Ο Sylvain Cavaillès είναι ένας Γάλλος μεταφραστής, που μένει στην Κωνσταντινούπολη και έχει ιδρύσει το Kontr, το μοναδικό γαλλικό εκδοτικό οίκο, που επικεντρώνεται αποκλειστικά στη σύγχρονη τουρκική λογοτεχνία.
Η Τουρκία έχει πλούσια λογοτεχνική παράδοση. Με εξαίρεση όμως τον βραβευμένο με Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2006 Oρχάν Παμούκ, οι Τούρκοι συγγραφείς δε μεταφράζονται συνήθως στα γαλλικά. Ο Sylvain ήθελε να το αλλάξει αυτό, όταν ίδρυσε το Κοntr το 2017.
Υιοθετώντας ως ονομασία την τουρκική γραφή της γαλλικής λέξης contre, που σημαίνει “ενάντια”, το χαρτοφυλάκιο του μικρού εκδοτικού οίκου διαθέτει οκτώ τίτλους μέχρι στιγμής, κυρίως από Τούρκους συγγραφείς κουρδικής καταγωγής, και σχεδόν όλοι έχουν μεταφραστεί στα γαλλικά από τον ίδιο τον Sylvain.
Το ακόλουθο αποτελεί μια συντομευμένη απομαγνητοφώνηση μιας συνέντευξης με τον Sylvain τον Απρίλιο του 2019 για αυτή τη μοναδική λογοτεχνική επιχείρηση.
Filip Noubel: Πώς και ασχοληθήκατε με τη σύγχρονη τουρκική λογοτεχνία; Δεν είναι λίγο ασυνήθιστη επιλογή σταδιοδρομίας για ένα Γάλλο χωρίς τουρκικές ρίζες στην οικογένειά του;
Sylvain Cavaillès: C’est le résultat d’un processus assez long et complexe. Mon premier vrai contact avec la littérature turque s’est fait en français en 2003. J’ai découvert en librairie Quarante chambres aux trois miroirs de Murathan Mungan, et l’une des nouvelles de ce recueil m’a particulièrement marqué sur le moment, au point que je me rappelle très clairement avoir regretté de ne pas connaître le turc pour pouvoir traduire cet auteur et échanger avec lui. Quelques années plus tard, j’ai commencé à passer beaucoup de temps à Istanbul et à apprendre la langue, et lorsque j’en ai été capable je me suis naturellement mis à lire en version originale. En 2012, j’ai pris la décision de reprendre des études, et j'ai fait un master, puis une thèse de doctorat sur les écrivains kurdes de la littérature turque contemporaine, que j’ai soutenue en 2018.
Sylvain Cavaillès: Είναι το αποτέλεσμα μιας μάλλον μακράς και σύνθετης διαδικασίας. Η πρώτη μου πραγματική επαφή με την τουρκική λογοτεχνία έγινε στα γαλλικά το 2003. Ανακάλυψα τη συλλογή διηγημάτων του Murathan Mungan με τίτλο “Üç Aynalı Kırk Oda” ή “Σαράντα δωμάτια με τρεις καθρέφτες” το 2003 σε ένα βιβλιοπωλείο. Ένα από τα διηγήματά του με εντυπωσίασε αρκετά και θυμάμαι ότι μετάνιωνα που δε μιλούσα τουρκικά, ώστε να μπορούσα να μεταφράσω αυτό το συγγραφέα και να επικοινωνήσω κατευθείαν μαζί του. Αρκετά χρόνια αργότερα, ξεκίνησα να περνώ χρόνο στην Κωνσταντινούπολη και έμαθα τουρκικά και με το που απέκτησα ευφράδεια, ξεκίνησα να διαβάζω στα τουρκικά. Το 2012, επέστρεψα στο Πανεπιστήμιο, έκανα ένα μεταπτυχιακό και τελικά ολοκλήρωσα το διδακτορικό μου για τους Κούρδους συγγραφείς στη σύγχρονη τουρκική λογοτεχνία το 2018.
FN: Ποια είναι η εκδοτική σας γραμμή; Ποιο κομμάτι της τουρκικής λογοτεχνίας θέλετε να ανακαλύψουν οι γαλλόφωνοι αναγνώστες;
SC: Le nom de Kontr représente pour moi, notamment, ce qui est à la marge, à la périphérie, et doit lutter pour exister. Et cela peut s’appliquer à la fois aux groupes humains et aux genres littéraires. Kontr aura toujours cette dimension de « contre-courant ». Les auteurs que Kontr a publiés jusqu’à présent (Murathan Mungan, Murat Özyaşar, Seyyidhan Kömürcü, Cihat Duman et Mehmet Said Aydın) ont tous un lien avec les régions kurdes de Turquie. L’apparition récente de cette nouvelle géographie littéraire au sein de la littérature turcophone m’a semblé être l’un des traits les plus intéressants du paysage littéraire turc actuel, et ce sont ces auteurs que j’ai voulu faire découvrir au public francophone en priorité. Toutefois, deux titres qui paraîtront cette année ne relèvent pas de ce domaine.
