Umida Akhmedova. Η Φωτογραφία χρησιμοποιείται με άδεια.
Είναι όλο αλλαγές στο Ουζμπεκιστάν, ή έτσι μας λένε. Μετά το θάνατο του κυβερνήτη της χώρας για σχεδόν τρεις δεκαετίες το 2016, του Ισλάμ Καρίμοφ [1], η πρώην σοβιετική δημοκρατία των 33 εκατομμυρίων ανθρώπων άνοιξε την πόρτα της μια χαραμάδα και έριξε τα προσχήματα.
Οι τουρίστες είναι όλο και περισσότερο ευπρόσδεκτοι στο εσωτερικό της δημοκρατίας της Κεντρικής Ασίας και η κυβέρνηση κοιτάζει προς τα έξω προσπαθώντας να εξασφαλίσει επενδύσεις, δάνεια και καλύτερες σχέσεις με τις χώρες που περιβάλλουν την περίκλειστη περιοχή.
Ο διάδοχος του Καρίμοφ, ο Σαβκάτ Μιρζιγιάγιεφ, έχει εορτάσει δημόσια την κληρονομιά του πρώην μέντορά του, αλλά έχει επίσης καταβάλει προσπάθειες να αποστασιοποιηθεί από κάποια από τα πιο σκοτεινά στοιχεία της μακράς και καταπιεστικής του κυριαρχίας.
Αλλά πόσο μακριά θα φτάσει το Ουζμπεκιστάν στην δήθεν επιθυμία του να τερματίσει την καταναγκαστική εργασία [2]; Πόσο βέβαιοι μπορούμε να είμαστε για τη δέσμευση της κυβέρνησης να τερματίσει τα βασανιστήρια στις φυλακές της χώρας [3]; Και θα δεχτεί ποτέ έναν επικριτικό Τύπο κι ακόμα μια περιορισμένη πολιτική αντιπολίτευση;
Η λυδία λίθος για το ενδεχόμενο απομάκρυνσης του Ουζμπεκιστάν από τον σκληρό αυταρχισμό είναι οι τέχνες. Υπό τον Καρίμοφ, του οποίου η κυριαρχία άρχισε κατά τη διάρκεια της σοβιετικής εποχής, οι ταινίες, η φωτογραφία, η μουσική και άλλες μορφές τέχνης λογοκρίνονταν συστηματικά, δημιουργώντας ένα ζοφερό περιβάλλον για αυτοεκδήλωση.
Ένα αξιοσημείωτο παράδειγμα αυτής της πρακτικής ήταν η καταδίκη της φωτογράφου και σκηνοθέτιδος Umida Akhmedova σε φυλάκιση έξι μηνών στις αρχές του 2010, αφότου κατηγορήθηκε για δυσφήμηση και προσβολή, σύμφωνα με τα άρθρα 139 και 140 του Ποινικού Κώδικα του Ουζμπεκιστάν. Το έγκλημά της; Παρουσίασε εικόνες φτώχειας, που έρχονται σε αντίθεση με την αφήγηση της εθνικής επιτυχίας που διατυμπανίζεται από τα κρατικά μέσα ενημέρωσης. Της εδόθη αμέσως αμνηστία, αλλά το ποινικό μητρώο της διατηρήθηκε.
Το Global Voices πήρε τελευταία φορά συνέντευξη από την Umida το 2015 [4]. Μιλήσαμε ξανά μαζί της τον Ιούνιο του 2018, λίγους μήνες αφότου έλαβε μια περίεργη και άνευ προηγουμένου πρόσκληση να παρουσιάσει τα τελευταία της έργα σε μια ιδιωτική γκαλερί στην ουζμπεκική πρωτεύουσα Τασκένδη. Της ζητήθηκε να παρουσιάσει το έργο της παράλληλα με το έργο του συζύγου της, σκηνοθέτη Oleg Karpov.
Αυτό σημαίνει ότι είναι αισιόδοξη για το μέλλον της τέχνης στην πιο πολυπληθή χώρα της περιοχής; Με μια λέξη, όχι.
