- Global Voices στα Ελληνικά - https://el.globalvoices.org -

Ο παράξενος θάνατος του κοντινότερου συμμάχου της Ρωσίας

Κατηγορίες: Ανατολική - Κεντρική Ευρώπη, Λευκορωσία, Ρωσία, Διεθνείς Σχέσεις, Μέσα των πολιτών, Πόλεμος - Συγκρούσεις, Πολιτική, RuNet Echo
[1]

Ο Βλαντιμίρ Πούτιν σε αγώνα χόκεϊ με τον Λευκορώσο Πρόεδρο Αλεξάντερ Λουκασένκο τον Μάιο του 2014. Φωτογραφία: Kremlin Press Service

Σχεδόν πριν από τρία χρόνια, ο Πρόεδρος της Λευκορωσίας Αλεξάντερ Λουκασένκο συνειδητοποίησε ξαφνικά ότι το αδύναμο αίσθημα εθνικής ταυτότητας της χώρας του ήταν ένα σοβαρό πρόβλημα.

Τον Μάρτιο του 2014, η Μόσχα προσάρτησε την Κριμαία. “Πρέπει να υπερασπιστούμε τον ρωσικό πληθυσμό στη χερσόνησο”, δήλωσε ο Βλαντιμίρ Πούτιν στον κόσμο, συγκλονίζοντας τους περισσότερους, αλλά όχι τους πρόσχαρους κατοίκους της Ρωσίας.

Σχεδόν ταυτόχρονα, ξέσπασε πόλεμος στο Ντονμπάς, μια ρωσόφωνη περιοχή στην ανατολική Ουκρανία. Παρόλο που υπάρχουν ισχυρά τεκμήρια που υποδηλώνουν την παρέμβαση της Μόσχας στην περιοχή, είναι επίσης σαφές ότι τουλάχιστον ορισμένοι από τους ντόπιους στην περιοχή είχαν έντονες επιφυλάξεις να αποτελέσουν κομμάτι της Ουκρανίας μετά την Επανάσταση Μαϊντάν. Αργότερα, χωρίς να αποκαλύψει την πλήρη έκταση του ρόλου της Μόσχας, ο Πούτιν έλεγε ότι η Ρωσία “αναγκάστηκε να υπερασπιστεί τον ρωσόφωνο πληθυσμό του Ντονμπάς”.

Φοβού ένα ουκρανικό σενάριο

Τα τραγικά και αιματηρά γεγονότα στην Ουκρανία τα τελευταία τρία χρόνια δείχνουν τι μπορεί να συμβεί, όταν ένας στενός ρωσικός σύμμαχος με πολλούς ρωσόφωνους κατοίκους αποφασίσει να «αλλάξει πλευρά» και να κινηθεί μακριά από την τροχιά επιρροής της Μόσχας.

“Πράσινα ανθρωπάκια” στην Κριμαία, 9 Μαρτίου 2014. Πηγή: Wikimedia Commons.

Και εκεί έρχονται οι φόβοι της Λευκορωσίας. Ιδεολογικά, πολιτικά, οικονομικά και πολιτιστικά, η Μόσχα ασκεί τεράστια επιρροή στη Λευκορωσία. Στην καθημερινότητα, το 90% περίπου των Λευκορώσων πιστεύεται ότι μιλούν ρωσικά. Στον ελεύθερο χρόνο τους, βλέπουν ρωσική τηλεόραση και ακούν ρωσική μουσική. Στη Λευκορωσία, το αποτύπωμα της Ρωσίας είναι παντού.

Με τα χρόνια, ο πρόεδρος Λουκασένκο είχε κάνει πολλά για να κρατήσει τη Λευκορωσία “ρωσοποιημένη”. Το 1994, προσέβαλε τη γλώσσα της ίδιας του της χώρας, αποκαλώντας τη λευκορωσική “φτωχή”. “Δεν μπορείς να εκφράσεις τίποτα σπουδαίο στα λευκορωσικά. Υπάρχουν μόνο δύο σπουδαίες γλώσσες: τα ρωσικά και τα αγγλικά”, είπε στο λαό του.

Ένα χρόνο αργότερα, ο Λουκασένκο ξεκίνησε επίσης το εθνικό δημοψήφισμα, που κατέστησε τα ρωσικά κρατική γλώσσα ισότιμη με τα λευκορωσικά. Οι επικριτές του προέδρου λένε ότι το έκανε για να κερδίσει τη στήριξη της Μόσχας, την οποία χρειαζόταν πολύ τότε για να παραμείνει στην εξουσία.

Για τις επόμενες δύο δεκαετίες, η Λευκορωσία ήταν βασικός σύμμαχος της Ρωσίας και ο Λουκασένκο απολάμβανε την κυριαρχία του σε ένα ουσιαστικά ουδέτερο κράτος μεταξύ Ρωσίας και ΝΑΤΟ. Για τον κόπο του, η Μόσχα χάρισε στο καθεστώς του Λουκασένκο ζωτική οικονομική στήριξη και μειωμένες τιμές στο φυσικό αέριο.

