Φαντάσου να μοιράζεσαι ένα δωμάτιο με 40 άλλους ανθρώπους σε ένα χώρο που φτιάχτηκε για 12. Φαντάσου να κρεμάς το στρώμα σου κοντά στο ταβάνι, επειδή το σύστημα αποχέτευσης συχνά φράζει και πλημμυρίζει το δωμάτιο με βρώμικα νερά μέχρι 40 εκατοστά ύψος. Το μέρος είναι τόσο βρώμικο, που το δέρμα σου βγάζει εξάνθημα, που σύντομα επιδεινώνεται σε κακοφορμισμένη πληγή. Ασθένειες όπως το AIDS και η φυματίωση εξαπλώνονται επιδημικά, αλλά εάν αρρωστήσεις πραγματικά, θα σου συνταγογραφηθεί μόνο ένας τύπος φαρμάκου ανεξάρτητα από τα συμπτώματά σου.

Και ίσως να μην έχεις καν καταδικαστεί για κάποιο έγκλημα. Μπορεί να περάσουν και χρόνια μέχρι να πετύχεις ακρόαση, πόσο μάλλον μια δίκη και μια δικαστική ποινή.

Αυτή είναι η ζωή στις φυλακές της Βραζιλίας. Ο πληθυσμός των φυλακών της Βραζιλίας αυξήθηκε κατά 400% τα τελευταία 20 χρόνια, όταν ο πραγματικός πληθυσμός της χώρας αυξήθηκε μόνο κατά 36% την ίδια περίοδο. Αυτό είναι ένα ετήσιο πλεόνασμα 40.000 ανθρώπων. Ο μεγάλος πληθυσμός στις φυλακές της Βραζιλίας κατατάσσεται τέταρτος στον κόσμο, μόνο πίσω από τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Κίνα και τη Ρωσία. Και οι 27 πολιτείες της Βραζιλίας έχουν περισσότερους ανθρώπους στη φυλακή από όσους χώρους διαθέτουν.

Σύμφωνα με το Εθνικό Συμβούλιο Δικαιοσύνης, ως τον Φεβρουάριο του 2017 υπήρχαν πάνω από 600.000 φυλακισμένοι στη Βραζιλία. Μεταξύ αυτών, περισσότεροι από 220.000 εξακολουθούν να αναμένουν δίκη. Η περίοδος αναμονής ποικίλλει μεταξύ 172 και 974 ημερών.

Ο υπερπληθυσμός, η κρίση στον τομέα της υγείας και τα βασανιστήρια, που βιώνουν ορισμένοι κρατούμενοι, έχουν επίσης αυξήσει τη δύναμη των συμμοριών, των εγκληματικών φατριών και των ναρκομανών, που χρησιμοποιούν τις φυλακές ως την πραγματική έδρα τους.

Η βραζιλιάνικη ΜΚΟ Conectas για την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ξεκίνησε μια εκστρατεία για να δώσει έμφαση σε όλα αυτά. Δημιούργησαν ένα βίντεο 360 μοιρών, που δείχνει πώς είναι να ζουν συνωστισμένοι σε μια φυλακή στη Βραζιλία και σε τρεις ημέρες έφτασε πάνω από 9 εκατομμύρια προβολές και 55.000 κοινοποιήσεις στο Facebook (και ένα σημαντικό ποσό και θετικών και αρνητικών αντιδράσεων).

Το κελί που εμφανίζεται στο βίντεο δεν είναι πραγματικό. Όμως, ο άνθρωπος που φιλοξενεί τον θεατή μέσω αυτού, ο Emerson, πέρασε στη φυλακή τεσσεράμισι χρόνια σε ένα κελί 9 τετραγωνικών με 40 άλλους άντρες.

“Η μαζική φυλάκιση δεν είναι δικαιοσύνη” είναι το σύνθημα της εκστρατείας. Η ιστοσελίδα της λέει:

O encarceramento em massa não é  só desumano, mas também é contra a lei. Há milhares de pessoas que seguem presas sem julgamento, por falhas do sistema penal brasileiro.

Η μαζική φυλάκιση δεν είναι μόνο απάνθρωπη, αλλά και παράνομη. Υπάρχουν χιλιάδες άνθρωποι στη φυλακή χωρίς καταδίκη λόγω ελαττωμάτων στο νομικό σύστημα της Βραζιλίας.

Το μήνυμα της εκστρατείας είναι ότι υπάρχει ελάχιστο περιθώριο για κοινωνική επανένταξη, όταν ένα άτομο χάνει δικαιώματα και αξιοπρέπεια. Στη Βραζιλία, λέγεται συχνά ότι οι φυλακές είναι απλά «σχολεία εγκληματικότητας». Αυτή η αντίληψη είναι τόσο διαδεδομένη, που έχει ειπωθεί πρόσφατα από τρεις πολύ διαφορετικούς ανθρώπους: τον πρόεδρο του Ανωτάτου Δικαστηρίου, έναν πρώην υπουργό δικαιοσύνης και έναν τερματοφύλακα που καταδικάστηκε, επειδή δολοφόνησε την πρώην του και την τάισε στα σκυλιά του, ο οποίος βρίσκεται στη φυλακή εδώ και εξήμισι χρόνια τώρα (χωρίς να υπολογίζουμε μια σύντομη απελευθέρωση νωρίτερα το 2017).