Global Voices: Umida, πολλά έχουν συμβεί από τότε που μιλήσαμε τελευταία! Ήταν έκπληξη για σένα το ότι σου επετράπη να πραγματοποιήσεις έκθεση για πρώτη φορά στην Τασκένδη πέρυσι;
Umida Akhmedova: Δεν ήταν ότι μας επετράπη, μας προτάθηκε η ιδέα και δεν ήταν έκπληξη. Ήταν αμέσως σαφές ότι αυτό δεν ήταν μια ανεξάρτητη απόφαση από τη γκαλερί παρά μέρος των παιχνιδιών της κυβέρνησης. Τότε, ο Μιρζιγιάγιεφ σχεδίαζε να πάει στις Ηνωμένες Πολιτείες και οι Αρχές έκαναν πολλή δουλειά όσον αφορά τη βελτίωση της εικόνας της χώρας. Γιατί συμφωνήσαμε να ακολουθήσουμε; Επειδή μένω εδώ! Εν πάση περιπτώσει, το θέμα της έκθεσής μας δεν ήταν τόσο “γλυκό” (από την άποψη της κυβέρνησης). Ονομάστηκε “Ήσυχος Ουρανός” σε αντίθεση με τον “Ειρηνικό Ουρανό του Καρίμοφ”, που αναφέρεται στους κρατικούς εορτασμούς για τη ζωή του.
Η εμπειρία των Σοβιετικών αντιφρονούντων μας διδάσκει ότι είναι δυνατό να παίξεις με την κυβέρνηση — αν και μόνο για σύντομες χρονικές περιόδους φυσικά — όταν ξαφνικά απαιτούνται οι υπηρεσίες σου. Μπορείς να δείξεις την αντίθεσή σου με παθητική έννοια. Αποφασίσαμε να παίξουμε αυτό το παλιό παιχνίδι.
Αλλά το όνομα της έκθεσης — Ήσυχος Ουρανός — καθώς και μερικά από τα βίντεο που χρησιμοποιήσαμε έδωσαν στην έκθεση μια αντι-σοβιετική αίσθηση. Σίγουρα, η επακόλουθη αντίδραση της κυβέρνησης ήταν αρκετά “σοβιετική”. Τη νύχτα ήρθε κάποιος και πυροβόλησε με ένα αεροβόλο στα γυάλινα πλαίσια της γκαλερί τέχνης!
GV: Πιστεύεις στ’ αλήθεια πως αυτό συνέβη εξ’ αιτίας της δικής σας έκθεσης;
UA: Η ιδιοκτήτρια της γκαλερί προσπάθησε να μας πείσει ότι ο λόγος δεν ήταν η έκθεσή μου. Πριν από αυτή είχε πέσει θύμα βρόμικων κόλπων, είπε. Αλλά ο Oleg κι εγώ νομίζουμε ότι ήταν εξαιτίας της έκθεσής μου.
GV: Φαίνεται ότι πολλά πράγματα έχουν αλλάξει στο Ουζμπεκιστάν υπό τον Πρόεδρο Σαβκάτ Μιρζιγιάγιεφ, αλλά και ότι πολλά έχουν παραμείνει τα ίδια. Θα συμφωνούσατε με αυτό;
UA: Μερικά πράγματα έχουν αλλάξει. Τώρα είναι δυνατόν να τραβήξεις φωτογραφίες στο μετρό της Τασκένδης, για παράδειγμα. [ΣτΜ: Υπό τον Ισλάμ Καρίμοφ, απαγορευόταν η φωτογραφία μέσα στους διακοσμημένους σταθμούς του μετρό της Τασκένδης, καθώς οι σταθμοί θεωρούνταν “στρατηγικά αντικείμενα”]. Επίσης έχει γίνει πιο εύκολο στο αεροδρόμιο και το να διασχίζεις τα σύνορα. Υπάρχει τώρα ένα καθεστώς απαλλαγής βίζας μεταξύ Ουζμπεκιστάν και του γειτονικού μας Τατζικιστάν. Ορισμένοι από τους δρόμους [στα σύνορα] που έκλεισε ο Καρίμοφ έχουν τώρα ανοίξει ξανά. Και βεβαίως, έχουν απελευθερωθεί πολλοί πολιτικοί κρατούμενοι.
