Με την πρώτη ματιά, η Khazar Fatemi, δημοφιλής τηλεοπτική ρεπόρτερ στη Σουηδία, είναι τόσο χαρούμενη όσο και ταλαντούχα και όμορφη. Αλλά η προσωπική θυσία και ο αγώνας έχουν βαθιές ρίζες στην οικογένειά της και επανεμφανίζονται με τεράστια δύναμη στο ντοκιμαντέρ της “Where My Heart Beats” [Εκεί όπου χτυπά η καρδιά μου], που γυρίστηκε στο Αφγανιστάν.

Η Fatemi γεννήθηκε το 1983. Η οικογένειά της μετακόμισε στη Σουηδία, όταν ήταν οκτώ ετών η ίδια, αφού οι γονείς της, οι οποίοι είχαν αρχικά εμπλακεί στην κουρδική αντίσταση στο ιρανικό καθεστώς, εγκατέλειψαν την αυξανόμενη βία στο προσωρινό σπίτι τους στο Αφγανιστάν.

Την εποχή εκείνη, οι μουτζαχεντίν είχαν αποκρούσει τη σοβιετική εισβολή, αλλά κατέρρευσαν σε μια εμφύλια σύγκρουση. Η Fatemi θα βιώσει αργότερα ισχυρή νοσταλγία για την αφγανική πρωτεύουσα Καμπούλ, όπου πέρασε την παιδική ηλικία της, αλλά θα νιώσει και ένοχη πως, αντίθετα με πολλούς από τους φίλους της, κατάφερε να ξεφύγει από τους αιματηρούς πολέμους της χώρας.

Το ντοκιμαντέρ “Εκεί όπου χτυπά η καρδιά μου” αφηγείται την ιστορία της επιστροφής της Fatemi σε μια πολύ διαφορετική Καμπούλ μέσα από γέλιο και κλάμα, με αυθεντικότητα που έχει ήδη κερδίσει τη διεθνή αναγνώριση της ταινίας, αφού παρουσιάστηκε σε διεθνή φεστιβάλ όπως το IDFA και το Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Raindance.

Το ταξίδι της ήταν και δημοσιογραφικό για να δει πώς άλλαξε η χώρα, και προσωπικό ταξίδι, καθώς έψαχνε ανθρώπους από την παιδική της ηλικία. Ωστόσο, η πιο σημαντική αναζήτηση όλων, για την καλύτερή της φίλη, αποδείχθηκε αόριστη. Ποτέ δεν έμαθε τι της συνέβη.

Το Global Voices συναντήθηκε με την Fatemi και μίλησαν σχεδόν για τα πάντα: από τις δυσκολίες της ζωής στην Ευρώπη για τους ανθρώπους που γεννήθηκαν σε κυρίαρχα μουσουλμανικές χώρες και μετά στην παιδική της ηλικία και το ταραχώδες παρελθόν και παρόν του Αφγανιστάν.

Nevena Borisova (NB): Πώς είναι να είσαι μια σύγχρονη γυναίκα η ταυτότητα της οποίας έχει ρίζες σε μια παραδοσιακή κοινωνία;

Khazar Fatemi (KF): Ο λόγος που η οικογένειά μου έφυγε από το Ιράν κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '80 ήταν γιατί ήθελαν να διατηρήσουν την ελευθερία που τους έδωσαν οι γονείς τους, παρά το δικό τους θρησκευτικό υπόβαθρο […] Οι παππούδες μου ήταν μουσουλμάνοι, αλλά εξακολουθούσαν να πιστεύουν ότι όλοι έχουν το δικαίωμα να κάνουν τις δικές τους επιλογές ζωής και πεποιθήσεων. Έτσι, για μένα είναι σημαντικό να χρησιμοποιήσω την ελευθερία για την οποία αγωνίστηκαν τόσο σκληρά οι γονείς μου, συμπεριλαμβανομένου [του αγώνα τους] εναντίον του καθεστώτος, που δεν τους έδινε άλλη επιλογή παρά να εγκαταλείψουν το σπίτι τους. Για 35 χρόνια δεν μπορούσαν να επιστρέψουν.

Η μεγαλύτερη πρόκληση για μένα δεν είναι ότι προέρχομαι από μια παραδοσιακή κοινωνία. Για μένα είναι η σουηδική κοινωνία, η οποία συνεχίζει να με αμφισβητεί εξαιτίας της ξένου ονόματός μου, του πώς φαίνομαι. Έπρεπε να εργαστώ δέκα φορές πιο σκληρά για να αποδείξω ποια είμαι, παρά το γεγονός ότι γνωρίζω τέλεια σουηδικά. Ο Θεός ξέρει τι έχει περάσει η μητέρα μου λόγω της προφοράς της.