Χαρακτηριζόμενος ανεπίσημα για αρκετά χρόνια ως ο “τελευταίος δικτάτορας της Ευρώπης”, ο Λουκασένκο κυβέρνησε τη Λευκορωσία με σιδερένια πυγμή. Συνέθλιψε ανεξάρτητους πολιτικούς και αποθάρρυνε την προώθηση της λευκορωσικής γλώσσας, η οποία συνδέθηκε με την περιθωριοποιημένη αντιπολίτευση της χώρας.

Και μετά ξύπνησε: το εγερτήριο κάλεσμα ήταν η κρίση στην Ουκρανία.

Το 2014, για πρώτη φορά, ο Λουκασένκο έβγαλε λόγο στα λευκορωσικά. “Δεν είμαστε Ρώσοι – είμαστε Λευκορώσοι”, δήλωσε. Αργότερα, υποστήριξε ανοιχτά την ευρύτερη χρήση της λευκορωσικής γλώσσας.

Πρώτα η Λευκορωσία;

Από τότε, η λευκορωσική γλώσσα έχει διαδραματίσει σημαντικότερο ρόλο στη δημόσια ζωή της χώρας.

Και ο Λουκασένκο άλλαξε συνήθειες και με άλλους τρόπους. Το 2016, έδωσε χάρη σε έξι φυλακισμένους πολιτικούς κρατούμενους και, αρκετούς μήνες αργότερα, οι ακτιβιστές της αντιπολίτευσης κέρδισαν δύο έδρες στις κοινοβουλευτικές εκλογές για πρώτη φορά από το 2000.

Οι ακτιβιστές της αντιπολίτευσης δεν συλλαμβάνονται πλέον για «απαγορευμένα σύμβολα» (η ερυθρόλευκη σημαία και το οικόσημο της Παονίας, τα οποία ήταν επίσημα κρατικά σύμβολα μεταξύ 1991-1994, πριν ο Λουκασένκο ανέλθει στην εξουσία) και οι απαγορευμένοι μουσικοί ξαφνικά είναι ευπρόσδεκτοι στις μεγαλύτερες σκηνές της χώρας.

Μερικοί ακτιβιστές χαρακτηρίζουν μάλιστα τα τελευταία χρόνια «εθνική αναγέννηση».

Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η εθνικιστική μετατόπιση του Λουκασένκο δεν πέρασε απαρατήρητη μεταξύ των φιλορώσων Λευκορώσων και Ρώσων εθνικιστών, οι οποίοι διαμαρτύρονται για μια «υποβόσκουσα λευκορωσοποίηση».

“Η λευκορωσική γλώσσα δεν έχει καμία πιθανότητα. Κανείς δεν χρειάζεται τα λευκορωσικά εκτός από το παράφρον παρακράτος, το οποίο προφανώς επιδιώκει να φάει τα μούτρα του στο Μαϊντάν, όπως έκαναν κι οι γείτονες”, έγραψε [2] ο Dmitry Alimkin, Λευκορώσος blogger με ισχυρές φιλορωσικές απόψεις, τον Οκτώβριο του 2016 για το ρωσικό ειδησεογραφικό ιστότοπο εναλλακτικής δεξιάς Regnum. Ο τίτλος του άρθρου του ήταν: “Η Λευκορωσία εγκαταλείπει κρυφά το Ρωσικό Κόσμο υπό το πρίσμα της εμπειρίας της Ουκρανίας”.

Η ερυθρόλευκη σημαία, επίσημη σημαία της Λευκορωσίας μεταξύ 1991-1994. Πηγή: Wikimedia Commons.

Αποσπάσματα από το δημοσίευμα του Alimkin εμφανίστηκαν αργότερα στη ρωσική τηλεόραση. Λίγες εβδομάδες αργότερα, συνελήφθη μαζί με δύο άλλους φιλορώσους blogger της Λευκορωσίας. Οι ερευνητές μελέτησαν 500 άρθρα από αυτούς τους bloggers, καθορίζοντας ότι περισσότερα από 100 κείμενα αποτελούσαν παράνομες πράξεις εξτρεμισμού.

Αποξενωμένα αδέλφια

Σήμερα, οι σχέσεις μεταξύ Μόσχας και Μινσκ έχουν επιδεινωθεί σημαντικά. Οι γεωπολιτικές εντάσεις συσχετίζονται πλέον με εμπορικές διαφορές. Πρώτον, υπάρχει σύγκρουση μεταξύ αποστολών πετρελαίου και φυσικού αερίου. Ο Λουκασένκο πίεσε απελπισμένα για περισσότερες εκπτώσεις στις τιμές του φυσικού αερίου, αλλά αυτή τη φορά η Ρωσία αρνήθηκε να μειώσει την τιμή της. Η Μόσχα επίσης μειώνει τις αδασμολόγητες εξαγωγές πετρελαίου στη Λευκορωσία, περικόπτοντας τον προϋπολογισμό της χώρας, ο οποίος βασίζεται στις εξαγωγές εξευγενισμένου ρωσικού πετρελαίου.

