Ο Yuri Dud φαίνεται απίθανο να αναζωπυρώσει τη συνείδηση της Ρωσίας για τα σκοτεινότερα κεφάλαια της ιστορίας της. Ο πρώην αθλητικογράφος έχει τώρα τη δική του εκπομπή στο YouTube, όπου παίρνει συνεντεύξεις από διασημότητες και άλλα δημόσια πρόσωπα. Κάθε συνέντευξη συγκεντρώνει εκατομμύρια προβολές, κάνοντας τον Dud σοβαρό ανταγωνιστή ακόμα και για την κρατική τηλεόραση. Παρόλο που ο Dud έχει πάρει συνέντευξη από ακτιβιστές και πολιτικούς όπως ο Αλεξέι Ναβάλνι, ο οποίος κάνει εκστρατεία για την καταπολέμηση της διαφθοράς, θεωρείται περισσότερο ως κοινωνικός αρθρογράφος παρά “σοβαρός” δημοσιογράφος.
Γι’ αυτό, το θέμα της τελευταίας εκπομπής του Dud σόκαρε και τα δύο εκατομμύρια κοινό του και το ευρύ κοινό: ένα δίωρο ντοκιμαντέρ για την περιοχή Κολιμά, στα βορειοανατολικά της Ρωσίας, που είναι σχεδόν συνώνυμη με τις καταστολές της εποχής του Στάλιν.
Αυτή η παγωμένη κι ως επί το πλείστον απροσπέλαστη αρκτική περιοχή ήταν η πατρίδα των πιο διαβόητων καταυλισμών γκουλάγκ, του σοβιετικού δικτύου στρατοπέδων καταναγκαστικών έργων, στο οποίο εξαφανίστηκαν χιλιάδες μικροεγκληματίες και πολιτικοί κρατούμενοι. Είναι δύσκολο να πει κανείς πόσοι άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από το υπερβολικό κρύο (οι θερμοκρασίες το χειμώνα συνήθως πέφτουν κάτω από τους -50°C) ή από την πείνα και το φόβο στα ορυχεία, αλλά ακόμη και συντηρητικές επίσημες εκτιμήσεις υπολογίζουν περίπου 150 χιλιάδες θύματα μόλις σε ένα από τα μεγαλύτερα στρατόπεδα της Κολιμά από το 1932 έως το 1957.
Ο Dud γνωρίζει την αντίθεση ανάμεσα στη συνηθισμένη θεματολογία του και το ευαίσθητο θέμα του τελευταίου επεισοδίου του. Όπως εξηγεί στην αρχή του επεισοδίου:
А почему вообще после рэперов, юмористов, музыкантов, актеров и режиссеров мы двинулись к такой сложной и тревожной теме? Причины две. Первая: в октябре 2018 года ВЦИОМ опубликовал социологическое исследование, которое привело нас в ступор. Почти половина молодых людей в возрасте от 18 до 24 лет никогда не слышала о сталинских репрессиях. Мы восприняли это как вызов и ждали момента, чтобы этот вызов принять.
Μετά από όλους τους ράπερ, κωμικούς, μουσικούς, ηθοποιούς και σκηνοθέτες, γιατί στο καλό ασχολούμαστε με αυτό το περίπλοκο και ενοχλητικό θέμα; Δύο λόγοι. Ο πρώτος: τον Οκτώβριο του 2018, το VTsIOM [Ρωσικό Κέντρο Έρευνας Κοινής Γνώμης] δημοσίευσε μια έρευνα, που μας άφησε άναυδους. Σχεδόν το ήμισυ των νέων ηλικίας 18-24 ετών δεν έχουν ακούσει ποτέ για τις καταστολές του Στάλιν. Το αντιμετωπίσαμε ως πρόκληση και περιμέναμε την κατάλληλη στιγμή για να την αντιμετωπίσουμε.
Ο Dud προσθέτει ότι οι γονείς του πάντα τον προειδοποιούσαν: “Μην τραβάς πάνω σου περιττή προσοχή. Μη ξεχωρίζεις. Είμαστε απλοί άνθρωποι, δεν αποφασίζουμε τίποτα”, ακόμη και σε περιπτώσεις προφανών αδικιών. Λέει πως ανέκαθεν αναρωτιόταν για την προέλευση αυτού του φόβου μεταξύ των γηραιότερων Ρώσων και καταλήγει ότι «γεννήθηκε το πρώτο μισό του 20ού αιώνα και έφτασε μέχρι εμάς από γενιά σε γενιά». Η Κολιμά, λέει ο Dud, είναι “η γενέτειρα του φόβου μας”.
