Φωτογραφία από την Fabiola Higareda, δικηγόρο εμπειρογνώμονα για τη βία κατά των γυναικών.
Η βία κατά των γυναικών είναι κοινή στο Μεξικό, μια χώρα με παλιομοδίτικα πρότυπα περί φύλου και μια κυβέρνηση, που φαίνεται να προσφέρει μόνο ανεπαρκείς ή αφελείς λύσεις στο πρόβλημα.
Ο κίνδυνος υπερβαίνει τη σεξουαλική κακοποίηση: σε πολλές περιπτώσεις οι γυναίκες χάνουν τις ζωές τους καθημερινά, με ατιμωρησία για τους δολοφόνους τους. Ο ΟΗΕ έχει χαρακτηρίσει μάλιστα το Μεξικό ως μία από τις 25 πιο επικίνδυνες [1] χώρες για γυναίκες.
Το Global Voices έχει δημοσιεύσει σειρά άρθρων σχετικά με την κρίση βίας κατά των γυναικών στο Μεξικό. Έχουμε εξετάσει, μεταξύ άλλων, την απάντηση [2] της κυβέρνησης στο πρόβλημα και την αντίδραση των γυναικών θυμάτων παρενόχλησης, τόσο από το Μεξικό όσο και από διάφορες χώρες της Λατινικής Αμερικής, που μοιράστηκαν τις εμπειρίες τους [3] διαδικτυακά.
Ως συνέχεια αυτού του έργου, μιλήσαμε με τη Fabiola Higareda, δικηγόρο που εδώ και αρκετά χρόνια έχει αφιερώσει το χρόνο της στην αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών ως δημόσιος υπάλληλος.
Global Voices (GV): Κατά την άποψή σας, είναι δικαιολογημένη η κάλυψη στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης και από τους Μεξικανούς πολίτες σχετικά με το θέμα της βίας κατά των γυναικών ή απλώς «φούσκωσε» την κατάσταση;
Fabiola Higareda (FH): En la actualidad, los medios de comunicación constituyen una herramienta fundamental para evidenciar lo que se ha normalizado por años. Los altos niveles de violencia de género contra las mujeres siempre han estado presentes, sin embargo, justo por esta normalización, existe una cifra negra (no denunciada), y es justo ahí, donde los medios de comunicación resultan un elemento útil y necesario para poder concientizar y visibilizar que las mujeres seguimos siendo violentadas en múltiples formas.
Fabiola Higareda (FH): Σήμερα, τα ΜΜΕ είναι καίριας σημασίας για να δείξουν τι έχει εξομαλυνθεί με τα χρόνια. Τα υψηλά επίπεδα βίας εναντίον των γυναικών υπήρξαν πάντως πάντοτε εκεί και, λόγω αυτής της εξομάλυνσης, υπάρχει μια σκοτεινή φιγούρα (αδήλωτα εγκλήματα) και εδώ τα μέσα ενημέρωσης γίνονται ένα χρήσιμο και σημαντικό εργαλείο για να μπορέσουν να ευαισθητοποιήσουν και να δείξουν στους ανθρώπους ότι οι γυναίκες συνεχίζουν να αισθάνονται κακοποιημένες με διάφορους τρόπους.
GV: Δύο ερωτήσεις σε μία: Πιστεύετε ότι η μεξικανική κυβέρνηση έχει δίκιο στη στρατηγική της για τη δημιουργία φορέων όπως η CONAVIM (Μεξικανική επιτροπή για την πρόληψη και την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών) και η INMUJERES (Εθνικό Ινστιτούτο Γυναικών) για την αντιμετώπιση του προβλήματος; Αυτή η τακτική δημιουργεί αρκετά τοπικά και ομοσπονδιακά γραφεία;
FH: La creación de instituciones encargadas de hacer políticas públicas para erradicar la violencia de género contra las mujeres ha sido fundamental para promover, respetar, proteger y garantizar el derecho de las mujeres a una vida libre de violencia. Sin embargo, es importante cambiar la perspectiva desde la que se ve esta problemática. Con esto me refiero a la necesidad de crear instituciones dedicadas a prevenir y atender la violencia de género desde una óptica en donde los hombres sean el eje central. Lugares en donde puedan diseñarse políticas públicas encaminadas a crear nuevas masculinidades. Para ejemplificar lo anterior expongo el siguiente caso: cuando una mujer es víctima de violencia familiar por parte de su pareja, acude a alguna institución a recibir atención multidisciplinaria e integral. Ella se convierte en el centro de acción del aparato gubernamental, mientras que el hombre generador de violencia se anula en su totalidad. Éste no recibe ningún tipo de apoyo o terapia para modificar su conducta y entender que existen otros medios no violentos de resolución de conflictos. Por lo tanto, este hombre seguirá actuando a lo largo de su vida de forma violenta.