Τι σχέση έχει με αυτό η νομοθεσία περί ναρκωτικών;

Για το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ο κύριος λόγος για τον αυξανόμενο πληθυσμό των φυλακών είναι η νομοθεσία περί ναρκωτικών της Βραζιλίας, η οποία κυρώθηκε το 2006 από τον πρόεδρο Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα.

Μολονότι ο νόμος αυτός αποποινικοποίησε την χρήση ναρκωτικών, το κείμενο δεν προσφέρει σαφείς ορισμούς για το τι διαφοροποιεί τη «χρήση» και την «εμπορία», αφήνοντας τους αστυνομικούς και τους δικαστές να αποφασίζουν κατά περίπτωση.

Το αποτέλεσμα είναι ότι ακόμα περισσότεροι άνθρωποι έχουν καταδικαστεί για εμπορία. Σήμερα, ένας στους τρεις κρατούμενους στη Βραζιλία σχετίζεται με κατηγορίες περί ναρκωτικών. Το 2005 ήταν μόλις το 8,7% όλων των καταδικαστικών αποφάσεων. Το 2017, είναι 32,6%.

Στην περίπτωση των γυναικών κρατουμένων συγκεκριμένα, είναι ακόμη χειρότερα: σχεδόν το 70% όλων των καταδικαστικών αποφάσεων.

Σε σύγκριση, μόνο 12% των ανθρώπων που βρίσκονται τώρα στη φυλακή τέθηκαν εκεί με κατηγορίες δολοφονίας, και αυτό σε μια χώρα όπου, μεταξύ 2011 και 2015, συνέβησαν 278.839 ανθρωποκτονίες. Λίγο περισσότερο από ό,τι στη Συρία κατά την ίδια περίοδο.

“Όσο περισσότερη φυλακή…τόσο περισσότερο αυξάνουν ανησυχητικά τα εγκληματικά ποσοστά στη χώρα”

Σύμφωνα με μια μελέτη του Prison Information (Infopen) για το 2014, το 96,3% όλων των Βραζιλιάνων κρατουμένων είναι άνδρες, το 67% είναι μαύροι και το 53% έχουν βγάλει μόνο το δημοτικό. Μόνο το 1% έχει πτυχίο κολεγίου και άλλο 1% πήγε κολέγιο, αλλά δεν αποφοίτησε.

Η Βραζιλία είναι χώρα που φυλακίζει μαύρους, νέους, άνδρες και φτωχούς, αλλά η φυλακή δεν τους βοηθά ακριβώς ή η κοινωνία: μια άλλη μελέτη του Ινστιτούτου Εφαρμοσμένης Έρευνας και Στατιστικής (Ipea) αποκαλύπτει ποσοστό 30% επαναλαμβανόμενου αδικήματος.

Πώς λοιπόν μπορεί ένα κατεστραμμένο σύστημα να ελπίζει πως θα ανακτήσει κάποιον; Για την Pastoral da Prisão (ένα παρακλάδι της Καθολικής Εκκλησίας, που παρέχει βοήθεια στους φυλακισμένους), τίποτα δεν θα επιτευχθεί με την κατασκευή νέων φυλακών, αν και γι’ αυτό ο πρόεδρος Τεμέρ εξέφρασε ενδιαφέρον, μετά από μια σειρά εξεγέρσεων στις φυλακές στις αρχές του 2017. Ο πατήρ Valdir, πρόεδρος της Pastoral da Prisão, ανέφερε σε ακρόαση της Γερουσίας:

Quanto mais se prende, quanto mais se aumenta a pena, mais aumenta a criminalidade no País, assustadoramente (…) As respostas dadas até agora para as questões da violência têm sido altamente equivocadas, gerando retorno de violência ainda maior para a sociedade brasileira.

Όσο περισσότερο φυλακίζετε, τόσο περισσότερο αυξάνεται η καταδίκη, τόσο περισσότερα εγκληματικά ποσοστά στη χώρα αυξάνουν ανησυχητικά […] Οι απαντήσεις που δόθηκαν μέχρι στιγμής σε ζητήματα βίας ήταν εντελώς λανθασμένες, δημιουργώντας μια ακόμη μεγαλύτερη αντίδραση βίας για τη βραζιλιάνικη κοινωνία .

Το 2015, το Εθνικό Συμβούλιο Δικαιοσύνης της Βραζιλίας δημιούργησε ένα πρόγραμμα για εφετεία, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι τα άτομα που έχουν πιάσει επ’ αυτοφώρω περνούν ακρόαση εντός 24 ωρών από τη σύλληψή τους. Είναι μία από τις λίγες πρωτοβουλίες της Βραζιλίας για να αντιμετωπισθεί η λεγόμενη «κουλτούρα φυλάκισης», η οποία αποτελεί αντικείμενο διεθνούς ενδιαφέροντος, από το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ ως την Διαμερικανική Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών.

Η εκστρατεία της Conectas αποτελεί ακόμη μια προσπάθεια να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση για τις άθλιες συνθήκες του βραζιλιάνικου συστήματος φυλακών.