Τα περιοδικά “Ρώσος Γιατρός” (Руски доктор), “Καλύτερη Ζωή” (Бољи живот), “Ρωσική Εγκυκλοπαίδεια για την Υγεία” (Pуска енциклопедија здравља) και “Ρώσος βοτανολόγος” (Ruski travar). Φωτογραφία: Ειδησεογραφικό πρακτορείο Meta.mk, άδεια CC BY-NC.

Το παρακάτω κείμενο αποτελεί επιμελημένη εκδοχή ενός δημοσιεύματος του Ειδησεογραφικού Πρακτορείου Meta.mk, εγχειρήματος του Ιδρύματος Μetamorphosis. Δημοσιεύεται εδώ βάσει συμφωνίας ανταλλαγής περιεχομένου.

Ρώσος Γιατρός. Ρώσος Βοτανολόγος. Ρωσική Εγκυκλοπαίδεια για την Υγεία. Σε περίπτερα σε όλα τα Βαλκάνια, περιοδικά εναλλακτικής ιατρικής σαν κι αυτά έχουν γίνει ολοένα και πιο εύκολα εντοπίσιμα τα τελευταία χρόνια.

Φαίνεται να στοχεύουν πληθυσμό μεγαλύτερης ηλικίας και τουλάχιστον πέντε-έξι από αυτά δημοσιεύονται στη Σερβία, σύμφωνα με τα εκδοτικά στοιχεία τους και έπειτα διανέμονται σε γειτονικές χώρες. Το περιοδικό “Ρώσος Γιατρός”, για παράδειγμα, έχει τέσσερις διαφορετικές εκδόσεις ανάλογα με τη χώρα που κυκλοφορεί.

Η χρωματική παλέτα σχεδόν κάθε περιοδικού από αυτά μιμείται τα χρώματα της ρωσικής σημαίας και μια μικροσκοπική εικόνα της σημαίας καθεαυτής συχνά περιέχεται στα λογότυπά τους ή απεικονίζεται ως κομμάτι του σχεδιασμού των περιοδικών στις μέσα σελίδες.

Το περιεχόμενό τους αποτελείται από κοινότυπες συμβουλές υγείας, όπως η άσκηση και η κατανάλωση λαχανικών, αλλά πάντα προβαλλόμενες ως “ρωσικές συμβουλές”. “Προσπαθήστε να μην εξαρτάστε από άλλους ανθρώπους”, λέει ένα άρθρο με τίτλο “Ρωσικές συμβουλές για μακροζωία”, που δημοσιεύτηκε στο “Ρωσικό Ελιξίριο: Τσάι και Βάλσαμα”. “Πρέπει να αισθανθείτε πάθος για κάτι. Είναι σημαντικό να έχετε καλούς φίλους. Να γελάτε περισσότερο”.

Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν φαίνεται να αποτελεί τον καταλληλότερο για εξώφυλλα. Βρίσκεται στο εξώφυλλο του 5ου τεύχους του Ρώσου Βοτανολόγου, για παράδειγμα, μαζί με ένα άρθρο με τίτλο “Αποκλειστικό: Η θεραπεία του Βλαντιμίρ Πούτιν με μύκητες”. Το άρθρο στο εσωτερικό του περιοδικού έχει να κάνει στην πραγματικότητα με τα οφέλη των μανιταριών για την υγεία, όπως καθορίζονται από Ρώσους ειδικούς. Το ίδιο τεύχος περιλαμβάνει άλλο ένα άρθρο για την θεραπεία κρυστάλλων με τίτλο “Γιατί ο Πούτιν χρησιμοποιεί μαλαχίτη”.

Μερικές φορές, αυτά τα ψήγματα ρωσικής σοφίας φαίνονται λίγο εκτός τόπου από τη βαλκανική πραγματικότητα. Μερικές φορές, υπάρχουν άρθρα σχετικά με τα οφέλη του τσαγιού, που παράγεται από φυτά που βρίσκονται μόνο στην ανατολική σιβηρική τάιγκα ή στη ρωσική στέπα ή για το πώς το γάλα φοράδας έχει χρησιμοποιηθεί ως παραδοσιακό φάρμακο στην Γιακουτία.

Δε σχετίζονται όλα τα παραρτήματα αυτών των περιοδικών με την υγεία, παρεμπιπτόντως. Ο Ρώσος Γιατρός, για παράδειγμα, έχει ένα κομμάτι που ονομάζεται “Μεγάλες Διάνοιες της Ρωσίας”, το οποίο παρουσιάζει διασημότητες όπως η κοσμοναύτης Βαλεντίνα Τερέσκοβα. Η σλαβομακεδονική του έκδοση συμπεριλαμβάνει ακόμη κι ένα «ρωσικό ωροσκόπιο», το οποίο δεν διαφέρει από ένα συνηθισμένο ωροσκόπιο.

