[1]Κεντρική Αστάνα, Καζακστάν. Φωτογραφία: Ken & Nyetta, Wikimedia Commons (CC BY 2.0)
Στις 19 Μαρτίου, ο πρόεδρος του Καζακστάν Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγιεφ παραιτήθηκε έπειτα από σχεδόν 30 χρόνια αδιαμφισβήτητης διακυβέρνησης ως ηγέτης της πλούσιας σε πετρέλαιο κεντροασιατικής χώρας.
Η κίνηση δεν ήταν αναπάντεχη, καθώς ο Ναζαρμπάγιεφ είναι 78 ετών και η υγεία του φθίνει. Και η ίδια η ανακοίνωση αποτέλεσε έκπληξη για πολλούς. Υπάρχουν όμως ήδη σαφείς ενδείξεις ότι το νέο καθεστώς θα μοιάζει πάρα πολύ με το παλιό.
Μια προσεκτική προσέγγιση στην πολιτική μετάβαση
Η αποχώρηση του Ναζαρμπάγιεφ σηματοδοτεί μια ιστορική αλλαγή. Ήταν ήδη Γενικός Γραμματέας της Καζακικής Δημοκρατίας το 1989, όταν η χώρα αποτελούσε ακόμα κομμάτι της Σοβιετικής Ένωσης, και έγινε ο πρώτος πρόεδρος του ανεξάρτητου Καζακστάν, που ανήλθε από τα ερείπια της Σοβιετικής Ένωσης το 1991.
Για σχεδόν 30 χρόνια, διατηρούσε μια αδιαμφισβήτητη εξουσία μέσω επανεκλογών και αλλαγών στο σύνταγμα μέχρι και τις μέρες μας. Σύμφωνα με το σύνταγμα του Καζακστάν, [2] διάδοχος του είναι ο Πρόεδρος της Γερουσίας Κασίμ Γιομάρτ Τοκάγιεφ, ο οποίος επίσημα ανέλαβε την εξουσία στις 20 Μαρτίου.
Ωστόσο, ενώ παραιτήθηκε από τον προεδρικό του τίτλο και δέχτηκε διάδοχο, σπάνιο περιστατικό στα μετασοβιετικά κράτη, η παραίτηση του Ναζαρμπάγιεφ μπορεί να χαρακτηριστεί στην καλύτερη περίπτωση ως διακοσμητική αλλαγή.
Διατηρεί βασικές λειτουργικές θέσεις, που εξασφαλίζουν πλήρη έλεγχο του πολιτικού μέλλοντος του Καζακστάν. Είναι επικεφαλής του πανίσχυρου Συμβουλίου Ασφαλείας και επικεφαλής του κυβερνώντος κόμματος Nur Otan. Διατηρεί επίσης διά βίου τον τίτλο «Ηγέτης του Έθνους», ο οποίος εξασφαλίζει στον ίδιο και την οικογένειά του ισόβια ασυλία από δικαστικό έλεγχο ή δίωξη.
Μια κοινωνία που εξακολουθεί να αγωνίζεται εν μέσω κοινωνικοοικονομικής μετάβασης
Με σχετικά μικρό πληθυσμό 18 εκατομμυρίων και σημαντικούς ενεργειακούς πόρους σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο, το Καζακστάν έχει μία από τις ισχυρότερες οικονομίες [3] στην Κεντρική Ασία. Ταυτόχρονα, οι βαθιές κοινωνικοπολιτικές διαιρέσεις [4] μεταξύ εθνοτικών Καζάκων και Ρώσων έχουν προκαλέσει σημαντική κοινωνική ένταση στη χώρα. Άλλα θέματα είναι η άνιση κατανομή των ενεργειακών πόρων σε ξένους επενδυτές και η περιορισμένη οικονομική ελίτ, η αυξημένη παρουσία βίαιων εξτρεμιστικών ομάδων και το αυξανόμενο χάσμα μεταξύ αγροτικού και αστικού πληθυσμού.
Η παρουσία επιβλητικών γειτόνων, όπως η Ρωσία και η Κίνα, εγείρει και σημαντικές ανησυχίες. Και οι δύο αυτές δυνάμεις είναι σημαντικοί εμπορικοί εταίροι και επενδυτές στην οικονομία του Καζακστάν, αλλά και οι δύο προσδοκούν χάρες σε αντάλλαγμα. Η Κίνα έχει απαιτήσει πολιτική αφοσίωση σε ευαίσθητα ζητήματα, συμπεριλαμβανομένης της σιωπής σχετικά με την τύχη των εθνοτικών Ουιγούρων και Καζάκων [5], που κρατούνται σε στρατόπεδα στην περιοχή Σιντσιάνγκ της Κίνας.
