Αυτή είναι η τρίτη μιας σειράς συνεντεύξεων με Ιρανούς δημοσιογράφους και συγγραφείς, που αφιέρωσαν τη σταδιοδρομία τους στην ερμηνεία και διάδοση των πολυπλοκοτήτων και αντιφάσεων του Ιράν στους εκτός χώρας. Διαβάστε την πρώτη [1] συνέντευξη με την Golnaz Esfandiari και τη δεύτερη με την Kelly Golnoush Niknejad. [2]
Ήταν Κυριακή 12 Ιουλίου 2015, το βράδυ πριν από την υποτιθέμενη τελευταία προθεσμία για τις συνομιλίες της Βιέννης. Η Nina Ansary [3] και εγώ προσπαθούσαμε μάταια να προγραμματίσουμε ένα τηλεφώνημα σε διαφορετικές ζώνες ώρας για τουλάχιστον ένα μήνα. Τελικά καταφέραμε να επικοινωνήσουμε την παραμονή της ημέρας, όπου υποτίθεται ότι μια ομάδα διπλωματών στη Βιέννη διαπραγματεύονταν το μέλλον του Ιράν.
Οι μελέτες που προσφέρουν αξιόλογες συνεισφορές στον τομέα του φύλου στο Ιράν είναι λίγες. Αξιόλογες εξαιρέσεις είναι η “Σεξουαλική πολιτική στο σύγχρονο Ιράν” της Janet Afary και πολλά άρθρα και βιβλία της Haideh Moghissi, που εξετάζουν το ρόλο του φεμινισμού στο επαναστατικό Ιράν. Όμως, ενώ οι προσπάθειες της Ansary δεν είναι οι πρώτες, το “Κοσμήματα του Αλλάχ: Η ανείπωτη ιστορία των γυναικών στο Ιράν” είναι το πρώτο βιβλίο, που καλύπτει τα ηγετικά φεμινιστικά πολιτικά κινήματα από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα. Το βιβλίο είναι γεμάτο με περιπτωσιολογικές μελέτες και περιγραφές κινημάτων, όπως η εξέλιξη της εκπαίδευσης των γυναικών σε ολόκληρη την περίοδο Παχλαβί και Ισλάμ, καθώς και η φεμινιστική ρεφορμιστική δημοσιογραφία στα τέλη της δεκαετίας του '90. Οι κοινωνιολογικές αναγνώσεις της Janet Afary και οι λαϊκιστικές επαναστατικές μελέτες της Moghissi έχουν συνθέσει την ιστορία των γυναικών, αλλά χρησιμοποιώντας μια διαφορετική μεθοδολογία. Το βιβλίο της Ansary είναι μια συμπαγής εισαγωγή για κάθε αναγνώστη, που αναζητά μια επισκόπηση του φεμινισμού στο σύγχρονο Ιράν.
Αυτό που είναι καινοτόμο για το βιβλίο είναι ο τρόπος με τον οποίο η Ansary μεγεθύνει ορισμένες ιστορικές στιγμές. Αφιερώνει ένα ολόκληρο κεφάλαιο στη Shahla Sherkat, την ακτιβίστρια που αγωνίστηκε να διατηρήσει ζωντανή τη Zanan, την πιο μακροχρόνια φεμινιστική δημοσίευση του Ιράν, κατά τη διάρκεια των αναγκαστικών παύσεων και των μυστικών πολιτικών ελιγμών της μεταρρυθμιστικής εποχής ως την παρούσα μετριοπαθή διοίκηση. Ανοίγοντας ένα παράθυρο στο έργο αυτών των σύγχρονων Ιρανών γυναικών, η Ansary δείχνει ότι ο φεμινισμός υπάρχει σε κάθε σχήμα και μέγεθος. Ότι, για παράδειγμα, μπορεί να πάρει τη μορφή της μοναδικής γυναίκας πυροσβέστη σε μια μακρινή ιρανική πόλη, ή, όπως και στην περίπτωση της Sherkat, τη μορφή μιας δημοσιογράφου, που αψηφά κοινωνικά ταμπού για να μοιραστεί το έργο του παγκόσμιου φεμινιστικού κινήματος.
“Κάθε γυναίκα έχει το δικαίωμα να καθορίσει το φεμινιστικό μάντρα σύμφωνα με το δικό της όραμα”, μου είπε η Ansary κατά τη διάρκεια της συνομιλίας μας. “Πρέπει να καθορίσει το φεμινισμό στο δικό της πολιτισμικό πλαίσιο”.