Λογότυπα και εσωτερικές σελίδες αρκετών περιοδικών προωθούν ρωσικά σύμβολα ως κομμάτι του γραφικού τους σχεδιασμού. Φωτογραφία: Meta.mk, CC BY.

Ενώ το μεγαλύτερο μέρος αυτού του περιεχομένου αντιστοιχεί σε γενικώς αποδεκτή κοινή λογική, μπορεί να προκαλέσει ζημιά, όταν προσπαθούν να πουλήσουν αναπόδεικτες θεραπείες σοβαρών ασθενειών σε ευάλωτους ανθρώπους.

Για παράδειγμα, στο πέμπτο τεύχος του Ρώσου Βοτανολόγου, ένα άρθρο με τίτλο «Ρωσική θεραπεία για υπέρταση τον Μάρτιο» προτείνει το σχεδιασμό γραμμών στο σώμα με ιώδιο συγκεκριμένες ημέρες του μήνα ως θεραπεία για την υπέρταση, που «συμπληρώνει επίσημη ιατρική θεραπεία». Λίγες σελίδες αργότερα, ένα άλλο άρθρο υποστηρίζει ότι ένα βάμμα ενός συγκεκριμένου βοτάνου μπορεί να “αυξήσει τις πιθανότητες θεραπείας” του καρκίνου του μαστού αλλά χωρίς καμία αναφορά σε κλινικές δοκιμές.

Μερικές φορές, τέτοιες συμβουλές μπορεί να προκαλέσουν πραγματική σωματική βλάβη. Ένα άλλο άρθρο στο ίδιο περιοδικό θέτει το ερώτημα: “Μπορεί η κηροζίνη να σκοτώσει τον καρκίνο;” και συνιστά κατάποση του καυσίμου, ξεκινώντας με λίγες σταγόνες και αυξάνοντας σταδιακά την ημερήσια πρόσληψη σε κουταλιές, ειδοποιώντας παράλληλα ότι “έχουν υπάρξει περιπτώσεις αρνητικών επιπτώσεων και δηλητηρίασης”.

Σε χώρες με κακό σύστημα δημόσιας υγείας, οι ισχυρισμοί αυτοί μπορεί να προσφέρουν ψεύτικες ελπίδες σε άτομα, που δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά μια ποιοτική ιδιωτική θεραπεία, ενώ ταυτόχρονα θέτουν σε κίνδυνο τις ζωές τους. “Κάθε ασθένεια μπορεί να θεραπευτεί!”, διακηρύσσει ο Ρώσος Βοτανολόγος στο εξώφυλλο του πρώτου τεύχους του.

Τα περιοδικά περιέχουν διαφημίσεις τοπικών φαρμάκων και προϊόντων εναλλακτικής ιατρικής. Είναι προσεκτικοί και προστατεύσουν τον εαυτό τους από την ευθύνη μέσω προσεκτικής επιλογής λέξεων και αποποίησης ευθυνών με μικρή γραμματοσειρά. Ορισμένες από τις δηλώσεις αναφέρουν: “Τα κείμενά μας είναι μόνο πληροφοριακού χαρακτήρα και δεν πρέπει να θεωρούνται ως υποκατάστατο θεραπειών ή φαρμάκων που έχει συστήσει ο γιατρός σας” ή “ο εκδότης δεν είναι υπεύθυνος για την ειλικρίνεια των διαφημίσεων και των προωθητικών ενεργειών” και “η ευθύνη για την ποιότητα των προϊόντων που σχετίζονται με ορισμένες ασθένειες έγκειται αποκλειστικά σε όσους τα συστήνουν ως φάρμακα. Η εταιρεία και το γραφείο σύνταξης δεν είναι υποχρεωμένα να παρέχουν πρόσθετες εξηγήσεις”.

Μερικοί άνθρωποι στα κοινωνικά δίκτυα θεωρούν αυτές τις δημοσιεύσεις τσαρλατανισμό.

citajte ruski doktor i mazi se zeljonkom dok kinezi i amerikanci iz dana u dan razbijaju CRISPR i priblizavaju se leku za rak …

— Pelikán Elvtárs 8 (@kazi_tibi) May 23, 2018

Διαβάστε το “Ρώσο γιατρό” και αλειφτείτε με ζελιόνκα [ΣτΜ: τοπικό πράσινο αντισηπτικό στη Ρωσία και σε άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης], ενώ οι Κινέζοι και οι Αμερικανοί σπάνε το γενετικό κώδικα με CRISPR και πλησιάζουν στην εξεύρεση θεραπείας για τον καρκίνο…

Εκδότες

Δύο εταιρείες με έδρα τη Σερβία δημοσιεύουν όλα τα περιοδικά που έχουμε ερευνήσει. Διανέμονται σε αγορές στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, το Μαυροβούνιο, τη Βόρεια Μακεδονία, την Κροατία και τη Σλοβενία.

