Η ανάρτηση αυτή είναι μια περικομμένη έκδοση του αφιερώματος του Kurtural και έχει περάσει επιμέλεια και δημοσιεύτηκε από το Global Voices με την άδεια και τη συμμετοχή των συντακτών της. Το κείμενο ανοίγει το αφιέρωμα “Οι εξόριστοι δεν πάνε στο σούπερμαρκετ”, που θα εμφανιστεί επίσης στην κύρια σελίδα του Global Voices.
Από την κατασκευή του υδροηλεκτρικού φράγματος Itaipú, ο λαός Άβα Γκουαρανί μάχεται για να παραμείνουν στα προγονικά τους εδάφη. Στη δεκαετία του '80, αφού τους υποσχέθηκαν ότι θα μπορούσαν να επιστρέψουν στη γη τους, μόλις απομακρυνόταν το νερό από το φράγμα, η κοινότητα στάλθηκε να ζήσει μακριά από τη μία πηγή νερού, που ήταν πάντα απαραίτητη για τον τρόπο ζωής τους: τον ποταμό Παρανά. Το 2015, μετά από πολλά χρόνια ζωής μακριά από το σπίτι τους, η κοινότητα αποφάσισε να επιστρέψει στις όχθες του ποταμού τους και παρά τις βίαιες εξώσεις από τις αρχές, οι Άβα Γκουαρανί διεκδικούν το δικαίωμά τους στη γη που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τόσα χρόνια πριν.
Η έξωση έκπληξη
Το 2016, ο Cristóbal Martínez είδε την κοινότητά του να εκδιώκεται για δεύτερη φορά από το φράγμα Itaipu, ένα από τα μεγαλύτερα υδροηλεκτρικά φράγματα στον κόσμο. Ο λαός Άβα Γκουρανί της Sauce στο διαμέρισμα Άλτο Παρανά της Παραγουάης («Sauce» στα ισπανικά σημαίνει επίσης ιτιά) είναι μια κοινότητα με ισχυρές πνευματικές συνδέσεις με τα ύδατα που περιβάλλουν τη γη τους. Όταν ήρθε η έξωση, ο Martínez και ο λαός του αναγκάστηκαν να παρακολουθήσουν άπραγοι, καθώς η αστυνομία έκαιγε τα σπίτια τους. Κρυμμένοι με τα υπάρχοντά τους στις απομακρυσμένες γωνιές των προγονικών τους εδαφών, είδαν το tapỹi τους (το χωριό τους) να γίνεται στάχτη. Η κατάσταση δε διέφερε πολύ από την τελευταία έξωση, που τους υποχρέωσε να αφήσουν τη Sauce 30 χρόνια πριν. Μόνο που αυτή τη φορά, οι Άβα Γκουαρανί δε θα εγκατέλειπαν τις ακτές του ποταμού Παρανά, που είναι το σπίτι τους.
Άνδρες, γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένοι κατέφυγαν κοντά στο ποτάμι, στη θέση που κατοικούσαν μέχρι τη δεκαετία του '80. Για τους λαούς Γκουαρανί, η Yvy Marãe'ỹ (“γη χωρίς κακό”) είναι ένας τόπος, όπου μπορούν να είναι ευτυχισμένοι, ένας τόπος όπου το νερό ρέει άφθονα. Για τους Άβα Γκουαρανί, το νερό προέρχεται από τον ποταμό Παρανά, το δεύτερο μεγαλύτερο στη Νότια Αμερική.
Στις 30 Σεπτεμβρίου 2016, μετά την απόπειρα έξωσης, δώδεκα οχήματα από τον κλάδο της Εθνικής Αστυνομίας (ΟΕΠ) της Ειδικής Ομάδας Επιχειρήσεων, Αστυνομία και δημόσιοι υπάλληλοι του Ινστιτούτου Ιθαγενών της Παραγουάης (INDI) έφθασαν στο χωριό για να ελέγξουν για την ευημερία των Άβα Γκουαρανί, αλλά η κοινότητα παρέμεινε κρυμμένη.
Για τον Martínez, τον ηγέτη αυτής της κοινότητας, η έλλειψη εμπιστοσύνης στις Αρχές είναι βαθιά. Η ιστορία του έχει διδάξει ότι τα λόγια αυτών των λευκών ανθρώπων είναι άχρηστα και τα ψέματα γραμμένα σε χαρτί είναι επικίνδυνα. Στις 13 Σεπτεμβρίου 2016, ο δικαστής Emilio Gómez Barrios υπέγραψε δικαστική εντολή, η οποία χρησιμοποιήθηκε για την εκδίωξή τους. Ο Gómez Barrios διέταξε την έξωση ως αποτέλεσμα των αιτημάτων του Germán Hutz, ενός ισχυρού παραγωγού σόγιας και γαμπρού του αντιπροέδρου της Παραγουάης, Χουάν Αφάρα.
