Η παρακάτω είναι ένα κείμενο από την OC Media του Knar Khudoyan και αναδημοσιεύθηκε από το Global Voices στο πλαίσιο συμφωνίας εταιρικής σχέσης.

Καθώς όλο και περισσότερες γυναίκες επιλέγουν να εισέλθουν στην πολιτική στην επαναστατική “Νέα Αρμενία”, μία δημόσια συζήτηση μαίνεται στους κόλπους των φεμινιστικών κύκλων της χώρας: ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για να μετασχηματιστούν τα πατριαρχικά συστήματα της Αρμενίας — από μέσα ή απ’ έξω;

“Οι μέθοδοι της Βελούδινης Επανάστασης, δηλαδή, ο οριζόντιος συγκεντρωτισμός, επέτρεψε στις γυναίκες να συμμετάσχουν. Δεν χρειαζόταν να πιέσεις τις γυναίκες να αναλάβουν πολιτική δράση, συνέβη φυσικά”. Μ’ αυτόν τον τρόπο η φεμινίστρια Maria Karapetyan, μία από τους διοργανωτές του κινήματος “Απόρριψη Σερζ”, που ανέτρεψε τις δεκαετίες της κυριαρχίας του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, ανακεφαλαιώνει το ρόλο των γυναικών στην επανάσταση.

Παρόλο που πολλές γυναίκες εξακολουθούν να ανατριχιάζουν από την περίφημη ομιλία της Karapetyan “Ζήτω οι αδερφές” στην πλατεία της Δημοκρατίας του Ερεβάν στις 18 Απριλίου 2018, εκείνη έχει λάβει την απόφαση — λέει πως ήταν σκληρή  — να ενταχθεί στο Κόμμα Πολιτικών Συμβάσεων και να συμμετέχει στην κούρσα για το κοινοβούλιο.

Η Karapetyan δεν είναι η μόνη γυναίκα που σκέφτεται ότι η Βελούδινη Επανάσταση πρέπει να συνεχιστεί εντός των κρατικών θεσμών και των τοπικών κυβερνήσεων. Οι πρώτες μεταεπαναστατικές εκλογές στη χώρα, οι εκλογές των δημάρχων και των κοινοβουλευτικών εκλογών στις 23 Σεπτεμβρίου στο Ερεβάν, είδαν ομάδες γυναικών ακτιβιστών να εντάσσονται στη συμμαχία “My Step” με την υποστήριξη του πρωθυπουργού Νικόλ Πασινιάν.

Ωστόσο, ένα ορισμένο υποσύνολο ριζοσπαστικών φεμινιστριών στην Αρμενία θεωρεί την συνεργασία με το κράτος ως αντιφατική με τους στόχους του φεμινισμού, που είναι η απελευθέρωση των γυναικών. Σύμφωνα με αυτές, το κράτος είναι ο προστάτης της ιδιωτικής περιουσίας και της οικογένειας (η περιουσία ανήκει στους άνδρες και η οικογένεια είναι η πρώτη θέση στην εκμετάλλευση των γυναικών).

Υποστηρίζουν, αντιθέτως, ότι ο αγώνας για τις γυναίκες ως “σεξουαλική τάξη” πρέπει να έρθει μέσω της ενδυνάμωσης των γυναικείων κοινοτήτων και της δημιουργίας συνεταιριστικών μοντέλων κοινωνικών σχέσεων και όχι μέσω ξεχωριστών ιστοριών επιτυχίας γυναικών που κατάφεραν να σπάσουν την γυάλινη οροφή.

Πατριάρχες με ανθρώπινο πρόσωπο

Ο νέος Πρωθυπουργός Νικόλ Πασινιάν έχει διατυπώσει τις απόψεις του σχετικά με την ισότητα των φύλων. Δίνοντας έμφαση στον ρόλο των γυναικών στην ομιλία του στις 8 Μαΐου, την ημέρα που ανέλαβε καθήκοντα, ο Pashinyan δήλωσε ότι “η μαζική συμμετοχή των γυναικών είναι ένας παράγοντας που μας επέτρεψε να ονομάσουμε αυτό που έγινε μια επανάσταση ‘Αγάπης και αλληλεγγύης'”.

Αλλά τότε πρόσθεσε κάτι που έκανε τις φεμινίστριες σε ολόκληρη τη χώρα να ταραχθούν. “Η επανάσταση απέδειξε ότι η ενεργός συμμετοχή των γυναικών στην πολιτική είναι συμβατή με την εθνική μας ταυτότητα, την εθνική αντίληψή μας για την οικογένεια”.

Οι περισσότερες φεμινίστριες παραδέχονται ότι η νέα κυβέρνηση δεν είναι αρκετά μορφωμένη σχετικά με τα κινήματα των γυναικών. Αλλά πολλές την έχουν συγχωρήσει, τουλάχιστον προς το παρόν, πιστεύοντας ότι η καταπολέμηση του κινδύνου αντεπανάστασης αποτελεί προτεραιότητα.

“Ναι — τα μέλη της νέας κυβέρνησης είναι προϊόντα της ίδιας πατριαρχικής κοινωνίας. Είναι κι αυτοί πατριαρχικοί άνθρωποι. Η διαφορά είναι ότι είναι έτοιμοι να ακούσουν, να εκπαιδεύσουν τους εαυτούς τους, να συνεργαστούν με την κοινωνία των πολιτών, σε αντίθεση με τους προκατόχους τους”, λέει η Lara Aharonyan, συνιδρύτρια του Κέντρου Γυναικείων Πόρων στο Ερεβάν.

Η Aharonyan σκέφτεται ότι για να συμμετάσχουν οι γυναίκες, το κράτος πρέπει πρώτα να κάνει κάποια βήματα προς τα εμπρός. Ένα τέτοιο βήμα, λέει, θα ήταν να αυξηθούν οι εκλογικές ποσοστώσεις για το φύλο, ώστε να βελτιωθεί η δυσανάλογη ισορροπία μεταξύ των φύλων στο κοινοβούλιο.

“Οι γυναίκες πρέπει να είναι παρούσες για να μιλήσουν για τις ανάγκες τους. Και αν περισσότερο από το ήμισυ του πληθυσμού είναι γυναίκες, για να υπάρχει δικαιοσύνη και ίση εκπροσώπηση, οι γυναίκες θα πρέπει να αποτελούν το 50% του κοινοβουλίου”, υποστηρίζει η Aharonyan.

Εμπορία του ακτιβισμού για την πολιτική του κόμματος

Πολύ πριν από την Βελούδινη Επανάσταση, ένας βασικός σύμμαχος του Πασινιάν, η Lena Nazaryan, ήταν μία από τις πρώτες γυναίκες που εμπορεύονταν τον ακτιβισμό για την πολιτική του κόμματος. Ως πολυάσχολη περιβαλλοντική ακτιβίστρια και κριτικός δημοσιογράφος για πολλά χρόνια, η Nazaryan ήταν μία από τις συνιδρύτριες του κόμματος του Πασινιάν, το 2015.

Η Nazaryan αναρριχήθηκε τώρα στην κομματική πολιτική σκηνή για να διευθύνει την παράταξη “Way Out” στο Κοινοβούλιο. Ως πρότυπο για πολλές νεαρές γυναίκες, συχνά έφηβες την κυνηγούν για σέλφι.

“Δεν μου αρέσει όταν οι γυναίκες παρουσιάζονται ως αδύναμες, σαν να πρέπει να σπρωχτούν για να είναι ενεργές. Όχι, πρέπει να είναι παρούσες, επειδή οι γυναίκες χρειάζονται. Και όταν είναι, πρέπει να το αποδείξουν στο έργο τους,” λέει η Nazaryan.

Μετασχηματισμός κοινωνικών σχέσεων, όχι μεμονωμένες γυναίκες

Οι πιο ριζοσπαστικές φεμινίστριες στην Αρμενία, που αρνούνται να συμβιβαστούν με το κράτος, το κάνουν χωρίς να καταδικάζουν τις αποφάσεις άλλων γυναικών που το πράττουν.