Αλλά και πάλι, τα ξένα μέσα ενημέρωσης εξακολουθούν να αγωνίζονται να πάρουν διαπιστεύσεις και οι ιστοχώροι της αντιπολίτευσης εξακολουθούν να εμποδίζονται. Η πόλη της Τασκένδης καταστρέφεται άσκοπα [από υπερβολική ανάπτυξη]. Όπως και στο παρελθόν, οι Ουζμπέκοι πρέπει να εγκαταλείψουν τη χώρα αναζητώντας εργασία. Ο πρόεδρος καλεί τους Ουζμπέκους από την εξορία, αλλά στη συνέχεια συλλαμβάνονται, όταν επιστρέφουν, παρά το γεγονός ότι ορισμένοι από αυτούς είναι ήδη πολίτες άλλων χωρών. Αυτό είναι ένα ανησυχητικό σημάδι! Δεν γίνονται πραγματικές μεταρρυθμίσεις, απλώς φαίνεται ότι γίνονται. Η πολιτική ελίτ έχει αναδιοργανωθεί, αλλά όχι απαραίτητα προς το καλύτερο.
Μία προώθηση για την έκθεση “Ήσυχος Ουρανός” της Umida Akhmedova. Χρησιμοποιείται με άδεια.
GV: Είδα πρόσφατα ότι η κρατική τηλεόραση στο Ουζμπεκιστάν έδειχνε εικόνες φτώχειας στις περιοχές του Ουζμπεκιστάν — ακριβώς αυτό για το οποίο τιμωρηθήκατε. Αυτό σημαίνει ότι τα πράγματα θα γίνουν ευκολότερα για τους καλλιτέχνες; Πώς έχουν επηρεάσει κάποια από αυτές τις πολιτικές αλλαγές την τέχνη; Ποια θέματα εξακολουθούν να μην μπορούν να καλύψουν οι καλλιτέχνες;
UA: Σίγουρα δεν νομίζω ότι τα πράγματα έχουν αλλάξει για τους καλλιτέχνες, μόνο και μόνο επειδή μπορέσαμε να κάνουμε μία έκθεση σε μια ιδιωτική γκαλερί. Η προτεραιότητα εξακολουθεί να δίνεται σε πομπώδη και κενά ιδεολογικά έργα, όπως η “Πολιτιστική Κληρονομιά του Ουζμπεκιστάν σε Συνεδριάσεις σε όλο τον κόσμο”.
Η επίσημη προπαγάνδα μερικές φορές επιτρέπει στον εαυτό της να δείξει μια πλευρά της ζωής με λιγότερο φανταχτερά χρώματα, αλλά πάντοτε επιλεκτικά και συνήθως μόνο με την έγκριση του προέδρου. Πράγματα που οι καλλιτέχνες δεν μπορούν να κάνουν; Να επικρίνουν τις νέες Αρχές, τις μεταρρυθμίσεις τους ή τον πρόεδρο. Ή να καλύπτουν τις σχέσεις με τη Ρωσία, οι οποίες είναι νεοαποικιακού χαρακτήρα.
[ΣτΜ: Η αντιπροσωπεία του Ουζμπεκιστάν στα Ηνωμένα Έθνη δήλωσε [5] πρόσφατα ότι οι μεταρρυθμίσεις στη χώρα δεν θα επεκταθούν στα δικαιώματα των ΛΟΑΤ πολιτών. Οι σχέσεις μεταξύ ατόμων των ιδίου φύλου παραμένουν παράνομες στη χώρα. Μερικοί αναλυτές έχουν παρατηρήσει ότι ο κοινωνικός συντηρητισμός κερδίζει ένα ακόμα πιο ισχυρό δημόσιο υπόβαθρο [6] με τη νέα διοίκηση, με προφανείς επιπτώσεις στη λογοκρισία.]
GV: Ο σύζυγός σας Oleg είναι σκηνοθέτης. Έχει αισθανθεί οποιεσδήποτε αλλαγές;
UA: Ο Oleg έχει κάνει και θα συνεχίσει να κάνει ταινίες και ποτέ δεν του συμβαίνει να ζητήσει άδεια από κανέναν. Ένα άλλο θέμα είναι η συνεργασία με την Ένωση Κινηματογραφιστών και η διοργάνωση φεστιβάλ ταινιών. Δεν νομίζω ότι έχει την επιθυμία να το κάνει αυτό και η δική μας περεστρόικα δεν επέτρεψε μέχρι στιγμής κανένα χώρο γι’ αυτό. Κάναμε κάποιες προβολές ταινιών στην ίδια γκαλερί, όπου διοργανώσαμε την έκθεση, αλλά αντιμετωπίσαμε προβλήματα, επειδή οι διοργανωτές δεν ήθελαν να αναλάβουν κανέναν κίνδυνο. Τώρα δεν κάνουμε προβολές πια.