NB: Στο ντοκιμαντέρ εξηγείτε ότι κατά τη διάρκεια των ταξιδιών της ομάδας σας γύρω από την Καμπούλ υπήρχαν τακτικές προφυλάξεις ασφαλείας όπως έλεγχοι βόμβας και ούτω καθεξής. Πώς αντιμετωπίσατε την αίσθηση του φόβου;

Ο φόβος είναι πάντα εκεί, αλλά μπορεί κανείς να ταξιδέψει υπό έλεγχο. Έχω προσπαθήσει να δουλέψω με ανθρώπους που έχουν τη γνώση της ασφάλειας αλλά γνωρίζουν επίσης την τοπική κοινωνία, τον πολιτισμό, την παράδοση και τη θρησκεία. Προσπαθήσαμε να μην αφήσουμε το αυτοκίνητο αφύλακτο και προσπαθήσαμε επίσης όσο πιο συχνά μπορούσαμε να ταξιδεύουμε με χαμηλό προφίλ. Δεν μείναμε για πολύ καιρό και ακόμα αλλάζαμε αυτοκίνητο καθημερινά όταν αυτό ήταν δυνατό. Ταυτόχρονα, κανείς δεν με πρόσεξε τόσο πολύ [όσο η ομάδα μου]. Ακόμα κι όταν ήμουν άρρωστη, μου είχαν φερθεί τόσο καλά. Είμαι η καλεσμένη τους, συνέχιζαν να λένε.

NB: Ο τρόπος με τον οποίο γυρίστηκε το ντοκιμαντέρ το κάνει πολύ αυθεντικό, με το κάθε συναίσθημα να καταγράφεται. Μπορείτε να μας πείτε πώς προέκυψε η ιδέα να κάνετε το ντοκιμαντέρ και πώς καταπιαστήκατε με αυτό;

KF: Όταν φτιάχνεις ένα ντοκιμαντέρ, ξέρεις τι θέλεις. Ωστόσο, δεν είχαμε ποτέ ένα σενάριο, οπότε αφήναμε τη φωτογραφική μηχανή και ελπίζαμε για το καλύτερο. Συνέχισα να αναρωτιέμαι τι είχε συμβεί σε εκείνους που δεν είχαν την ευκαιρία να φύγουν όταν έφτασε ο πόλεμος. Αναρωτιόμουν τι συνέβη με τον καλύτερο φίλο μου Marim, με τους δασκάλους μου, με τον αρτοποιό της γειτονιάς. Έτσι, είχα όλα αυτά τα ερωτήματα που έπρεπε να βρουν απαντήσεις. Ίσως ήθελα να απαλύνω τη δική μου ενοχή που συνέχιζα να μεγαλώνω. Πάντα ήξερα ότι θα επέστρεφα με την κάθε ευκαιρία, οπότε γιατί να μην το καταγράψω; Έτσι, μίλησα στο δικό μου μέσο μαζικής ενημέρωσης και ρώτησα αν θα μπορούσα να δανειστώ τεχνικό εξοπλισμό.

Έχω μάθει ότι εάν ακούσεις μόνο ό,τι λένε οι άνθρωποι, θα καταλάβετε ότι έχουν εκπληκτικές, σπαρακτικές, αλλά εμπνευσμένες και ενθαρρυντικές ιστορίες να πουν.

NB: Από το ντοκιμαντέρ, είναι σαφές ότι η ασφάλεια και η φτώχεια έχουν επιδεινωθεί μόνο στο Αφγανιστάν τα τελευταία χρόνια. Αλλά νομίζετε ότι ο λαός του Αφγανιστάν έχει αλλάξει; Είναι τόσο δυνατός όσο ποτέ;

KF: Το χειρότερο ήταν η απελπισία, ιδιαίτερα μεταξύ των ανδρών. Πολλές φορές αισθανόσουν ότι οι γυναίκες ήταν πιο γενναίες. Πολλές από αυτές συνέχιζαν να σπουδάζουν, ακόμα κι αν γνώριζαν ότι η κοινωνία δεν θα τους άφηνε, όταν ερχόταν η ώρα να εργαστούν πραγματικά.