SC: Το όνομα του εκδοτικού οίκου, Kontr, αντιπροσωπεύει ό,τι είναι στο περιθώριο και πρέπει να παλέψει για την επιβίωσή του: είτε κοινότητα είτε λογοτεχνικό είδος. Το Kontr πάντοτε θα είναι “ενάντια στο ρεύμα”. Οι συγγραφείς που εκδίδει το Kontr – Murathan Mungan, Murat Özyaşar, Seyyidhan Kömürcü, Cihat Duman και Mehmet Said Aydın, συνδέονται όλοι με τις κουρδικές περιοχές της Τουρκίας. Η πρόσφατη ανάδυση αυτού του νέου λογοτεχνικού τοπίου εντός της τουρκόφωνης λογοτεχνίας αποτελεί για μένα την πιο ενδιαφέρουσα πλευρά της σύγχρονης τουρκικής λογοτεχνίας. Αυτούς τους συγγραφείς θέλω να συστήσω στο γαλλόφωνο κοινό για αρχή. Ωστόσο, δυο βιβλία προγραμματισμένα για έκδοση μέχρι το τέλος του χρόνου προέρχονται από συγγραφείς, που δε συνδέονται με κουρδικές περιοχές.
FN: Το φαινόμενο Παμούκ βοήθησε στην προώθηση της τουρκικής λογοτεχνίας στη μετάφραση ή επισκίασε άλλους συγγραφείς;
SC: Le phénomène Pamuk a eu un double effet d’occultation, d’une part, mais aussi une sorte d’appel d’air : le Nobel de Pamuk a sans aucun doute éveillé un intérêt du lectorat français pour la littérature turque. Mais en 2018, les deux seuls auteurs de Turquie dont on parle sont Aslı Erdoğan et Selahattin Demirtaş, simplement parce qu’on comme « Ces écrivains qui font trembler le dictateur », formule cliché dont le seul but est de faire vendre des livres. Ce n’est pas Orhan Pamuk qui aujourd’hui occulte les auteurs de son pays, mais ce genre de clichés faciles. Concernant la promotion de la littérature turque en tant que telle, Kontr est aujourd’hui la seule maison qui, à son échelle, s’y consacre entièrement.
SC: Το φαινόμενο Παμούκ είχε διπλές συνέπειες: κάλυψε τους υπόλοιπους, ωστόσο καθιέρωσε μια τάση. Η βράβευση με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2006 του Παμούκ προκάλεσε ένα ενδιαφέρον για την τουρκική λογοτεχνία στη Γαλλία. Το 2018, όμως, η τουρκική λογοτεχνία περιορίζεται σε μόλις δυο συγγραφείς, τους Aslı Erdoğan και Selahattin Demirtaş, απλά και μόνο επειδή κατηγοριοποιούνται ως “οι συγγραφείς που κλονίζουν τον δικτάτορα”. Αυτό είναι ένα κλισέ για να πουλάνε βιβλία. Στην πραγματικότητα, δεν “καπελώνει” ο Παμούκ την υπόλοιπη τουρκική λογοτεχνία, αλλά τέτοια κακόγουστα κλισέ. Τη σήμερον ημέρα, το Kontr είναι ο μόνος εκδοτικός οίκος, που επικεντρώνεται αποκλειστικά στην τουρκική λογοτεχνία στα γαλλικά.
FN: Ποιες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζετε στη δουλειά σας; Μιας και μεταφράζετε σύγχρονη λογοτεχνία, είστε σε άμεση επαφή με τους συγγραφείς σας σε όλη τη διαδικασία;
SC: Les plus grandes difficultés que j’ai pu rencontrer jusqu’à présent avaient trait à l’oralité d’une part, mais aussi à la régionalité. Certaines expressions idiomatiques n’ont cours que dans une région bien délimitée du territoire. Dans la plupart des cas, je parviens à résoudre la difficulté par moi-même. Mais s’il le faut, j’en parle avec l’auteur. C’est sans doute pour Rire noir, de Murat Özyaşar, que j’ai le plus échangé avec l’auteur. Murat a un style très particulier, très oral, musical, rythmique, syncopé, et hybride car il est dans une situation de bilinguisme et, comme il le dit et l’écrit lui-même, son turc est contaminé par la syntaxe du kurde. Il m’a donc fallu tenter d’appliquer au français le traitement que lui-même applique au turc. Cela a été à la fois mon plus grand défi en tant que traducteur mais aussi l’expérience la plus enthousiasmante que j’ai vécue.
