Το ακόλουθο άρθρο είναι του Maximiliano Manzoni και δημοσιεύτηκε αρχικά στο Kurtural στο αφιέρωμα “Μια χώρα γυναικών”.
Η Veronica ήταν μόλις εννέα ετών, όταν αναγκάστηκε να μάθει να χρησιμοποιεί λογισμικό βιντεοδιάσκεψης για να μιλά και να βλέπει τη μαμά της σε μια εικόνα χαμηλής ανάλυσης. Η μαμά της Veronica, Margarita, όπως και χιλιάδες άλλες γυναίκες, μετακόμισε στην Ισπανία στις αρχές του 2000 για να εργαστεί ως μπέιμπι σίτερ, αφήνοντας την κόρη της με τη μητέρα της πίσω στην Ασουνσιόν, πρωτεύουσα της Παραγουάης. Έκτοτε, η μόνη μορφή επικοινωνίας τους ήταν μέσω του διαδικτύου σε δημόσιους υπολογιστές.
Περίπου το ήμισυ του πληθυσμού της Παραγουάης το 2003 υπέφερε από ακραία φτώχεια και χιλιάδες άνθρωποι έκαναν ουρές στα τοπικά τμήματα έκδοσης διαβατηρίων προσπαθώντας να μετακομίσουν στην Ευρώπη αναζητώντας απασχόληση. Ιστορικά, αυτή ήταν η μεγαλύτερη μετανάστευση Παραγουανών. Μόνο στην Ισπανία, ο πληθυσμός της Παραγουάης αυξήθηκε από 7.000 άτομα το 2004 σε πάνω από 82.000 έως το 2009.
Μέχρι το 2007, το 70% των Παραγουανών μεταναστών στην Ισπανία ήταν γυναίκες και το 90% εξ αυτών εργάζονταν ως οικονόμοι ή οικιακές βοηθοί για ηλικιωμένους και άτομα με αναπηρία. Όπως και η Margarita, περισσότερες από τις μισές από αυτές τις γυναίκες είχαν δικά τους παιδιά και, παρόλ’ αυτά, έπρεπε να τα αφήσουν στα χέρια κάποιου άλλου για να φροντίσουν τις οικογένειες άλλων ανθρώπων για να εξασφαλίσουν τα προς το ζην για τη δική τους.
Η Veronica ανατράφηκε κυρίως από τη γιαγιά της, την οποία αποκαλεί “μαμά”. Τη Margarita, τη βιολογική μητέρα της, τη φωνάζει “μανούλα”. Η Veronica είναι μια “abuela memby” όπως και συνομήλικές της, σαν την Niurka Colman, υπό συνθήκες πολύ παρόμοιες με τη δική της. Η Niurka μεγάλωσε επίσης με τη γιαγιά της στην Παραγουάη, όταν η μητέρα της μετακόμισε στην Αστούριας της Ισπανίας για να εργαστεί ως οικιακή βοηθός για ένα άτομο με αναπηρία.
Ο όρος “abuela memby”, “παιδί της γιαγιάς του”, προέρχεται από ένα μείγμα ισπανικών και γκουαρανί και χρησιμοποιείται συχνά στην Παραγουάη για να περιγράψει παιδιά όπως η Veronica και η Niurka, που έχουν μεγαλώσει από τις γιαγιάδες τους, όταν οι μητέρες τους αδυνατούν, έχοντας μεταναστεύσει για αναζήτηση εργασίας και εκπαίδευσης. Αυτές οι γιαγιάδες είναι πολύ ισχυρές μορφές στην κουλτούρα της Παραγουάης, όπου οι γυναίκες υποστηρίζουν και φροντίζουν τα παιδιά η μια της άλλης.
Η γιαγιά έχει γίνει πολιτιστική εικόνα που εμφανίζεται σε λαϊκά τραγούδια, ένα φαινόμενο που εμφανίζεται για πρώτη φορά στον πολιτισμό της Παραγουάης ως μέρος της μετανάστευσης του πληθυσμού από αγροτικές σε μητροπολιτικές περιοχές, στη συνέχεια στην Αργεντινή και αργότερα στην Ισπανία. Σύμφωνα με μια μελέτη που εκπόνησαν τα Ηνωμένα Έθνη, δεν αποτελεί νέα πρακτική άσκησης γονικής μέριμνας σε αυτήν την κοινωνία, δεν έχουν δημιουργηθεί νέοι κανόνες ή πρότυπα, έχει μόνο ενισχυθεί κάτι που ήδη υπήρχε.
Υπάρχει μια κρίσιμη οικονομική συμφωνία μεταξύ μητέρων και γιαγιάδων. Οι γιαγιάδες φροντίζουν τα παιδιά, ενώ οι μητέρες τους εργάζονται μακριά από το σπίτι και στέλνουν χρήματα πίσω στις μητέρες τους για να καλύψουν τα έξοδα των παιδιών τους. Ως ηλικιωμένες γυναίκες, η οικονομική στήριξη των θυγατέρων τους είναι απαραίτητη. Σε εθνικό επίπεδο, οι διεθνείς μεταφορές χρημάτων αποτελούν τους τέσσερις κορυφαίους τύπους εισοδημάτων για τη χώρα και ο μόνος που πηγαίνει απευθείας στον πληθυσμό.