Δεύτερον, υπάρχει διατροφική διαφωνία μεταξύ Ρωσίας και Λευκορωσίας. Η κακή σχέση προφανώς ξεκίνησε, όταν ο Λουκασένκο έθιξε την απόφαση του Κρεμλίνου να απαγορεύσει τις εισαγωγές δυτικών τροφίμων χωρίς πρώτα να συμβουλευτεί το Μινσκ, κάτι που πιστεύει ότι αναμενόταν από την τελωνειακή ένωση μεταξύ Ρωσίας και Λευκορωσίας.

Τα τελευταία τρία χρόνια, οι Ρώσοι επιθεωρητές τροφίμων έχουν πλήξει επανειλημμένα τους Λευκορώσους εισαγωγείς για λαθρεμπόριο απαγορευμένων ευρωπαϊκών τροφίμων. Ο Πούτιν κάποτε διαμαρτυρήθηκε μάλιστα στον Λουκασένκο ότι η χώρα του αλλάζει απλά τις ετικέτες στα τρόφιμα και προσπαθεί να ξεγελάσει τους Ρώσους αξιωματούχους.

Ο Λουκασένκο κατά την τελευταία του επίσκεψη στη Ρωσία με τον Ρώσο Πρόεδρο Πούτιν και τον Πατριάρχη Κύριλλο της Μόσχας. Πηγή: Wikimedia Commons.

Στη συνέχεια, υπάρχουν οι συνοριακές διαφορές. Τον Φεβρουάριο του 2017, η Λευκορωσία αποκάλυψε ότι θα επιτρέψει στους πολίτες από 80 κράτη, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ και 39 ευρωπαϊκών χωρών, να ταξιδεύουν στη Λευκορωσία χωρίς βίζα για πέντε ημέρες. Λίγο μετά την ανακοίνωση αυτή, η Μόσχα ανακοίνωσε ότι δημιουργεί νέες ζώνες ελέγχου των συνόρων σε τρεις περιοχές που γειτνιάζουν με τη Λευκορωσία.

Σε μια άχαρη συνέντευξη Τύπου, που αποτέλεσε έναν επτάωρο μαραθώνιο, ο Λουκασένκο καταφέρθηκε εναντίον της Ρωσίας, που αψήφησε 20 χρόνια χωρίς σημεία ελέγχου στα σύνορα Ρωσίας-Λευκορωσίας.

Στη Ρωσία, τα ΜΜΕ περιέγραψαν τη συνέντευξη Τύπου του Λουκασένκο ως «σκανδαλώδη», απεικονίζοντας τον πρόεδρο της Λευκορωσίας ως συναισθηματικό και οριακά ασταθή.

Μπορεί να υπάρξει συμφιλίωση;

Αυτό δεν είναι το πρώτο καβγαδάκι ανάμεσα σε Ρωσία και Λευκορωσία, αλλά οι εντάσεις έχουν συνήθως επιλυθεί στο παρελθόν, επειδή η Μόσχα δίνει στον Λουκασένκο αυτό που θέλει (χρήματα και πόρους). Αυτή τη φορά, ωστόσο, η Μόσχα δεν φαίνεται να ενδίδει και θα μπορούσε να σημαίνει ότι οι δύο χώρες έχουν φθάσει στα άκρα.

Καθώς αυξάνονται οι εντάσεις, το ρωσικό Υπουργείο Άμυνας επέκτεινε δραματικά την παρουσία του στις στρατιωτικές ασκήσεις “Zapad” του 2017, με σχέδια να στείλει 20 φορές περισσότερα σιδηροδρομικά βαγόνια στη Λευκορωσία από ό,τι το 2013.

“Προφανώς, το Κρεμλίνο δεν χρειάζεται τόσα πολλά στρατεύματα για εκπαιδευτικούς σκοπούς”, έγραψε [3] ο εμπειρογνώμονας Arseni Sivitski στο Belarus Digest τον Νοέμβριο του 2016. “Ένα πιο πιθανό σενάριο είναι ότι η Ρωσία σχεδιάζει να μετατρέψει τη Λευκορωσία σε φυλάκιο στρατιωτικής αντιπαράθεσης με το ΝΑΤΟ”.

Το τι θα κάνει στην πραγματικότητα η Μόσχα με τη Λευκορωσία θα καταστεί σαφέστερο, καθώς η τρέχουσα σύγκρουση διαδραματίζεται και η εκτίμηση του Sivitski παραμένει ακραία, προς το παρόν.