SC: Οι πιο δύσκολες πτυχές είναι η καθομιλουμένη και οι τοπικοί ιδιωματισμοί. Ορισμένες εκφράσεις περιορίζονται σε μία συγκεκριμένη περιοχή. Συνήθως, καταφέρνω να τα λύσω μόνος μου. Όταν χρειάζεται, το συζητώ με τον συγγραφέα. Το έκανα πολύ με τον Murat Özyaşar για το βιβλίο του “Sarı Kahkaha”, το οποίο μεταφράστηκε ως “Rire noir” στα γαλλικά [“μαύρο χιούμορ”]. Το στυλ του είναι ιδιόμορφο, πολύ προφορικό, μουσικό, συγκεκομμένο, υβριδικό, καθώς λειτουργεί σε δίγλωσσο περιβάλλον. Όπως δήλωσε ο ίδιος, τα τουρκικά του είναι «μπολιασμένα από τη σύνταξη της κουρδικής γλώσσας». Ως εκ τούτου, έπρεπε να αποδώσω στα γαλλικά την ίδια διαδικασία που εφαρμόζει στα τουρκικά. Αυτή ήταν η μεγαλύτερη πρόκλησή μου ως μεταφραστής, αλλά και η πιο συναρπαστική εμπειρία.
FN: Πώς ορίζετε την αποστολή σας, μιας που συνδυάζετε μεταφραστικό έργο και ανεξάρτητες εκδόσεις; Βλέπετε τον εαυτό σας ως λογοτεχνικό ακτιβιστή;
SC: Être à la fois traducteur et éditeur indépendant n’a pas été un choix mais une contrainte imposée par le contexte de l’édition française. Lorsqu’on vous fait patienter pendant des années, lorsque vos traductions, bien qu’elles n’aient été ni payées, ni publiées, apparaissent malgré tout sur des sites internet libraires, vous êtes obligé, si vous voulez que les auteurs que vous défendez soient publiés, de créer votre propre structure d’édition. Le premier livre de Kontr est sorti parce qu’une éditrice française avait laissé son auteur, Mehmet Said Aydın, sans nouvelles après lui avoir promis de faire son livre. Aydın est venu me trouver en me demandant de trouver une solution. Je lui ai promis de faire son livre, sans même croire qu’il y aurait une suite éditoriale à ce geste. Mais une fois ce premier livre publié, j’ai compris que je n’avais pas le choix. Je ne me suis jamais considéré comme un activiste, pourtant j’ai créé une maison d’édition qui s’appelle Kontr et qui s’est construite contre un certain nombre de choses. En premier lieu contre contre certains comportements qui ont cours dans l’édition, et contre les diktats qui tentent de nous faire croire que les lecteurs francophones n’aiment pas certains genres, tels la nouvelle ou la poésie. Je ne crois pas que ma posture se définisse fondamentalement par rapport à ce qui se passe dans la sphère politique. Mon but est de transmettre la littérature que j’aime et qui me semble être la littérature qui compte, aujourd’hui en Turquie. Même si je crois fermement en certaines causes, la cause ne justifiera jamais mes choix éditoriaux. Une maison d’édition est avant tout une maison, où l’on invite ceux que l’on aime. Pas une machine à fabriquer des produits, des étiquettes, ou à faire de l’argent.