Es necesario que las estrategias tomen en consideración que la violencia de género no es un asunto exclusivo de mujeres violentadas, sino también de hombres generadores de violencia.
FH: Η δημιουργία θεσμών που επιφορτίζονται με την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών στη δημόσια τάξη έχει θεμελιώδη σημασία για την προώθηση, τον σεβασμό, την προστασία και τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των γυναικών σε μια ζωή χωρίς βία. Ωστόσο, είναι σημαντικό να αλλάξουμε την προοπτική του τρόπου με τον οποίο αντιμετωπίζεται το πρόβλημα. Αναφέρομαι στην ανάγκη δημιουργίας θεσμών αφιερωμένων στην πρόληψη και αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών, με κύριο σημείο εστίασης τους άνδρες. Τοποθεσίες στις οποίες μπορεί να σχεδιαστεί μια νέα δημόσια πολιτική που στοχεύει στη δημιουργία μιας νέας αρρενωπότητας. Για να εξηγήσω αυτό το τελευταίο σημείο, παρουσιάζω την ακόλουθη περίπτωση. Όταν μια γυναίκα πέφτει θύμα ενδοοικογενειακής βίας, μπορεί να απευθυνθεί σε ένα ίδρυμα και να λάβει διεπιστημονική και περιεκτική φροντίδα. Τίθεται εν μέσω του συστήματος βοήθειας της κυβέρνησης, ενώ ο άνθρωπος που διέπραξε τις πράξεις βίας είναι εντελώς αβοήθητος. Δε λαμβάνει κανενός είδους υποστήριξη ή θεραπεία για να αλλάξει τη συμπεριφορά του και να καταλάβει ότι υπάρχουν άλλοι τρόποι επίλυσης συγκρούσεων πέραν της βίας. Ως εκ τούτου, αυτός ο άνθρωπος θα συνεχίσει να είναι βίαιος καθ’ όλη τη ζωή του.
Οι στρατηγικές πρέπει να λάβουν υπόψη ότι η έμφυλη βία δεν είναι απλώς ζήτημα των γυναικών θυμάτων βίας, αλλά και των βίαιων παραβατών τους.
GV: Εξετάζοντας τη σεξουαλική βία, είναι τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης εν μέρει υπεύθυνα για τη γενίκευση ή την «κανονικοποίηση» αυτού του είδους της βίας;
FH: Los medios de comunicación atienden y cubren las necesidades de la colectividad, siguen las reglas básicas del mercado de “a mayor demanda, mayor oferta”. En México, al igual que en muchos otros países, las mujeres somos vistas como objetos sexuales y este aspecto es reforzado por los medios de comunicación. En el discurso, la sociedad exige que las mujeres tengamos un protagonismo en los medios de comunicación igualitario con independencia del sexo. Sin embargo, en la práctica seguimos teniendo un trato diferenciado y asimétrico. Son muchos los medios de comunicación dirigidos a la población masculina que sexualizan a las mujeres para tener mayores ventas. Periódicos que en su página principal muestran a una mujer con poca ropa, al lado de la noticia principal del día o anuncios televisivos que “objetivizan” a mujeres para la venta de algún producto. De esta forma, constituyen un elemento clave en la normalización de la violencia de género.
FH: Τα μέσα ενημέρωσης ασχολούνται και καλύπτουν τις ανάγκες των μαζών. Ακολουθούν τους βασικούς κανόνες της αγοράς για την “προσφορά και τη ζήτηση”. Στο Μεξικό, όπως και σε πολλές άλλες χώρες, οι γυναίκες θεωρούνται σεξουαλικά αντικείμενα και αυτή η προοπτική ενισχύεται από τα μέσα ενημέρωσης. Κατ’ αρχήν, η κοινωνία απαιτεί από τις γυναίκες να διαδραματίζουν ίσο ρόλο στα μέσα ενημέρωσης, ανεξάρτητα από το φύλο μας. Ωστόσο, στην πραγματικότητα συνεχίζουμε να αντιμετωπιζόμαστε διαφορετικά και ασύμμετρα. Πολλά ΜΜΕ που απευθύνονται σε αρσενικό ακροατήριο σεξουαλικοποιούν τις γυναίκες για να αυξήσουν τις πωλήσεις τους. Εφημερίδες που εμφανίζουν ημίγυμνες γυναίκες στα πρωτοσέλιδά τους δίπλα στην κύρια είδηση της ημέρας ή τηλεοπτικές διαφημίσεις που αντικειμενοποιούν τις γυναίκες για να πουλήσουν ένα προϊόν. Με αυτόν τον τρόπο, διαδραματίζουν βασικό ρόλο στην εξομάλυνση της βίας κατά των γυναικών.
GV: Οι περιπτώσεις της Andrea Noel [4], που είχε προσβληθεί από έναν άνδρα που σήκωσε το φόρεμά της και έβγαλε τα εσώρουχά της, και της Gabriela Nava, της οποίας είχε φωτογραφίσει τη φούστα από μέσα εργαζόμενος στο πανεπιστήμιό της, έγιναν πρωτοσέλιδα. Από την εμπειρία σας, πώς μπορεί να επιδιορθωθεί η βλάβη που προκαλείται σε περιπτώσεις όπως αυτή;
FH: Es necesaria una reparación del daño a nivel social e institucional, ya que van de la mano. A nivel social, resulta necesario hacer visible que los hechos que vivieron Andrea y Gabriela fueron actos de violencia que por ningún motivo deben pasarse por alto. A nivel institucional se necesita que las autoridades sean conscientes de que este tipo de actos deben ser investigados y sancionados. Ambos tipos de reparación del daño demuestran a la sociedad que no será permitido ningún tipo de violencia de género hacia las mujeres, lo que repercute directamente en la prevención de la misma.
FH: Είναι απαραίτητη η αποκατάσταση σε κοινωνικό και θεσμικό επίπεδο, συμβαδίζουν. Σε κοινωνικό επίπεδο, καθίσταται αναγκαίο να καταστεί σαφές ότι αυτό που συνέβη με την Andrea και τη Gabriela ήταν πράξεις βίας που δεν πρέπει, για κανένα λόγο, να αγνοηθούν. Σε θεσμικό επίπεδο, οι Αρχές πρέπει να γνωρίζουν ότι οι πράξεις αυτές πρέπει να διερευνηθούν και να τιμωρηθούν. Και οι δύο τύποι αποκατάστασης της βλάβης που έχει γίνει αποδεικνύουν στην κοινωνία ότι δεν θα γίνεται ανεκτή καμία μορφή βίας κατά των γυναικών και ότι θα έχουν επίσης άμεσο αντίκτυπο στην πρόληψη τέτοιων πράξεων.
GV: Ποια είναι η γνώμη σας για το ρόλο που έχουν διαδραματίσει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε περιπτώσεις όπως αυτές που αναφέρθηκαν προηγουμένως ή για τους “Los Porkys [5]“, τους τέσσερις νεαρούς άνδρες από τη Βερακρούς [6], οι οποίοι κατηγορήθηκαν για σεξουαλική επίθεση εναντίον ανηλίκου;
FH: Las redes sociales también han tenido un factor preponderante en evidenciar los grandes índices de violencia que vivimos las mujeres en nuestro país, así como evidenciar el silencio y el machismo que muchas veces existe en torno a ésta. Este silencio y machismo se refleja en las amenazas, insultos y burlas que han recibido las víctimas en las redes sociales.
Dichas redes constituyen entonces un arma de dos filos: por un lado, sirven para resaltar los desequilibrios y exigencias sociales, mientras que, por el otro, funcionan como instrumentos para ocultar, detrás de una pantalla, a miles de personas que aún consideran que las mujeres somos violentadas porque nos lo merecemos, ya sea por nuestra forma de vestir, hablar, actuar o por el simple hecho de ser mujeres. Muchos de estos comentarios han sido rebatidos por miles de voces que somos conscientes del verdadero génesis de la violencia de género, así como de sus repercusiones.
La indignación social debe seguir siendo el motor en las redes sociales. Es esta indignación la que ha hecho que las autoridades volteen a ver a las víctimas cuando en un principio les fueron negados sus derechos; que hombres y mujeres nos cuestionemos sobre las relaciones de poder que practicamos en el día a día, pero los más importante, es que ésta indignación le ha puesto voz a miles de mujeres que hemos vivido algún tipo de violencia en nuestras vidas.