Τα λόγια του Dud βρήκαν το στόχο τους ακριβώς στο κοινό που επιθυμούσε: νεαρούς Ρώσους με παντελή άγνοια ή μερική επίγνωση της βάναυσης πρόσφατης ιστορίας της χώρας τους.
Смотрю выпуск #дудь по репресси, мне папа и дедушка рассказывали как все плохо было, но я даже не думал что на столько.
— Aleksei Korotkov ⭕ (@theonephobos) 24 апреля 2019 г.
Βλέπω το επεισόδιο του #dud για την καταστολή, ο μπαμπάς και ο παππούς μου είπαν ότι ήταν άσχημα, αλλά ποτέ μου δε συνειδητοποίησα πόσο άσχημα.
Η ταινία είναι δομημένη ως οδοιπορικό: το πλήρωμα του Dud ταξιδεύει δυο χιλιάδες χιλιόμετρα κατά μήκος του αυτοκινητόδρομου Κολιμά, ενός κυρίως μη ασφαλτοστρωμένου δρόμου μεταξύ δύο περιφερειακών πρωτευουσών: Μαγκαντάν και Γιακούτσκ. Τόσοι πολλοί φυλακισμένοι έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια της κατασκευής του κατά τη δεκαετία του '30, που ο αυτοκινητόδρομος είναι λαϊκά γνωστός ως “δρόμος από οστά”.
Κατά μήκος του δρόμου, ο Dud φτάνει ή σχεδόν φθάνει στα σημεία κάποιων από τα πιο θανατηφόρα στρατόπεδα, συμπεριλαμβανομένου του Μπουτουγιτσάγκ, όπου οι τρόφιμοι αναγκάζονταν να εξορύσσουν ορυκτό ουρανίου χωρίς προστατευτικό εξοπλισμό. Συναντά τοπικούς ακτιβιστές, οι οποίοι αγωνίζονται να διασώσουν τις αναμνήσεις των θυμάτων από τις δυνάμεις της δημόσιας αδιαφορίας και της ανελέητης φύσης.
Ο Dud επίσης παίρνει συνεντεύξεις από απογόνους κρατουμένων στα γκουλάγκ, όπως η Νατάλια Κορόλιοβα, κόρη του Σεργκέι Κορόλιοφ, πατέρα του σοβιετικού διαστημικού προγράμματος. Ο Κορόλιοφ συνελήφθη το 1938, πέρασε αρκετούς μήνες σε στρατόπεδο καταναγκαστικών έργων στην Κολιμά και, σχεδόν ετοιμοθάνατος από την πείνα και την εξάντληση, μεταφέρθηκε σε εγκαταστάσεις τύπου φυλακών για ερευνητές στη Μόσχα μέχρι την απελευθέρωσή του το 1944. Ο Κορόλιοφ επέζησε, αλλά δικαιώθηκε πλήρως μόλις το 1957.
Η κόρη του Κορόλιοφ αγωνίζεται να συγκρατήσει τα δάκρυά της, καθώς περιγράφει τα βασανιστήρια που υπέφερε ο πατέρα της στα χέρια των ανακριτών του. Ωστόσο, ο Dud μένει εμβρόντητος από τη γνώμη της για το Στάλιν. Οι απαντήσεις της δίνουν μια εικόνα για το πόσο περίπλοκο είναι το θέμα των καταστολών της εποχής του Στάλιν στη σύγχρονη Ρωσία, ακόμη και για ανθρώπους, που έχουν πλήρη επίγνωση της φρίκης που προκλήθηκε σε εκατομμύρια. Αναγνωρίζοντας το τρομερό συναισθηματικό φορτίο των γκουλάγκ, ακόμα και στην ίδια της την οικογένεια, η Κορόλιοβα λέει:
Но многое было сделано, конечно, и хорошего. Например, при Сталине была дисциплина более стойкая. Потом, то, что Сталин не уехал из Москвы, когда враги, фашисты, стояли буквально у стен Москвы. Парад на Красной площади состоялся. Трудно судить, конечно.
Έκανε όμως πολλά καλά πράγματα. Για παράδειγμα, με το Στάλιν είχαμε αυστηρότερη πειθαρχία. Ο Στάλιν δεν εγκατέλειψε τη Μόσχα, όταν οι εχθροί, οι φασίστες, έφτασαν κυριολεκτικά μέχρι τα τείχη της Μόσχας. Οργάνωσε μέχρι και παρέλαση στην Κόκκινη Πλατεία. Είναι δύσκολο να κρίνεις, βέβαια.