Η Color Media, γνωστή και ως Color Press Group, διαθέτει το ευρύτερο χαρτοφυλάκιο: Ρώσος Γιατρός (Руски доктор), μαζί με τις ειδικές εκδόσεις Καλύτερη Ζωή (Бољи живот) και Ελιξίριο: Τσάι και Βάλσαμα” (Еликсир: Чајеви и мелеми) και Ρωσική εγκυκλοπαίδεια της Υγείας (Руска енциклопедија здравља).

Η σερβική έκδοση του Ρώσου Γιατρού βασίζεται στο περιοδικό Ρώσος Λαϊκός Γιατρός (Народный лекарь), ενώ η Ρωσική Εγκυκλοπαίδεια της Υγείας χαρακτηρίζεται ως αδειοδοτημένη δημοσίευση ενός μηνιαίου περιοδικού ονόματι Εγκυκλοπαίδεια της Υγείας (Энциклопедия здоровья) στη Ρωσία.

Οι θυγατρικές της Color Media δημοσίευσαν από τον Μάρτιο του 2016 τη σλαβομακεδονική έκδοση του Ρώσου Γιατρού (Руски доктор), καθώς και εκδόσεις στα κροάτικα (Ruski doktor) και στα σλοβένικα (Ruski zdravnik) από τον Ιούλιο του 2017. Ο διευθυντής της εταιρίας Robert Coban τα προωθεί σε κοινωνικά δίκτυα:

Svi vole rusku medicinu :) Slovenačko i hrvatsko izdanje magazina “Ruski doktor” @ Color Press Group https://t.co/nmvBOTH1ug

— Robert Coban (@robert_coban) July 13, 2018

Όλοι αγαπούν τη ρωσική ιατρική :) Σλοβενική και Κροατική έκδοση του περιοδικού “Ρώσος Γιατρός” @ Color Press Group …

Ο Ρώσος Βοτανολόγος (Ruski travar) εκδίδεται από μια άλλη μεγάλη σερβική εταιρεία μέσων ενημέρωσης ονόματι Novosti.

Ορισμένοι χρήστες μέσων κοινωνικής δικτύωσης στη Σερβία σχολίασαν τη σχέση μεταξύ της προώθησης της Ρωσίας και του τοπικού εθνικισμού:

4 stuba srpstva:

1. Delije Sever
2. Kum
3. Paralija
4. Ruski doktor

— Zapad Todorović (@ZapadTodorovic) August 30, 2018

Οι τέσσερις πυλώνες σερβικότητας:

1. Delije Sever [υποστηρικτές της ομάδας Red Star]
2. Ο Νονός [οικογενειακές σχέσεις]
3. Παραλία Κατερίνης [τουριστικό θέρετρο]
4. Ρώσος Γιατρός

Πραγματικότητα και προπαγάνδα

Βότκα κατά του πονόδοντου:
Πιείτε μια γουλιά βότκα και κρατήστε πάνω από το πονεμένο δόντι, μπουκώστε και στη συνέχεια φτύστε. Επαναλάβετε τρεις φορές με σύντομες παύσεις για να αποφύγετε τον ερεθισμό των ούλων. (Ρώσος Βοτανολόγος # 5)

Σε αντίθεση με την εικόνα που απεικονίζουν αυτά τα περιοδικά, η Ρωσία δεν είναι ιδιαίτερα υποδειγματική όσον αφορά την υγεία του πληθυσμού της. Το μέσο προσδόκιμο ζωής, για παράδειγμα, είναι από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη. Στα 71,6 χρόνια (77 για τις γυναίκες και 66 για τους άνδρες, σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας από το 2016), κατατάσσεται πίσω από όλα τα βαλκανικά κράτη εκτός από το Κοσσυφοπέδιο.

Οι χώρες των Βαλκανίων, στην πραγματικότητα, έχουν καλύτερη απόδοση από τη Ρωσία από αυτή την άποψη. Το μέσο προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση στη Σερβία και τη Βόρεια Μακεδονία είναι 75,2 και 75,7 έτη αντίστοιχα, ενώ στην Κροατία και τη Σλοβενία, τις μόνες πρώην γιουγκοσλαβικές χώρες που ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι 78 και 80,8 έτη αντίστοιχα.

Ιατρική έρευνα που δημοσιεύθηκε το 2014 αποκάλυψε ότι η πιθανότητα να πεθάνει ένας Ρώσος άνδρας πριν από τα 55α γενέθλιά του είναι 25%. Η μελέτη κατηγορεί τον αλκοολισμό ως τη βασική αιτία και τον εθισμό στον καπνό δεύτερο στη σειρά. Σύμφωνα με δημοσίευμα για την έρευνα στους New York Times, τα ποσοστά θνησιμότητας μειώθηκαν κατά την περίοδο της Περεστρόικα, όταν ο Γκορμπατσόφ εισήγαγε τη μερική απαγόρευση αλκοόλ, αλλά αυξήθηκε και πάλι μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ.

Κανένα από τα περιοδικά που ερευνήσαμε δε δίνει συμβουλές ενάντια στο αλκοόλ ή την κατάχρηση καπνού.