εξέπεμψε την ταινία δείχνει ότι ο αντιφασιστικός αγώνας εξακολουθεί να έχει απήχηση στην κοινωνία. Εξάλλου, η Εθνική Επέτειος του Κράτους του Μαυροβουνίου στις 13 Ιουλίου μνημονεύει την αντιφασιστική εξέγερση την ημέρα εκείνη το 1941.

Ωστόσο, παρά την αποφυγή κάποιου δεξιού λαϊκισμού [7] που παρατηρείται σε άλλες βαλκανικές χώρες, το Μαυροβούνιο δεν είναι άτρωτο απέναντι στις συντηρητικές τάσεις που διαπερνούν την Ευρώπη και τον κόσμο ως σύνολο, που έρχονται αντιμέτωπες με τις αρχές του αντιφασιστικού κινήματος. Η σημασία που δίνουν οι συντηρητικοί στις οικογενειακές και θρησκευτικές αξίες απειλούν να περιορίσουν τα ατομικά δικαιώματα και να ανατρέψουν μεγάλο μέρος της προόδου, που σφυρηλατήθηκε σε ακραίες περιστάσεις από την Mare και άλλους. Η έκτρωση και ένας πιθανός νόμος για σχέσεις ατόμων του ίδιου φύλου αποτελούν δύο βασικούς στόχους για αυτές τις ομάδες, αλλά δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι θα σταματήσουν εκεί. Η απόσταση μεταξύ των διαφόρων κοινωνικών ομάδων στην κοινωνία αυξάνεται με ανησυχητικό ρυθμό και οι ευάλωτες ομάδες κινδυνεύουν να μείνουν στο περιθώριο.

Εκεί μπαίνει στη μέση η εκπαίδευση. Όσοι δημιουργούν εκπαιδευτικές πολιτικές πρέπει να γνωρίζουν αυτές τις τάσεις και να δίνουν μεγαλύτερη προσοχή στην αγωγή του πολίτη στα σχολεία. Δεν αρκεί να επικρίνουμε απλώς τους νέους, γιατί δεν γνωρίζουν ή δε δείχνουν ενδιαφέρον για γεγονότα, που έζησαν οι προπαππούδες τους. Είναι ευθύνη των εκπαιδευτικών να τους δείξουν ότι οι αξίες του αντιφασισμού δεν είναι μόνο κομμάτι της ιστορίας και ότι η ιστορία μελετάται όχι για να δοξάζει το παρελθόν, αλλά για να διαφυλάσσει το μέλλον.

Η ταινία “Ο Αγώνας της Mare Bogdanova” παρήχθη με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το μη-κερδοσκοπικό Κέντρο Δημοκρατικής Μετάβασης (CDT) και σε συνεργασία με τη Media Solution. Η παραγωγή είναι διαθέσιμη διαδικτυακά με αγγλικούς υπότιτλους.