Αναμένοντας την κριτική που ακολούθησε τη δημοσίευση του ντοκιμαντέρ του, ο Dud τελειώνει το επεισόδιο υπογραμμίζοντας ότι οι φρικαλεότητες του παρελθόντος εξακολουθούν να έχουν συνέπειες στην κοινωνία σήμερα:
Некоторые из тех, кто досмотрел наше видео до конца, скажут: «Дудь, ну что тебе этот Сталин? Что ты так часто о нем говоришь? Тебе же недавно сказали, в чем одна из главных проблем в России: в том, что она живет прошлым, что до сих пор постоянно обсуждает, был Сталин прав, не был Сталин прав?» Мы проехали трассу «Колыма» не чтобы обсуждать, прав Сталин или нет. Дать правильный ответ на этот вопрос совсем не сложно и без нашего участия. Мы проехали трассу «Колыма», потому что это […] про наше настоящее. Страх — главный враг свободы. […] Не бойтесь. Уважайте себя. И, возможно, тогда периодов, когда к людям относятся хуже, чем к животным, в нашей стране больше никогда не случится. Всем мир.
Μερικοί από όσους παρακολουθήσουν το βίντεό μας μέχρι το τέλος θα πουν: “Dud, τι έχεις πάθει με τον Στάλιν; Γιατί συνεχίζεις να ασχολείσαι μαζί του; Δεν σου είπε κάποιος πριν από πολύ καιρό ότι ένα από τα βασικά προβλήματα της Ρωσίας είναι ότι ζει στο παρελθόν; Ότι είναι ακόμα απασχολημένη να συζητά αν ο Στάλιν είχε δίκιο ή άδικο;”. Δεν ταξιδέψαμε στον αυτοκινητόδρομο Κολιμά για να συζητήσουμε εάν ο Στάλιν είχε δίκιο ή άδικο. Δεν χρειάζεστε εμάς για να πάρετε τη σωστή απάντηση σε αυτή την απλή ερώτηση. Ταξιδέψαμε στον αυτοκινητόδρομο Κολιμά γιατί είναι […] για το παρόν μας. […] Ο φόβος είναι ο μεγαλύτερος εχθρός της ελευθερίας. […] Μην φοβάστε. Σεβαστείτε τους εαυτούς σας. Ίσως τότε, η χώρα μας δε θα γνωρίσει πια στιγμές, όπου οι άνθρωποι θα αντιμετωπίζονται χειρότερα από ζώα.
Το ντοκιμαντέρ του Dud έγινε άμεσα επιτυχία, ακόμη και για τις υψηλές του προσδοκίες: την πρώτη εβδομάδα μετά την κυκλοφορία του, δέχτηκε σχεδόν 12 εκατομμύρια προβολές. Αλλά με ένα τόσο περίπλοκο, αμφιλεγόμενο θέμα, το ντοκιμαντέρ προσέλκυσε, αρκετά προβλέψιμα, επικριτές. Ο βραβευμένος συγγραφέας Zakhar Prilepin σε ένα δημοσίευμα κατηγόρησε τον Dud ότι είναι πληρωμένος πράκτορας της Δύσης, με αποστολή να δυσφημίσει τη λαμπρή ιστορία της Ρωσίας και να υπονομεύσει τον πατριωτισμό. Άλλοι αμφισβήτησαν τα στοιχεία που αναφέρθηκαν στο επεισόδιο, υποστηρίζοντας ότι ο πραγματικός αριθμός των θυμάτων των γκουλάγκ ήταν χαμηλότερος.
По интернету бегают красные уроды с историями, что Дудь налажал с цифрами, тут мол пару миллионов накинул лишних, здесь на 25% преукрасил.
Тогда ладно! Раз уж есть неточности и гора русских трупов на 25% меньше оказалась, черт с ними – прощаем красным. Спасибочки им за гуманизм!— историк-алкоголик (@AlcoHistory) 25 апреля 2019 г.
Ηλίθια κομούνια βρίσκονται παντού στο διαδίκτυο, ισχυρίζονται ότι ο Dud τα σκάτωσε στα στατιστικά στοιχεία. Βλέπετε, λένε, είναι δύο εκατομμύρια παραπάνω εδώ, ή υπερβολή το 25% εκεί. Καλά τότε! Δεδομένου ότι υπάρχουν παρατυπίες και ο σωρός των ρωσικών σορών είναι στην πραγματικότητα 25% μικρότερος, τότε ας πάει στο διάολο, ας τους συχωρέσουμε τους κομουνιστές! Ας τους ευχαριστήσουμε για τον ανθρωπισμό τους!