Όταν πρόκειται για πολιτική αλλαγή, είναι απίθανο να προκύψει μια μεγάλη προσπάθεια αντιπολίτευσης. Παρόλο που στις αρχές της δεκαετίας του '90, υπήρξαν σημαντικές φωνές πολιτικής αντίδρασης στη χώρα, τα έντονα μέτρα λογοκρισίας και πολιτικού ελέγχου αποδεκάτισαν την παρουσία τους.
Σήμερα, τα περισσότερα από τα πραγματικά ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης που γράφουν για το Καζακστάν λειτουργούν από το εξωτερικό. Όταν ο Mukhtar Ablyazov, [6] ένας από τους λίγους εξέχοντες, αλλά αμφιλεγόμενους ηγέτες της αντιπολίτευσης, ήθελε να μοιραστεί τις απόψεις του μέσω YouTube στις 19 Μαρτίου, το διαδίκτυο έκλεισε σε όλη τη χώρα, ίσως λόγω των βίντεο.
Η κόρη του Ναζαρμπάγιεφ η επόμενη στην εξουσία;
Ποιος θα αναλάβει την εξουσία στη συνέχεια; Αυτή είναι η ερώτηση στο μυαλό όλων, εντός και εκτός της χώρας. Πιθανά σενάρια για τον δικαιούχο της μεταβίβασης εξουσίας αφθονούν, κυρίως επειδή το Καζακστάν είναι μια εξαιρετικά πατριαρχική κοινωνία, όπου η εξουσία τείνει να παραμένει “εντός οικογένειας”.
Ο Ναζαρμπάγιεφ δεν έχει γιους, αλλά τρεις κόρες: τη Ντάριγκα, την Ντινάρα και την Αλίγια. Η Ντάριγκα Ναζαρμπάγιεβα έχει προωθηθεί ευρέως στη δημόσια σφαίρα ως επιδραστικό πρόσωπο και πολιτικός και διετέλεσε αναπληρώτρια πρωθυπουργός το 2015-2016.
Ένα πιθανό μελλοντικό σενάριο είναι ότι ο Τοκάγιεφ θα ζητήσει εκλογές τους προσεχείς μήνες, επιτρέποντας στη Ναζαρμπάγιεβα να θέσει υποψηφιότητα με το κυβερνών κόμμα Nur Otan. Ένας υποψήφιος από την εκτεταμένη οικογένεια ή τουλάχιστον από το ίδιο πολιτικό κόμμα σίγουρα θα αναδειχθεί ως ο κυρίαρχος.
Σε συνέντευξή της στο Global Voices, η Irina Petrushova, αρχισυντάκτρια της ανεξάρτητης πύλης ειδήσεων KazakhSTAN 2.0 [7], σχολίασε την επικράτηση των οικογενειακών δεσμών στην ηγεσία του Καζακστάν:
Думаю, Дарига может стать президентом, несмотря на то, что она женщина. И несмотря на то, что у нее безусловно есть оппоненты в существующих в окружении Назарбаева кланах. Гарантию может дать только очень доверенный человек во власти.. эти персоны, конечно, в идеале должны быть из Семьи: дочь, племянник, зять. Именно поэтому Дарига стала сегодня спикером Сената – если вдруг что не так с Токаевым, она сразу подхватит выпавшее знамя власти.
Νομίζω ότι η Ντάριγκα μπορεί να γίνει πρόεδρος, παρόλο που είναι γυναίκα, και παρά το γεγονός ότι έχει σίγουρα αντιπάλους μεταξύ των φυλών γύρω από τον Ναζαρμπάγιεφ. Το σημαντικό είναι ότι μόνο ένα πολύ αξιόπιστο άτομο στο σύστημα εξουσίας μπορεί να δώσει εγγυήσεις στον Ναζαρμπάγιεφ…Αυτοί οι άνθρωποι ιδανικά θα πρέπει να προέρχονται από την οικογένεια: μια κόρη, ένας ανιψιός, ένας γαμπρός. Αυτός είναι ο λόγος, που η Ντάριγκα διορίστηκε σήμερα Πρόεδρος της Γερουσίας. Σε περίπτωση που ο Τοκάγιεφ γίνει αναξιόπιστος, μπορεί εκείνη να ανακτήσει την εξουσία.
Ανάμεικτες αντιδράσεις στο Καζακστάν
Κάποιοι Καζάκοι αντέδρασαν στη μετάβαση με χαρά, ενώ άλλοι εξέφρασαν απάθεια, καθώς το φινάλε της μεταφοράς ισχύος παραμένει ασαφές.
