Το θεατρικό “Common”, ερμηνευμένο από την Ομάδα Πανδώρα, αντιμετωπίζει το θέμα. Φωτογραφία: Luh Silva, χρησιμοποιείται με άδεια
Αυτό το κείμενο συντάχθηκε από την Jéssica Moreira και πρωτοεμφανίστηκε στον ιστότοπο της Agência Mural, μη κερδοσκοπικού περιοδικού, που καλύπτει τα προάστια του Σάο Πάολο. Παρακάτω δημοσιεύεται μια επιμελημένη έκδοση ύστερα από συμφωνία διαμοιρασμού περιεχομένου με το Global Voices.
Όταν ο Antônio Eustáquio, 73 ετών τώρα, έγινε διαχειριστής του νεκροταφείου Dom Bosco στο Περού, μια περιοχή της πόλης του Σάο Πάολο της Βραζιλίας, στα τέλη της δεκαετίας του '70, βοήθησε στην ανακάλυψη ενός μυστικού μαζικού τάφου [1] στην περιοχή.
Χρόνια αργότερα, το 1990, η κυβέρνηση της Βραζιλίας έκανε δημόσια την ύπαρξη του μαζικού [2] τάφου: χτίστηκε το 1976 και περιείχε ακριβώς 1.049 σκελετούς άπορων και πολιτικών κρατουμένων της στρατιωτικής δικτατορίας της Βραζιλίας (1964-1985).
Τον Μάιο του 2019, ο τάφος έγινε θέμα συζήτησης στις εθνικές ειδήσεις με τη δημοσίευση ενός ομοσπονδιακού διατάγματος [3] του Προέδρου Ζαΐρ Μπολσονάρου, που καθόριζε το τέλος των συμβουλίων και των επιτροπών της κοινωνίας των πολιτών. Το μέτρο θα μπορούσε να απειλήσει την ομάδα εργασίας Perus, γνωστή με το πορτογαλικό ακρωνύμιο GTP, που από το 2014 έχει διερευνήσει τα ανθρώπινα απομεινάρια, που βρέθηκαν στον ομαδικό τάφο του Dom Bosco.
Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση αρνήθηκε ότι το GTP θα τελείωνε. Σχετικά με την παρατήρηση της Agência Mural, το Υπουργείο Γυναικών, Οικογένειας και Δικαιωμάτων του Ανθρώπου επεσήμανε ότι υποστήριξε την Ειδική Επιτροπή για τους Πολιτικούς Θανάτους και τους Εξαφανισμένους [Ανθρώπους], με την οποία συνδέεται το GTP: “Το Υπουργείο επιβεβαιώνει τη σημασία του έργου που ανέλαβε η Ομάδα Εργασίας, που συμμετέχει σε ανθρωπιστικές και νομικές υποχρεώσεις, έτσι ώστε οι οικογένειες να μπορούν να ασκήσουν το δικαίωμά τους για ταφή και πένθος”, ανέφερε το υπουργείο σε δήλωσή του.
Ωστόσο, το GTP εξαρτάται από μια συμφωνία συνεργασίας, που έχει υπογραφεί με την Ένωση, και η ανανέωσή της εκκρεμεί. Η τρέχουσα συμφωνία, η οποία περιλαμβάνει επίσης το Ομοσπονδιακό Πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο και το δημοτικό συμβούλιο του Σάο Πάολο, έληξε τον Μάρτιο του 2019 και μια νέα συμφωνία βρίσκεται τώρα σε διαδικασία έγκρισης.
Επίσκεψη των ανθρώπων της ομάδας εργασίας Perus στο Ινστιτούτο Εγκληματολογίας. Φωτογραφία: Carla Borges, χρησιμοποιείται με άδεια.
Μέχρι στιγμής, το GTP έχει εντοπίσει τα απομεινάρια 14 ατόμων, μερικοί εκ των οποίων σκοτώθηκαν από πράκτορες της στρατιωτικής δικτατορίας της Βραζιλίας.