Μερικοί, απηχώντας στη Ναταλία Κορόλιοβα, παραδέχτηκαν ότι πολλοί αθώοι άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στα στρατόπεδα εργασίας, αλλά υποστήριξαν ότι η κατάσταση εξακολουθεί να συγκρίνεται ευνοϊκά σε σύγκριση με τη σημερινή (αντιληπτή) ανομία:
По поводу лагерей: да, многие сели за хуй собачий и было очень жестко…каждый боялся что-то спиздить (сейчас этого не хватает). Но блять, наше время ничем не отличается, наказание проще стало, можно украсть 30 лярдов и посидеть лет 5, никакого расстрела
— Evgeny Zorin (@Valeez) 24 апреля 2019 г.
Άρχισα να παρακολουθώ τον Dud και το έκλεισα μετά από 30 λεπτά, όλο το επεισόδιο βυθίζεται στο μίσος προς τη Σοβιετική Ένωση και τον Στάλιν, δεν θα εκπλαγώ αν ο Dud το τερμάτισε με “Είναι ντροπή ότι ο Χίτλερ δεν κέρδισε”. Όσον αφορά τα στρατόπεδα: ναι, πολλοί πέρασαν αρκετό καιρό εκεί για ψύλλου πήδημα, ήταν πράγματι σκληρό…Αλλά όλοι χέζονταν πάνω τους να κλέψουν κάτι (αυτό μας λείπει σήμερα). Αλλά, γαμώ, η εποχή μας δεν είναι και πολύ διαφορετική, απλά οι συνέπειες είναι μικρότερες: μπορείς να κλέψεις 30 δισεκατομμύρια και να περάσεις καμιά πενταετία στη φυλακή, δε θα σε πάνε και στο εκτελεστικό απόσπασμα.
Αυτά τα σχόλια είναι αρκετά συνηθισμένα μεταξύ σύγχρονων υπερασπιστών των πολιτικών του Στάλιν. Ένα ρεκόρ 51% των Ρώσων δήλωσε στο ανεξάρτητο όργανο δημοσκοπήσεων Levada Center το Μάρτιο του 2019 ότι έβλεπαν τον Ιωσήφ Στάλιν θετικά. “Ο Στάλιν θεωρείται μια φυσιογνωμία, που εξασφάλισε κοινωνική δικαιοσύνη, κάτι που οι Ρώσοι αναζητούν όλο και περισσότερο εν μέσω δυσαρέσκειας με την πτώση του βιοτικού επιπέδου και την κυβερνητική μεταρρύθμιση των συντάξεων”, δήλωσε στο Bloomberg η Karina Pipia, αναλύτρια της Levada.
Παρά τις προσπάθειες του Yuri Dud, παράλληλα με εκείνες πολλών άλλων πολιτικών ακτιβιστών, η Ρωσία θα παραμείνει σε μεγάλο βαθμό διχασμένη σχετικά με την κληρονομιά του Στάλιν για πολλά χρόνια. Η αγάπη των Ρώσων για τον Στάλιν και η νοσταλγία για την εποχή του δεν μπορεί απλώς να αποδοθεί με το “ξέπλυμα” της κυβέρνησης στο παρελθόν. Στην πραγματικότητα, οι περισσότερες σύγχρονες προσπάθειες για τον εορτασμό του Στάλιν είναι ιδιωτικές πρωτοβουλίες, ενώ πολλοί υψηλόβαθμοι κυβερνητικοί αξιωματούχοι, όπως η Maria Zakharova, εκπρόσωπος του Υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσίας, καταδικάζουν αμέσως τον Στάλιν και τις καταστολές του. Το 2017 ο ίδιος ο Βλάντιμιρ Πούτιν έκανε τα αποκαλυπτήρια ενός μνημείου για τα θύματα των γκουλάγκ, δηλώνοντας ότι «αυτό το τρομερό παρελθόν δεν πρέπει να διαγραφεί από την εθνική μας μνήμη και δεν μπορεί να δικαιολογηθεί».
Μια αρνητική άποψη της κληρονομιάς του Στάλιν μπορεί να είναι ένα από τα λίγα πράγματα που μοιράζονται τόσο ο Πούτιν όσο και οι πολλοί του επικριτές, μερικοί από τους οποίους έχουν εμφανιστεί στην εκπομπή του Yuri Dud.
Tο τελευταίο επεισόδιο της εκπομπής του Yuri Dud είναι διαθέσιμο στο YouTube με αγγλικούς υπότιτλους: