Uyatman, ένας υπερ-ήρωας που σατιρίζει τους φύλακες της ηθικής στην πραγματική ζωή των γυναικών στο Καζακστάν. (Εικονογράφηση: Murat Dilmanov. Δημοσιευμένο στο EurasiaNet.org)
Το ακόλουθο κείμενο αποτελεί συνεργατική δημοσίευση [1] από το EurasiaNet.org [2] και τον Almaz Kumenov [3]. Αναδημοσιεύεται με άδεια.
Ένας νέος υπερ-ήρωας ονόματι Uyatman εμφανίστηκε στη σκηνή στο Καζακστάν πριν από λίγα χρόνια. Όσο ο Uyatman βρισκόταν σε περιπολία, το κοινό μπορούσε να μείνει ασφαλές, γνωρίζοντας ότι οι γυναίκες δεν θα συμπεριφέρονταν άσεμνα.
Ο Uyatman ήταν το πνευματικό τέκνο του γελοιογράφου Murat Dilmanov, ο οποίος ανέπτυξε τον χαρακτήρα, με σκοπό να διακωμωδήσει την ανατριχιαστική αίσθηση λογοκρισίας στη χώρα. Το όνομα του υπερήρωα ήταν ένα κωμικό μείγμα της λέξης uyat (ντροπή) και -man.
Στα τέλη του 2017, υπήρξε άλλο ένα κύμα ηθικολογικής επαγρύπνησης, που υποδηλώνει ότι η τάση δεν δείχνει κανένα σημάδι ύφεσης, ίσως και να βαθαίνει μάλιστα. Όλα ξεκίνησαν, όταν η 22χρονη ηθοποιός και διασημότητα των social media Aizhan Baizakova φυλακίστηκε για τρεις μέρες με την κατηγορία για χουλιγκανισμό, αφότου βγήκε εκτός ελέγχου ένα πάρτι στις 17 Δεκεμβρίου 2017 στο νυχτερινό κλαμπ της ονόματι Zakova, στην πόλη Αλμάτι. Οι αξιωματούχοι επιβολής του νόμου ενήργησαν, αφού κάποιος τους “σφύριξε” ότι η Baizakova είχε προσφέρει χρηματικά έπαθλα για να δελεάσει γυναίκες να συμμετέχουν στο πάρτι του κλαμπ της και να γδυθούν επί σκηνής.
Ακολούθησε μεγαλύτερη αγανάκτηση. Η Baizakova κατακλύστηκε με μηνύματα κακοποίησης και απειλές βίας. Ένα βίντεο [4] ευρέως διαδεδομένο διαδικτυακά παρουσίαζε μια ομάδα γυμνασμένων ανδρών, μερικοί εκ των οποίων έσφιγγαν απειλητικά τις γροθιές τους, να κάνουν μια συλλογική δήλωση καταδίκης της Baizakova και των ενεργειών της. Ο μόνος άνθρωπος που μιλάει στο βίντεο, ένας ανώνυμος μεσήλικας με μπλε μπουφάν, εξέφρασε μια σαρωτική καταδίκη της γυναικείας ακολασίας και διέταξε τους Καζάκους να εμποδίσουν τις γυναίκες να επιδίδονται σε τέτοια συμπεριφορά.
“Να γδύνεσαι και μετά να φοράς ένα saukele [παραδοσιακό καζάκικο νυφικό πέπλο]. Τι ντροπή και ξεφτίλα είναι αυτή; Απευθύνουμε αυτό το βίντεο σε οποιονδήποτε έχει τιμή και υπερηφάνεια. Υποστηρίξτε μας!” λέει ο άνθρωπος στο βίντεο.
Λίγες μέρες πριν την Πρωτοχρονιά, μια μεγάλη ομάδα αδίστακτων ανδρών εμφανίστηκε σε αυτοσχέδια συγκέντρωση έξω από το κλαμπ Zakova.
“Δεν μπορούμε να απαγορεύσουμε τέτοιου είδους πράγματα; Αν δεν την είχαν συλλάβει για τρεις ημέρες, θα είχαμε μπει μέσα και θα είχαμε κάνει λίμπα το μαγαζί”, δήλωσε στους δημοσιογράφους ο Talgat Ryskulbekov, ένας ένθερμος ακτιβιστής στη συντηρητική ομάδα Zheltoksan Ruhy.
Λίγες μέρες αργότερα, η Baizakova υποχώρησε και έκλεισε το μαγαζί. Είχε πέσει θύμα του uyat, του χαρακτηρισμού που χρησιμοποιείται για να περιγράψει το φαινόμενο δημόσιων εκστρατειών διαπόμπευσης, το σύνολο σχεδόν εκ των οποίων απευθύνεται σε γυναίκες.
Uyatman, ένας υπερ-ήρωας που σατιρίζει τους αληθινούς φρουρούς της ηθικής στο Καζακστάν. (Εικονογράφηση: Murat Dilmanov. Δημοσιευμένο στο EurasiaNet.org)
Ο αρχετυπικός uyatman – ο όρος έχει πλέον εισαχθεί στη λαϊκή χρήση – και η έμπνευση για τον χαρακτήρα του Dilmanov ήταν κάποιος Talgat Sholtayev, ο οποίος απόλαυσε μια σύντομη στιγμή δόξας το 2016. Την άνοιξη του ίδιου έτους, οι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αναστατώθηκαν με ένα άγαλμα, που απεικονίζει έναν άνδρα και μια γυναίκα που στέκονται ευσεβώς δίπλα-δίπλα, του οποίου έγιναν τα αποκαλυπτήρια σε κεντρική τοποθεσία στην πρωτεύουσα Αστάνα κοντά στο προεδρικό Μέγαρο. Καθωσπρέπει πολίτες συγκλονίστηκαν που η γυναικεία φιγούρα ήταν σκαλισμένη σε ένα κυματιστό αλλά σχεδόν σαν αραχνοΰφαντο φόρεμα, που φανέρωνε το περίγραμμα του σώματός της, μια λεπτομέρεια που θεωρήθηκε ότι ήταν επαίσχυντη για την τιμή και την αξιοπρέπεια των γυναικών του Καζακστάν. Οι Αρχές απέρριψαν τις καταγγελίες, επιμένοντας ότι το μνημείο δεν παραβίασε κανέναν κανόνα απρέπειας.
Καθόλου ευχαριστημένος με αυτό, ο Sholtayev επενέβη στο μνημείο και το τύλιξε με έναν πολύχρωμο μανδύα, αισθανόμενος ότι προστάτεψε όχι μόνο τη σεμνότητα του αγάλματος, αλλά κι αυτή όλων των γυναικών του Καζακστάν.
“Για να είμαι ειλικρινής, είναι ντροπή να το κοιτάω καν», δήλωσε τότε ο Sholtayev στον τηλεοπτικό σταθμό KTK. “Μου ραγίζει την καρδιά. Πάνω απ’ όλα, αυτό ντροπιάζει τις μανάδες και τις αδελφές μας”.
Έχοντας εμπνευστεί από αυτό το επεισόδιο, ο Dilmanov αναδιαμόρφωσε τον Sholtayev ως Uyatman, έναν ελαφρώς παχουλό χαρακτήρα με γκρίζα στολή και όπλο μια κάπα στα χρώματα του μανδύα που χρησιμοποίησε για να καλύψει το άγαλμα στην Αστάνα.
Ο υπερήρωας είναι μια σατιρική δημιουργία, αλλά η υποκείμενη πρόθεση πίσω από αυτό είναι σοβαρή. Ο Dilmanov δήλωσε στο Eurasianet.org [5] ότι πιστεύει πως οι φρουροί της ηθικής δεν κάνουν τίποτε άλλο πέρα από το να περιορίζουν τις βασικές ελευθερίες των ανθρώπων.
“Το Uyat στο Καζακστάν παίρνει διάφορες μορφές: μπορεί να είναι δημιουργικό και καταστροφικό. Στην πρώτη περίπτωση, εκπαιδεύει τα παιδιά. Στην τελευταία, πρόκειται για παρενόχληση και επιθετικότητα”, δήλωσε ο Dilmanov στο Eurasianet.
Η Asel Bayandarova, γιατρός από το Αλμάτι, είναι η κοπέλα υπόδειγμα για όλα όσα περιφρονούν οι uyatmen. Εκφράζει ανοιχτά την υποστήριξη του δικαιώματος των γυναικών του Καζακστάν να ζουν ελεύθερα όπως επιλέγουν και, για να το τονίσει, συχνά ποζάρει μόνο με τα απολύτως απαραίτητα για φωτογραφήσεις σε περιοδικά.
Η Bayandarova έγινε πρώτη φορά δημοφιλής για μια ανάρτηση στο προφίλ της [6] τον Απρίλιο 2016 στο Facebook, όπου δήλωσε ότι οι γυναίκες του Καζακστάν δεν πρέπει να υποτάσσονται στις «ηλίθιες» συνθήκες της παραδοσιακής κοινωνίας. Το κείμενο συνοδευόταν με μια σέλφι της Bayandarova που φορούσε μόνο το μπικίνι ενός μαγιό. Το μήνυμα αποτελούσε επίτηδες πρόκληση και είχε το επιθυμητό αποτέλεσμα: 20.000 likes, 8.000 σχόλια και 1.000 κοινοποιήσεις. Οι απαντήσεις ήταν ένα μείγμα ωμών προσβολών και ολόψυχων μηνυμάτων αποδοχής.
Μετά από αυτή την ανάρτηση, κι άλλοι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αναπαρήγαγαν τη στάση της Bayandarova σε μια έντονη διαμαρτυρία ενάντια στην οργή που εξέφρασαν οι ηθικολόγοι.