Σύμφωνα με την Petrushova:
Сам по себе факт смены власти (пусть даже формальной) это позитивно, поскольку в стране три десятка лет не было вообще никакой смены власти.
Το απλό γεγονός της μεταβίβασης εξουσίας, ακόμη και αν είναι ανεπίσημο, είναι θετικό, δεδομένου ότι για τρεις δεκαετίες αυτή η χώρα δεν βίωσε καμία μεταβίβαση εξουσίας.
Ωστόσο, υπάρχουν επίσης σημάδια έντονης απόρριψης της συνεχιζόμενης προσωπολατρείας, που περιβάλλει τον Ναζαρμπάγιεφ και την οικογένειά του. Η νέα κυβέρνηση ανακοίνωσε ταχέως, ως ένα από τα πρώτα μέτρα της στις 20 Μαρτίου, ότι η πρωτεύουσα Αστάνα θα μετονομαστεί Νουρσουλτάν [8], το μικρό όνομα του Ναζαρμπάγιεφ. Ο ίδιος ο Ναζαρμπάγιεφ μετέφερε την τοποθεσία της πρωτεύουσας από το Αλμάτι στην Αστάνα το 1997.
Την ίδια ημέρα, ένα διαδικτυακό ψήφισμα [9] συγκέντρωσε περισσότερα από 13.000 υπογραφές, που αντιτάσσονταν σε αυτήν την απόφαση, μεγάλος αριθμός για τα δεδομένα του Καζακστάν.
Ο Κιργίζιος Πρόεδρος Αλμαζμπέκ Αταμπάγιεφ και ο ομόλογός του στο Καζακστάν, Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγιεφ, σε πιο ευτυχισμένες στιγμές. Φωτογραφία από την προεδρική υπηρεσία Τύπου του Καζακστάν, RFE / RL.
Εξυπηρετικοί γείτονες
Οι γειτονικές χώρες δίνουν επίσης ιδιαίτερη προσοχή, καθώς αυτό μπορεί να υποδηλώνει αλλαγές στην εξωτερική πολιτική. Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι η “μέθοδος” μετάβασης του Ναζαρμπάγιεφ θα μπορούσε να γίνει μοντέλο στην περιοχή.
Οι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στη ρωσόφωνη μπλογκόσφαιρα εικάζουν αν η μεταβίβαση εξουσίας του Ναζαρμπάγιεφ θα μπορούσε να γίνει μοντέλο για τη Ρωσία, όπου ο Βλαντιμίρ Πούτιν χάνει τη δημοτικότητά του και απέτυχε να ορίσει διάδοχο. Σε παρόμοιες γραμμές, στο κοντινό Τουρκμενιστάν και στο Τατζικιστάν, οι αδιαμφισβήτητοι ηγέτες Μπερντιμουχαμέντοφ και Ραχμόν προετοιμάζουν τους γιους τους για να αναλάβουν τους ρόλους τους.
Η είδηση αποτέλεσε επίσης έκπληξη στην παρακείμενη Δημοκρατία του Κιργιστάν, μιας χώρας που υπέστη ειρηνική μεταβίβαση εξουσίας στα τέλη του 2017. Σχολιάζοντας τη μετάβαση, ο Bektour Iskender, συνιδρυτής της πλατφόρμας πολιτικών μέσων ενημέρωσης Kloop [10], είπε:
В Кыргызстане новость об отставке Назарбаева была скорее сюрпризом — наверное, потому что мы не так особо понимаем процессы, которые там происходят. Назарбаев увидел, как печально сложилась история семьи Ислама Каримова в Узбекистане после его смерти. Поэтому надо как-то укрепить позиции наследников, передать им власть при жизни, убедиться, что их все слушаются, а потом можно и умирать
Στο Κιργιστάν, τα νέα για την παραίτηση του Ναζαρμπάγιεφ ήταν περισσότερο έκπληξη, πιθανώς επειδή δεν καταλαβαίνουμε πραγματικά τους υφιστάμενους μηχανισμούς σε αυτήν τη χώρα. Ο Ναζαρμπάγιεφ είδε πόσο άσχημα έληξαν τα πράγματα για την οικογένεια του Καρίμοφ μετά το θάνατό του στο Ουζμπεκιστάν. Αυτός είναι ο λόγος, για τον οποίο η θέση των διαδόχων πρέπει να ενισχυθεί και η εξουσία πρέπει να μεταφερθεί σε αυτούς, ενώ ο ηγέτης είναι ζωντανός, για να βεβαιωθεί ότι υπάρχει υπακοή από τους πολίτες, και στη συνέχεια μπορεί να πεθάνει κανείς ήρεμα.