Το GTP διοργανώνει επίσης επισκέψεις στο Ινστιτούτο Εγκληματολογίας του Σάο Πάολο, όπου εδρεύει, και έχει οργανώσει μια συνεργασία με 100 τοπικούς καλλιτέχνες για να κάνει τη μεγαλύτερη έκθεση γκράφιτι στη γειτονιά: μια τοιχογραφία στους τοίχους του νεκροταφείου, που απεικονίζει τις διάφορες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά τη στρατιωτική περίοδο.
Η Carla Borges, πρώην αξιωματούχος του Γραφείου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Ιθαγένειας στην πόλη του Σάο Πάολο, που συνεργάστηκε με το GTP, λέει ότι το προεδρικό διάταγμα έχει προκαλέσει ανησυχία. “Για μένα, πρόκειται για άμεσες επιθέσεις εναντίον των λίγων και ήδη εύθραυστων χώρων κοινωνικής συμμετοχής, που είχαμε προηγουμένως, και σε ερευνητικές εγκαταστάσεις, που εργάζονται για να επιβεβαιώσουν τα γεγονότα και τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που διέπραξε το βραζιλιάνικο κράτος κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής δικτατορίας”, είπε στην Agência Mural.
Σύμφωνα με το μέλος της GTP, Marina Di Giusto, ο πρόεδρος της Βραζιλίας δεν έχει την εξουσία να αποσυναρμολογεί την ομάδα εργασίας, καθώς βρίσκεται σε συμφωνία συνεργασίας. Ωστόσο, υπογράμμισε ότι εξαρτάται από την κυβέρνηση να ανανεώσει τη συμφωνία και την επαναφορά των εμπειρογνωμόνων για να συνεχίσει τις εργασίες. “Αν και δεν έχει τη δύναμη να τερματίσει το GTP, η κυβέρνηση μπορεί να κάνει τη δουλειά δύσκολη”, είπε.
Όταν στη δεκαετία του '90 δημοσιεύθηκε η είδηση για τον μαζικό τάφο, ο Rogério Tretin, 40 ετών τώρα, ήταν νεαρός φοιτητής, που ζούσε τρία χιλιόμετρα μακριά από το νεκροταφείο. Εξακολουθεί να θυμάται τη φασαρία στο νεκροταφείο, όταν βρέθηκαν οι σοροί. “Είδα τον Τύπο να έρχεται. Είδα τους πατέρες και τις μητέρες που πήγαν στην περιοχή, σκεπτόμενοι για τα εξαφανισμένα παιδιά τους κατά τη διάρκεια της δικτατορίας.”
Όντας δάσκαλος ιστορίας τώρα, ο Rogério λέει ότι πιστεύει ότι “προσπαθούν να κρύψουν ακόμα άλλο ένα σύνολο σορών” με το πιθανό τέλος του GTP. Στην εργασία, ο εκπαιδευτικός λέει ότι έχει δεσμευτεί να παρουσιάσει αφηγήσεις, που ξεπερνούν την επίσημη, με σκοπό να συνδέσει τους μαθητές με την πραγματικότητα της ιστορίας της γειτονιάς. “Η αντιμετώπιση αυτών των γεγονότων στην τάξη επιτρέπει στους μαθητές να διευρύνουν τις γνώσεις τους, να σπάσουν τα μονόπλευρα παραδείγματα και να έχουν μια συμμετοχική άποψη για τη γειτονιά,” είπε.
Η προσπάθεια αντιμετώπισης της ιστορίας του μαζικού τάφου γίνεται επίσης στους δρόμους και στους πολιτιστικούς χώρους της γειτονιάς, με το έργο τοπικών ομάδων όπως η Ομάδα Θεάτρου Πανδώρα, η Πολιτιστική Κοινότητα Quilombaque και το Κέντρο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Alberto Pazzini.
Από το 2018, η Θεατρική Ομάδα Πανδώρα έχει παρουσιάσει την παράσταση “Comum” (κοινός), η οποία αναφέρει την ιστορία του τάφου από διαφορετικές οπτικές γωνίες: των νεκροθαφτών, των ακτιβιστών και των οικογενειών των εξαφανισθέντων.
“Μια μνήμη, που παρέμεινε κρυμμένη για τόσα χρόνια, δεν μπορεί να συνεχίσει να παραμένει θαμμένη”, λέει η ηθοποιός Caroline Alves, 19 ετών, που μεγάλωσε ακούγοντας για τις αναμνήσεις του τάφου. “Το GTP πρέπει να συνεχιστεί για να επιτύχει το δικαίωμα των οικογενειών να θάψουν τους συγγενείς τους με αξιοπρέπεια και να αποτρέψουν το άνοιγμα άλλων τάφων”.
Οι άνθρωποι της Quilombaque περπατούν την διαδρομή “Ποτέ Ξανά Δικτατορία”, που διέρχεται από το νεκροταφείο Dom Bosco. Φωτογραφία: Karen Siqueira, χρησιμοποιείται με άδεια.
Τα εγκλήματα, στα οποία αναφέρθηκε, αναφέρονται επίσης από τον Cleiton Ferreira, 35 ετών, ιδρυτή της πολιτιστικής κοινότητας Quilombaque. “Εκτός από τους πολιτικούς κρατούμενους, είναι σημαντικό να τονίσουμε το σύστημα γενοκτονιών, που υποστήριξαν εκείνη την περίοδο και το οποίο παραμένει μέχρι σήμερα. Η πλειοψηφία των σκελετών είναι από νεαρούς, που εκτελούνται από έναν πυροβολισμό από πάνω, στην εποχή της μονάδας εξόντωσης”.
Οι νέοι της Quilombaque περπατούν τακτικά στο μονοπάτι μνήμης “Ποτέ Ξανά Δικτατορία”, που διοργανώνεται από την πρωτοβουλία Agência Queixadas, [4] η οποία αρχίζει με μια επίσκεψη στο νεκροταφείο, ακολουθούμενη από το Μουσείο Αντίστασης στο κέντρο του Σάο Πάολο και επίσης στο Ινστιτούτο Εγκληματολογίας.
“Είναι ένα ίχνος για τους κατοίκους να κατανοήσουν τι συμβαίνει και ποιος ήταν ο τάφος. Για εμάς, [το πιθανό τέλος του GTP] είναι λυπηρό, διότι παρακολουθούμε το έργο των εμπειρογνωμόνων, μαθαίνουμε για το πλαίσιο, στο οποίο πέθαναν οι άνθρωποι, ή για τις ασθένειες που τους έπληξαν”, εξήγησε ο Cleiton.
Εκτιμάται ότι 49 σκελετοί είναι εξαφανισθέντα πολιτικά θύματα και τα υπόλοιπα είναι πιθανώς από νεαρά άτομα, που έχουν εκτελεστεί ή έχουν πέσει θύματα μηνιγγίτιδας, σχολίασε η φοιτήτρια της νομικής Amanda Vitorino, μέλος του Κέντρου για την Προάσπιση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Alberto Pazzini.
Η απόκρυψη των θανάτων από ασθένειες υπογραμμίζεται από ορισμένους ότι αποτελούν επίσης μέρος των εγκλημάτων του στρατιωτικού καθεστώτος. “Ακόμα και σήμερα, μαύροι νέοι εκτελούνται καθημερινά, θύματα διαρθρωτικού ρατσισμού και θεσμικής βίας. Ποια είναι τα θέματα που συνδέουν τους θανάτους του χθες και εκείνων του σήμερα;” αναρωτήθηκε η Amanda. “Πρέπει να καταλάβουμε τις πράξεις της περιόδου της δικτατορίας και τις ρίζες, που φυτεύτηκαν στο παρόν μας”.