Η πλειονότητα των διεθνών μεταφορών χρημάτων προέρχονται από εργαζόμενες μητέρες, που μετακόμισαν στην Ισπανία κατά την οικονομική ύφεση του 2003. Για χρόνια, αυτή ήταν η μόνη πηγή εισοδήματος για οικογένειες όπως της Niurka ή της Veronica. Το φρέσκο χρήμα που εισρέει στη χώρα συνέβαλε τελικά στην τόνωση της οικονομίας. “Οι μεταφορές χρημάτων επέτρεψαν σε χιλιάδες ανθρώπους να συμμετέχουν στις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες της χώρας, που ξεκίνησαν πρόσφατα”, δήλωσε ο Manuel Ferreira Brusqueti, στη φορολογική υπηρεσία της Παραγουάης.
Κάποιες μητέρες μπορούν να επιστρέψουν, άλλες όχι
Σύμφωνα με την ανθρωπολόγο Nicolás Granada, οι γυναίκες που μετανάστευσαν στην Ισπανία θεωρούνται «ψευτο-κάτοικοι». Ο όρος «κάτοικοι» (στα ισπανικά, residentas) χρονολογείται από τον πόλεμο Τσάκο, μια σύγκρουση μεταξύ Βολιβίας και Παραγουάης, και αναφέρεται σε γυναίκες, που αναγκάστηκαν να εκκενώσουν την πρωτεύουσα της Παραγουάης για να εργαστούν από οποιαδήποτε «κατοικία». Η Granada αναφέρει τις γυναίκες από αυτή τη χρονική περίοδο για να περιγράψει το σύγχρονο δίλημμα των γυναικών της Παραγουάης: πρέπει να μετακομίσουν για οικονομικούς λόγους και πολλές δεν επιστρέφουν. Η Granada διηγείται ιστορίες οικογενειών, που έπρεπε να μεταναστεύσουν στην Ισπανία, στο ντοκιμαντέρ της “Distances from Gua’u.”
Οι συνθήκες ζωής είναι αρκετά διαφορετικές για τις γυναίκες που μετακόμισαν στην Αργεντινή σε σύγκριση με εκείνες που μετακόμισαν στην Ισπανία, σύμφωνα με τον Patricio Dobree, ερευνητή που επικεντρώνεται στη μετανάστευση και την εργασία, συμπεριλαμβανομένων των οικονόμων κατοικιών. Η μετανάστευση στην Αργεντινή ήταν τεράστια, αλλά γνωστή ως «κυκλική», “που σημαίνει ότι οι γυναίκες μπορούν να επιστρέψουν και να φροντίσουν τα παιδιά τους, αν το απαιτούν ειδικές περιστάσεις, όπως ασθένεια ή αναπηρία των παιδιών ή των γιαγιάδων τους”.
Η κατάσταση είναι πολύ πιο περίπλοκη για τις γυναίκες, που μετακόμισαν στην Ισπανία. Σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης ή ειδικές περιστάσεις, «έχουν μεγαλύτερη δυσκολία να επιστρέψουν λόγω της απόστασης και του κόστους των ταξιδιών», εξηγεί ο Dobree. Αυτή η δυναμική παρουσιάζει διαφορετικές προκλήσεις και για τις οικογένειές τους.
Η Micaela Martinez, όπως η Niurka και η Veronica, είναι επίσης μια «abuela memby». Η γιαγιά της τη μεγάλωσε, όταν η μητέρα της πήγε στην Ισπανία. Η γιαγιά της, τώρα 71 ετών, “χρειάζεται κάποιον να την βοηθήσει”, δήλωσε η Martinez.
Ο Dobree εξηγεί πώς υποφέρει η «αλυσίδα φροντίδας», όταν οι γυναίκες δεν μπορούν να επιστρέψουν στην Παραγουάη. “Τα παιδιά μεγαλώνουν, γίνονται έφηβοι, που αντιπροσωπεύουν μια νέα σειρά προκλήσεων για τις ηλικιωμένες γιαγιάδες τους. Αυτές οι γιαγιάδες αναπτύσσουν επίσης θέματα υγείας και περιορισμούς με την πάροδο του χρόνου. Αξίζουν επίσης και χρειάζονται φροντίδα για τον εαυτό τους, γεγονός που είναι δύσκολο να επιτευχθεί”.
Η Micaela, φοιτήτρια στο κολέγιο τώρα, φροντίζει τη γιαγιά της, καθώς η μητέρα της είναι μακριά. Λόγω των ευθυνών της ως φοιτήτρια, η Micaela και η γιαγιά της αποφάσισαν να προσλάβουν τη Graciela, μια οικονόμο και οικιακή βοηθό. Η Graciela, με τη σειρά της, έχει μια κόρη δύο ετών που μένει μαζί με τη γιαγιά της, ενώ η Graciela εργάζεται. Ο κύκλος των abuela memby συνεχίζεται.