FH: Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διαδραμάτισαν επίσης βασικό ρόλο στην έκθεση των υψηλών ποσοστών βίας που υφίστανται οι Μεξικάνες, καθώς και στη σιωπή και το ματσισμό που τις περιβάλλουν συχνά. Αυτή η σιωπή και ο ματσισμός αντικατοπτρίζονται στις απειλές, τις προσβολές και τα πειράγματα που δέχονταν τα θύματα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Αυτές οι σέλιδες έχουν θετικές και αρνητικές επιπτώσεις: αφενός, χρησιμεύουν για να τονίζουν τις ανισότητες και τις κοινωνικές απαιτήσεις, ενώ από την άλλη λειτουργούν ως μέσα που μπορούν να κρύψουν πίσω από μια οθόνη χιλιάδες ανθρώπους, που εξακολουθούν να πιστεύουν ότι οι γυναίκες κακοποιούνται, επειδή το αξίζουμε, λόγω του τρόπου που ντυνόμαστε, μιλάμε, ενεργούμε ή για το απλό γεγονός ότι είμαστε απλά γυναίκες. Πολλά από αυτά τα σχόλια έχουν ανατραπεί από ανθρώπους που γνωρίζουν την αλήθεια για την προέλευση της βίας κατά των γυναικών, καθώς και τις επιπτώσεις της.
Η κοινωνική αγανάκτηση θα πρέπει να συνεχίσει να είναι η κινητήρια δύναμη των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Αυτή η αγανάκτηση έχει κάνει τις Αρχές να καθίσουν και να δουν αυτά τα θύματα, όπου πριν στερούνταν τα δικαιώματά τους. Ότι άνδρες και γυναίκες αμφισβητούν τις σχέσεις εξουσίας που έχουμε καθημερινά, αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι αυτή η οργή έδωσε φωνή στις χιλιάδες γυναίκες που έχουν πέσει θύματα κάποιου είδους βίας στη ζωή μας.
GV: Έχετε κάποιο μήνυμα για τα εκατομμύρια των Μεξικανών που έχουν πέσει θύματα βίας και αντιμετώπισαν δυσκολίες να βρουν δικαιοσύνη;
FH: Aún falta hacer mucho en el tema de acceso a la justicia. Necesitamos instituciones fuertes que den respuesta a nuestras demandas: funcionarias y funcionarios debidamente capacitados y sensibilizados en el tema; así como leyes que no se rijan bajo un esquema androcéntrico. Me parece que vamos caminado; sin embargo para lograrlo es necesario que mujeres y hombres, conjuntamente, sigamos exigiendo nuestros derechos y exhibiendo, por todos los medios posibles, las deficiencias que se tienen.
FH: Πρέπει ακόμη να γίνουν πολλά σχετικά με το θέμα της δικαιοσύνης. Χρειαζόμαστε ισχυρά θεσμικά όργανα που να ανταποκρίνονται στα αιτήματά μας: αρμόδιους άνδρες και γυναίκες αξιωματούχους που είναι ευαίσθητοι στο θέμα, καθώς και νόμους που δε θα διέπονται από ένα ανδροκεντρικό σύστημα. Μου φαίνεται ότι τα πράγματα αλλάζουν, αλλά για να επιτύχουμε τους στόχους μας, οι άνδρες και οι γυναίκες από κοινού πρέπει να συνεχίσουν να απαιτούν τα δικαιώματά μας και να δείχνουν με οποιονδήποτε τρόπο τις ελλείψεις που υπάρχουν.
GV: Και τελικά, αισθάνεστε ασφαλείς με τα πόδια στους δρόμους ή με τη χρήση μόνο των μέσων μαζικής μεταφοράς τη νύχτα στην Πόλη του Μεξικού;
FH: Yo creo que no hay mujer en la Ciudad de México que se sienta 100% segura de caminar sola por las calles o al abordar el transporte público. Quizá sea más viable decir que nos vamos acostumbrando a vivir con ese miedo siempre latente.
FH: Δεν νομίζω ότι υπάρχει γυναίκα στην Πόλη του Μεξικού που αισθάνεται 100% ασφαλής περπατώντας στο δρόμο ή χρησιμοποιώντας τα μέσα μαζικής μεταφοράς μόνη τη νύχτα. Μπορεί να είναι πιο λογικό να πούμε ότι έχουμε συνηθίσει να ζούμε με αυτόν τον σταθερό υποκείμενο φόβο.