“Μια γυναίκα στο Καζακστάν δεν αισθάνεται ελεύθερη. Πρέπει να είσαι πολύ δυνατή για να αντισταθείς στην πίεση της κοινωνίας. Για τις κανονικές γυναίκες, είναι δύσκολο να σηκώσουν τέτοιο βάρος”, δήλωσε η Bayandarova στο Eurasianet.
Το Uyat, δήλωσε η Bayandarova, είναι αποτέλεσμα της νηπιοπρέπειας και της ανωριμότητας στην κοινωνία στο Καζακστάν. Ένα σχέδιο αναπαριστά τη Bayandarova (δεξιά) να μάχεται τον Uyatman σε ένα βίντεο στυλ Mortal Kombatπαρακάτω.
Όσοι όμως υποστηρίζουν την ηθική ανύψωση, όπως ο Nurbol Akhanov, γιατρός στο Εθνικό Κέντρο Ερευνών για την Καρδιοχειρουργική στην Αστάνα, δήλωσαν ότι η καταπολέμηση της ακολασίας είναι απαραίτητη για το καλό της χώρας.
“Υπάρχει ένα ρητό: αν ένας άνδρας είναι κακομαθημένος, καταστρέφει μια οικογένεια. Αν μια γυναίκα είναι κακομαθημένη, καταστρέφει ένα έθνος. Δεν ασχολούμαστε μόνο με την αποσύνθεση των ηθικών και πολιτιστικών αξιών”, δήλωσε ο Akhanov στο Eurasianet. “Το κύριο κοινό που επηρεάζεται από αυτή τη συμπεριφορά είναι οι έφηβοι, οι οποίοι έχουν αδύναμες ικανότητες κριτικής ανάλυσης και αντιγράφουν ορισμένα παραδείγματα απλά και μόνο για να είναι μες στη μόδα. Και έτσι έχουμε αυξανόμενο αριθμό αμβλώσεων και εφηβικής εγκυμοσύνης στο Καζακστάν και την εξάπλωση σεξουαλικά μεταδιδόμενων ασθενειών και HIV”.
Σίγουρα δεν είναι κάτι νέο ο πανικός περί ηθικής, παρόλο που ο τρόπος με τον οποίο εκφράζεται το συλλογικό όνειδος έχει αλλάξει δραματικά. Όπως σημείωσε [7] ο δημοσιογράφος Madi Mambetov, αν η εικόνα του αυτοπροτεινόμενου ηθικού κηδεμόνα στο Καζακστάν ήταν παραδοσιακά μια γιαγιούλα που μουρμούριζε καθισμένη σε ένα παγκάκι έξω από μια πολυκατοικία, ο ρόλος αυτός αναλήφθηκε κυρίως από νέους, αυτοπροσδιορισμένους ετεροφυλόφιλους άνδρες καζακικής εθνότητας. Και οι εκστρατείες διαπόμπευσης, όπως σχεδόν παντού σήμερα, αρχίζουν να παίρνουν δυναμική διαδικτυακά.
Το 2016, όταν βγήκε το βίντεο με την νεαρή Danara Kulzhanova να σηκώνει την εθνική σημαία του Καζακστάν σε γκέι παρέλαση στη Νέα Υόρκη, η αντίδραση ήταν άμεση [8]. Τέτοια ήταν η διαδικτυακή επίθεση, που η Kulzhanova αισθάνθηκε υποχρεωμένη να διαγράψει όλους τους διαδικτυακούς λογαριασμούς της.
Η Gulmira Ileuova, πρόεδρος του Κέντρου Στρατηγικών για Κοινωνικές και Πολιτικές Σπουδές που εδρεύει στο Αλμάτι, υποστηρίζει ότι η υποβόσκουσα εξήγηση είναι ότι το Καζακστάν είναι μια κατά κύριο λόγο αγροτική κοινωνία, που κυριαρχείται από πατριαρχικές και κομφορμιστικές συμπεριφορές. Ελλείψει συνεκτικής και ενοποιούμενης πολιτιστικής ιδέας – και της αποτυχίας της κυβέρνησης να παράσχει κατεύθυνση σε αυτό το μέτωπο – οι άνθρωποι διεκδικούν την ταυτότητά τους με αυθόρμητο και ad hoc τρόπο, ανέφερε η Ileuova.
Αυτό συχνά προκαλεί σύγχυση στις προτεραιότητες και τις αξίες.
“Είναι πιο εύκολο για ένα κορίτσι στο Καζακστάν να αποκτήσει ένα μωρό και στη συνέχεια να το εγκαταλείψει, παρά να το μεγαλώσει εκτός γάμου. Σε αυτό το ηθικό σύστημα, το πρώτο φαίνεται πιο αξιοπρεπές από το δεύτερο, όσο κι αν φαίνεται παράξενο, αφού η τοπική ηθική απαγορεύει σε ένα κορίτσι τις προγαμιαίες σεξουαλικές σχέσεις”, δήλωσε ο Ileuova στο Eurasianet.