Πράγματι, ο σκοπός του βιβλίου της Ansary είναι να μας επιτρέψει να κατανοήσουμε πώς οι γυναίκες έχουν διαμορφώσει την πρόσφατη ιστορία του Ιράν και θα συνεχίσουν να το κάνουν, προσπαθώντας παράλληλα να εδραιώσουν τα δικαιώματά τους και την ισότητα σε μια κοινωνία, που τις έχει περιθωριοποιήσει παραδοσιακά.
Η ίδια η Ansary προέρχεται από ένα περιβάλλον επενδυμένο στο πολιτικό κλίμα του Ιράν. Έφυγε από το Ιράν με την οικογένειά της κατά τη διάρκεια της επανάστασης, όταν ήταν 12 ετών. Ο πατέρας της ήταν μέρος της εκτοπισμένης κυβέρνησης του Σάχη. Αυτό με εξέπληξε, καθώς τα “Κοσμήματα του Αλλάχ” στερούνται τις συνήθεις ιδεολογικές παγίδες, που τείνουν να αιχμαλωτίζουν, όσους σπουδάζουν το Ιράν. Η Ansary δεν στηρίζει ή δεν ταυτίζεται με το καθεστώς, που βρίσκεται στην εξουσία από την Ισλαμική Επανάσταση: “Σε ένα πολύ συναισθηματικό επίπεδο, αισθάνομαι μια βαθιά σχέση με την πατρίδα μου”, μου είπε, “αλλά τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες…αυτό το καθεστώς είναι μια μαύρη μουτζούρα, ένα σκοτεινό σύννεφο πάνω από το πραγματικό Ιράν”. Ωστόσο, σε κανένα σημείο του βιβλίου, δε διατιμήθηκαν οι συνεισφορές της περιόδου Παχλαβί στο φεμινισμό. Στην πραγματικότητα, το βιβλίο της Ansary αγκαλιάζει τον εμπνευσμένο από τον Ισλάμ φεμινισμό που ξεκίνησε μετά το 1979.
“Αυτό που συνέβη σήμερα για τις γυναίκες στο Ιράν οφείλεται σε πολλές διαφορετικές στιγμές της ιστορίας. Αυτές ήταν διαφορετικές στιγμές ευκαιριών, όπου οι γυναίκες είχαν φωνή”, εξήγησε η Ansary.
Γιατί συνδέω το βιβλίο της Ansary με τις πρόσφατες πυρηνικές διαπραγματεύσεις; Το θέμα προέκυψε, φυσικά, καθώς συζητούσαμε το βράδυ πριν από την προθεσμία.
“Το βλέπω από μια αυστηρά ανθρωπιστική προοπτική”, λέει η Ansary. “Αυτές οι διαπραγματεύσεις δεν αντιμετωπίζουν την παραβίαση των δικαιωμάτων των γυναικών και άλλες ανησυχίες για τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά οι κυρώσεις έχουν εξασθενήσει τον γενικό πληθυσμό γενικά και ελπίζω ότι, όταν ανοίγει μια πόρτα, ανοίγουν κι άλλες…Θα κάνει το καθεστώς να αισθάνεται ότι είναι υπεύθυνο απέναντι στον κόσμο, πέρα από τα πυρηνικά. Ωστόσο, βγάζοντας το ισχύον καθεστώς εκτός της εξίσωσης, χαιρετίζω την αλλαγή για τον ιρανικό λαό”.
Και οι σκέψεις της για το μέλλον του Ιράν και τη θέση των γυναικών σε αυτό;
“Μετριοπαθώς αισιόδοξη…μόνο επειδή βλέπω την αντοχή τους. Και αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο γυναικείος ακτιβισμός έχει επιφέρει μερικά αποτελέσματα: οι γυναίκες δεν επιτρεπόταν να εργάζονται ως δικαστές, αλλά μπορούν τώρα να εργάζονται ως ανακρίτριες. Οι γυναίκες δεν επιτρεπόταν να ασχολούνται με ορισμένους τομείς σπουδών και με την πάροδο των χρόνων μπόρεσαν να διεισδύσουν σε αρσενικά κυριαρχούμενες περιοχές όπως η ιατρική και η μηχανική. Είμαι μετριοπαθώς αισιόδοξη, αλλά πιστεύω ότι οι γυναίκες θα είναι στην πρώτη γραμμή οποιασδήποτε αλλαγής στο Ιράν”.