Οι νέοι με τους οποίους μίλησα ήθελαν να φύγουν από τη χώρα, καθώς δεν έβλεπαν κάποιο μέλλον για τον εαυτό τους. Οι μεγαλύτεροι συνέχιζαν να ζουν με το διεφθαρμένο σύστημα και τους λεγόμενους “ηγέτες” και [να πιστεύουν] ότι οι ξένοι έρχονται στο Αφγανιστάν μόνο για να εξυπηρετήσουν τα δικά τους συμφέροντα. Αυτή η έλλειψη εμπιστοσύνης και απογοήτευσης μεγάλωνε κάθε φορά που επέστρεφα. Όταν ήμουν εκεί το 2008, η Καμπούλ ήταν ασφαλής και ταξιδεύαμε ακόμη και με αυτοκίνητο στους δρόμους, ενώ σήμερα είναι τελείως αδύνατο να ταξιδέψουμε. Τώρα, ακόμη και η Καμπούλ έχει γίνει πολύ επικίνδυνη. Για μένα ως δημοσιογράφος σημαίνει ότι είναι πιο δύσκολο να κερδίσεις την εμπιστοσύνη αυτών από τους οποίους παίρνεις συνέντευξη, να τους πλησιάσεις και να τους καταλάβεις. Το καλό είναι ότι βλέπω πώς η νέα γενιά που είχε την ευκαιρία να λάβει εκπαίδευση τα έχει καταφέρει πραγματικά καλά. Μπορεί κανείς να βρει ελπίδα εκεί, ειδικά μεταξύ των νέων γυναικών, αν και μάχονται σε δύο πολέμους — ο ένας είναι ο φυσικός πόλεμος, με φτώχεια και ανασφάλεια, ο άλλος αφορά τη δική τους κοινωνία, οικογένεια, παράδοση, κουλτούρα…

NB: Νιώσατε ποτέ στοχοποιημένη ως γυναίκα σε συγκεκριμένες στιγμές κάνοντας το ντοκιμαντέρ;

KF: Δεν το είχα παρατηρήσει τόσο πολύ, επειδή ακόμη εξακολουθούσαν να με αντιμετωπίζουν ως ξένη. Αλλά μπορώ να πω ότι πηγαίνοντας μόνη μου μια βόλτα γύρω από τη γειτονιά, στο παζάρι, ακόμα κι αν κατάφερα σχεδόν να χωρέσω στο πλήθος, θα ήταν ακόμα πιο εύκολο αν ήμουν άντρας. Παρατήρησα επίσης, ότι οι γυναίκες δεν αισθάνονταν άνετα να δίνουν συνεντεύξεις μπροστά στην κάμερα. […]. Η στάση απέναντι στις γυναίκες γινόταν ολοένα και πιο σκληρή. Νομίζω ότι έχω ξεφύγει από αυτό, γιατί θεωρούμαι ότι είμαι ξένη.

NB: Νιώθετε νοσταλγία για το Ιράν; Ποιες είναι οι εντυπώσεις σας σχετικά με την τρέχουσα κατάσταση της κοινωνίας εκεί;

KF: Όχι, δεν νιώθω νοσταλγία, αλλά θα ήθελα να επιστρέψω μια μέρα.

NB: Ο Cheryl Benard, ερευνητής της εταιρείας RAND, σημείωσε ότι οι νέοι Αφγανοί (και όχι οι παλαιότερες γενιές Αφγανών και οι νέοι από άλλες χώρες) αντιμετωπίζουν ένα ιδιαίτερο πρόβλημα ενσωμάτωσης στην κοινωνία μετά τη μετάβασή τους στην Ευρώπη. Είναι όντως έτσι;

KF: Δεν γνωρίζω για αυτό το φαινόμενο. Αυτό που ξέρω από τις μελέτες που έγιναν εδώ στη Σουηδία είναι ότι οι Αφγανοί τα καταφέρνουν πολύ καλά. Μαθαίνουν σουηδικά πολύ πιο γρήγορα από άλλες ομάδες. Φυσικά, όταν το 80% των νέων που έρχονται εδώ [από άλλες χώρες] προέρχονται από το Αφγανιστάν, [δεν αποτελεί έκπληξη] ότι όταν τα εγκλήματα διαπράττονται από μετανάστες, οι περισσότεροι από αυτούς καταλήγουν να είναι από το Αφγανιστάν. Αλλά, όπως ανέφερα, μιλάμε για ανθρώπους που εκτιμούν την εκπαίδευση και έχουν καταφέρει να μάθουν τη γλώσσα και να ενταχθούν στην κοινωνία γρηγορότερα από άλλες ομάδες, όπως έδειξε μία μελέτη που γνωρίζω.