“Δεν λέω ότι οι γυναίκες δεν πρέπει να ασχολούνται με την πολιτική, λέω ότι η συμμετοχή τους δεν πρέπει να είναι το τέλος από μόνο του”, λέει η φεμινίστρια ακτιβίστρια Anna Shahnazaryan.

“Εάν μια γυναίκα μπαίνει στο κοινοβούλιο, θα πρέπει να αμφισβητήσει τον τρόπο με τον οποίο παίρνονται οι αποφάσεις εκεί. Αν μια γυναίκα εισέλθει σε ένα ίδρυμα για να την εξαλείψει από μέσα, για να κάνει το θεσμό πιο δημοκρατικό και ανθρωποκεντρικό, το ενθαρρύνω”.

“Προσωπικά δεν με νοιάζει αν η δήμαρχος του Ejmiatsin είναι γυναίκα αν δεν εκπροσωπεί το φύλο της […] Η υπουργός εργασίας και κοινωνικών υποθέσεων είναι γυναίκα, η Mane Tandilyan, αλλά για μένα είναι πρόβλημα που δεν μιλάει για τις γυναίκες που κάνουν απλήρωτη δουλειά ως νοικοκυρές.”

Η Galfayan προειδοποιεί ότι δεν θα πέσει στην “παγίδα” του να χρησιμοποιηθεί ως γυναίκα σύμβολο στην πολιτική.

“Οι γυναίκες χρησιμοποιούνται για να καλύψουν τις ποσοστώσεις, για να δώσουν ψευδή ελπίδα ότι βελτιώνονται”, λέει.

Λέει ότι σε παγκόσμιο επίπεδο το σύστημα είναι “απολύτως ιεραρχικό. Οι άνδρες (ιδιαίτερα οι πλούσιοι ετεροφυλόφιλοι) είχαν προνομιούχες θέσεις σε αυτές τις ιεραρχίες για αιώνες και επομένως είναι πολύ δύσκολο για γυναίκες να γίνουν μέλη του “συλλόγου”. Οι λίγες γυναίκες που φτάνουν στην κορυφή πρέπει να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα αυτού του ιεραρχικού, άδικου συστήματος.”

“Προτιμώ να εργαστώ για την αποσυναρμολόγηση αυτού του συστήματος και όχι για να φανεί καλύτερο. Προτιμώ να στηρίξω και να ενισχύσω συστήματα που πιστεύω ότι τελικά είναι δίκαια και απελευθερωτικά”, λέει η Galfayan.

Αποσυναρμολόγηση της πατριαρχίας από όλες τις πλευρές

Ωστόσο, οι περισσότεροι φεμινίστριες στην Αρμενία συμφωνούν ότι δεν υπάρχει διχοτόμηση για “να είναι μεταρρυθμιστές ή ριζοσπαστικές φεμινίστριες”, και ότι η αλλαγή πάντα έρχεται και με τις δύο δυνάμεις να δρουν μαζί. Υπογραμμίζουν το κίνημα του των Σουφραζετών στη Βρετανία των αρχών του 19ου αιώνα, στο οποίο τα μαχητικά γυναικεία κινήματα λειτουργούσαν παράλληλα με τις συντηρητικές φεμινιστικές ομάδες.

Λίγες πολιτικά δραστήριες γυναίκες στην Αρμενία θα διαφωνούσαν ότι η επανάσταση πρέπει να συνεχιστεί και ότι το περίφημο φεμινιστικό σύνθημα — το προσωπικό είναι πολιτικό — εξακολουθεί να ισχύει. Ορισμένες επικεντρώνονται στη λέξη “προσωπικό” της φράσης. Εργάζονται σκληρά για να κερδίσουν σε μια άνιση μάχη με προνομιούχους άνδρες, ενώ άλλες αγωνίζονται για να μεταμορφώσουν τις υπάρχουσες κοινωνικές σχέσεις.