SC: Δεν έγινα μεταφραστής και ανεξάρτητος εκδότης από επιλογή, αλλά λόγω της κατάστασης της γαλλικής εκδοτικής βιομηχανίας: για χρόνια βίωνα ατέλειωτη αναμονή, απλήρωτες και αδημοσίευτες μεταφράσεις, που εμφανίζονται ωστόσο ως διαθέσιμοι τίτλοι σε ιστοσελίδες. Τελικά, δεν είχα άλλη επιλογή από το να φτιάξω τη δική μου επιχείρηση, προκειμένου να εκδίδω τους συγγραφείς που προωθώ και μεταφράζω. Το πρώτο βιβλίο που εκδόθηκε από το Κontr είναι το αποτέλεσμα ενός Γάλλου εκδότη, που δεν εκπλήρωσε το σκοπό του να εκδώσει τον συγγραφέα Mehmet Said Aydın. Κατέφυγε σε εμένα ζητώντας βοήθεια, την οποία και έδωσα, πιστεύοντας ότι ήταν για μια φορά μόνο. Με το που εκδόθηκε, συνειδητοποίησα ότι δεν είχα άλλη επιλογή παρά να συνεχίσω. Ποτέ δε θεώρησα τον εαυτό μου ακτιβιστή, ωστόσο ο εκδοτικός μου οίκος ονομάζεται Κontr (Ενάντια) και πράγματι θεωρείται ότι πηγαίνει “ενάντια” σε κάποια πράγματα. Ενάντια στη συμπεριφορά κάποιων εκδοτικών οίκων, ενάντια στις διαταγές που θέλουν να μας πείσουν ότι οι γαλλόφωνοι αναγνώστες δεν προτιμούν συγκεκριμένα λογοτεχνικά είδη, όπως διηγήματα ή ποίηση. Η οπτική μου δεν καθορίζεται ουσιωδώς πολιτικά, ο σκοπός μου είναι να διαδώσω τη λογοτεχνία που εγώ απολαμβάνω. Κι αυτό, κατά την άποψή μου, μετράει σήμερα στην Τουρκία. Ένας εκδοτικός οίκος είναι ένα σπίτι, όπου κάποιος προσκαλεί όσους αγαπά, δεν είναι εργοστάσιο παραγωγής αγαθών, φιρμών και πλούτου.
FN: Η Τουρκία βρίσκεται τώρα σε μια φάση πολιτικής και πολιτιστικής μετάβασης γεμάτης προκλήσεις. Πολυάριθμοι συγγραφείς και μεταφραστές λογοτεχνίας βρίσκονται στη φυλακή ή ζουν εξόριστοι. Πώς επηρεάζει αυτό το έργο και το όραμά σας για το μέλλον του Kontr;
SC: La situation à laquelle vous faites référence fait comme partie de la définition de la Turquie, qui est constamment en phase de transition politique et culturelle. Aujourd’hui l’attention de l’Occident se focalise sur la figure de l’actuel président et, avec l’aide de la médiatisation de quelques figures emprisonnées, on imagine un pays où la création littéraire serait bâillonnée. Or, les écrivains en prison auxquels vous faites allusion sont avant tout des opposants politiques. Aujourd’hui, en Turquie, personne n’est en prison ou en exil à cause de son œuvre littéraire, ceux qui sont inquiétés le sont à cause de leur engagement politique. Il y a certes un climat de peur, et sans doute un peu d’autocensure chez certains auteurs et éditeurs. Mais cela n’empêche pas le second livre de Selahattin Demirtaş de paraître ces jours-ci chez l’un des éditeurs turcs les plus importants. Globalement, le monde politique ne se soucie pas de littérature. Pour finir, cette instabilité dont vous parlez, loin d’être une menace, est sans doute ce qui justifie l’existence de Kontr, car les auteurs que nous publions et continuerons à publier, sont des écrivains qui ont un certain positionnement au sein de la société turque et qui construisent une œuvre littéraire d’importance.
SC: Η κατάσταση που αναφέρετε είναι ένα κομμάτι που ορίζει την Τουρκία, μια χώρα μόνιμα σε φάση πολιτικής και πολιτιστικής μετάβασης. Σήμερα, η Δύση επικεντρώνεται στη φυσιογνωμία του νυν Προέδρου και τα ΜΜΕ σκιαγραφούν την εικόνα μιας χώρας, όπου οι συγγραφείς δεν επιτρέπεται να μιλούν ελεύθερα. Οι συγγραφείς όμως που βρίσκονται στη φυλακή είναι πολιτικοί αντίπαλοι. Τη σήμερον ημέρα, αν κάποιος είναι στη φυλακή, δεν είναι λόγω της λογοτεχνικής του παραγωγής, είναι λόγω της πολιτικής του θέσης. Σίγουρα υπάρχει ένα κλίμα φόβου και πιθανόν και ένα κάποιο επίπεδο αυτολογοκρισίας μεταξύ συγγραφέων και εκδοτών. Ωστόσο, το δεύτερο βιβλίο του Selahattin Demirtaş θα κυκλοφορήσει σύντομα από έναν από τους μεγαλύτερους εκδοτικούς οίκους στην Τουρκία. Γενικά μιλώντας, η πολιτική σφαίρα δίνει λίγη σημασία στη λογοτεχνία. Συνοψίζοντας, η αστάθεια που αναφέρεται εδώ δεν αποτελεί απειλή, αλλά μάλλον ευκαιρία, η οποία δικαιολογεί την ύπαρξη του Kontr, καθώς οι συγγραφείς που εκδίδουμε και θα συνεχίσουμε να εκδίδουμε είναι συγγραφείς που παίρνουν θέση και οικοδομούν μεγάλα λογοτεχνικά έργα.