Από το 2015, όταν η κοινότητα επέστρεψε για πρώτη φορά στη Sauce, ο Martínez έλαβε διάφορες απειλές και προσφορές δωροδοκίας. Η υψηλότερη ήταν 50.000 δολάρια, ένα ποσό που προσέφεραν οι απεσταλμένοι του Hutz. Ο Martínez λέει ότι και το INDI του πρόσφερε χρήματα και ένα κομμάτι γης σε ελώδες έδαφος, το οποίο αρνήθηκε.
Οι ρίζες ενός διεθνούς γίγαντα
Το μεγαλύτερο σύμβολο της προόδου για τη δικτατορία του Αλφρέδο Στρέσνερ ήταν το υδροηλεκτρικό φράγμα του Itaipu. Τον Απρίλιο του 1973, ο Στρέσνερ υπέγραψε τη συνθήκη του Itaipu με τον στρατηγό Emilio Garrastazú Médici, τότε πρόεδρο της Βραζιλίας. Εκείνη την εποχή, η επιρροή των Ηνωμένων Πολιτειών στις στρατιωτικές δικτατορίες της Λατινικής Αμερικής σήμαινε μεγάλα δάνεια και το Itaipu δεν αποτελούσε εξαίρεση. Τα δάνεια ήρθαν γρήγορα και το φράγμα χτίστηκε.
Έτσι, η επιχείρηση της Παραγουάης-Βραζιλίας επιβλήθηκε ως το μεγαλύτερο έργο στην ιστορία και των δύο χωρών.
Συνολικά, 38 ιθαγενείς κοινότητες – 688 οικογένειες – εκτοπίστηκαν από την επικράτειά τους ως αποτέλεσμα της απαλλοτρίωσης 165.000 εκταρίων για την κατασκευή του φράγματος Itaipu. Μια έκθεση από την ίδια την Itaipú αποδεικνύει ότι το έργο δεν αποζημίωσε τους Άβα Γκουαρανί και, παρά την εκτόπισή τους από το σύνολο της γης τους, χρησιμοποίησε μόνο μερικώς το έδαφος που ήταν κάποτε το δικό τους.
Υπήρχαν πολλές επιχειρήσεις διάσωσης ζώων που έλαβαν χώρα κατά τα έτη κατασκευής του φράγματος. Ωστόσο, δεν υπάρχει καμία αναφορά για οποιαδήποτε διάσωση για τις εκτοπισμένες κοινότητες ούτε υπάρχει αναφορά στις συμφωνίες που έγιναν με αυτές τις κοινότητες σε οποιεσδήποτε αναφορές.
Οι κακουχίες που υπέστησαν οι Άβα Γκουαρανί εξαλείφθηκαν επίσης από την παραγουανή πλευρά της έκθεσης της Επιτροπής Αλήθειας και Δικαιοσύνης, που δημιουργήθηκε μεταξύ 2002 και 2008, σε μια προσπάθεια να παρασχεθεί δικαιοσύνη στα θύματα της δικτατορίας.
Μια Ιτιά ξαναγεννιέται στις όχθες του Παρανά
Οι κάτοικοι του χωριού δεν ξέχασαν την υπόσχεση που τους δόθηκε, όταν χτιζόταν το φράγμα: ότι τα εδάφη τους θα τους επιστρέφονταν. Όταν άκουσαν τη φήμη για την ύπαρξη πάνω από 1000 εκταρίων δημοσίων εκτάσεων μπροστά στο Limoy του Itaipu, αποφάσισαν να αδράξουν την ευκαιρία και να επιστρέψουν.
Οι οικογένειες ξανάχτισαν τα σπίτια, τα αγροκτήματα, τα πηγάδια και τα οικόπεδά τους. Μια νέα Ιτιά [Sauce] γεννήθηκε ξανά, όπως και η ζωή των Άβα Γκουαρανί στην αρχική τους γη.
Το 2015, η κοινότητα ξεκίνησε συνομιλίες με τις Αρχές. Ωστόσο, ένα χρόνο μετά τη βίαιη έξωση του 2016, η κοινότητα εγκατέλειψε το τραπέζι των διαπραγματεύσεων, επειδή κανένας από τους κυβερνητικούς θεσμούς δεν τήρησε τις υποσχέσεις τους. Συνεχίζουν να απαιτούν από το κράτος να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του και να τους παράσχει την πλήρη αποκατάσταση των εδαφών τους.
Η επιβίωση της κοινότητας είναι η κύρια προτεραιότητα τώρα και αυτό που κρατά τα μέλη της να εργάζονται σε αυτά τα εδάφη. Για τους Άβα Γκουαρανί του Παναμά, είναι αδύνατο να συμμορφωθούν με μια συμφωνία που έχει ήδη σπάσει.