“ΕΠΕΙΓΟΝ: Οι μυστικές συνομιλίες του Πλυντηρίου Αυτοκινήτων”, έλεγε το θέμα του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που έστειλε η The Intercept Brazil στους συνδρομητές της, την Κυριακή, τις 9 Ιουνίου, γύρω στις 6 μ.μ. Δεν ήταν συνηθισμένη ώρα για ενημερώσεις, ακόμα λιγότερο για έκτακτες ειδήσεις.
Το βραζιλιάνικο παρακλάδι του αμερικανικού ειδησεογραφικού μέσου δημοσίευσε πρόσφατα μια σειρά άρθρων, που αποκαλύπτουν διαρροή μηνυμάτων στο Telegram, που έχουν ανταλλαγεί τα τελευταία τρία χρόνια μεταξύ εισαγγελέων και δικαστών, που επιβλέπουν την Επιχείρηση Πλυντήριο Αυτοκινήτων, θέτοντας υπό αμφισβήτηση την ακεραιότητα του θεωρούμενου ως μεγαλύτερου ερευνητή της Βραζιλίας κατά της διαφθοράς.
Από την έναρξη λειτουργίας του το 2014, η έρευνα για την Επιχείρηση Πλυντήριο Αυτοκινήτων οδήγησε στη σύλληψη δεκάδων σημαντικών επιχειρηματιών, πολιτικών και εκπροσώπων συμφερόντων — καθώς και έξι πρώην προέδρων της Λατινικής Αμερικής, συμπεριλαμβανομένου του Λούλα Ντα Σίλβα, που εκπροσώπησε το Εργατικό Κόμμα ως πρόεδρος της Βραζιλίας από το 2003 έως το 2010.
Η σειρά Intercept της Βραζιλίας δείχνει ότι ο Σέρζιο Μόρο, ο οποίος το 2019 έγινε υπουργός Δικαιοσύνης του Προέδρου Ζαΐχ Μπολσονάρου, έχει συμβουλεύσει και διευθύνει εισαγγελείς καθ’ όλη τη διάρκεια της επιχείρησης. Ομοσπονδιακός δικαστής που βρίσκεται στην πρωτεύουσα της Νότιας πολιτείας Κουριτίμπα, ο Μόρο έχει γίνει λαϊκός ήρωας στη Βραζιλία τα τελευταία χρόνια, αφότου η έρευνα Πλυντήριο Αυτοκινήτων έφερε τους πλούσιους και ισχυρούς ανθρώπους σε μια πρωτοφανή κλίμακα στην ιστορία της Βραζιλίας.
Τον Απρίλιο του 2018, ο Λούλα παραδόθηκε στην Ομοσπονδιακή Αστυνομία, αφότου ο Μόρο του φόρτωσε καταδίκη 12 ετών για την παραλαβή παραθαλάσσιου διαμερίσματος με αντάλλαγμα συμβάσεις με την κρατική πετρελαϊκή εταιρεία της Βραζιλίας Petrobrás. Τον Αύγουστο, ένα δικαστήριο του απαγόρευσε να αναλάβει τρίτη θητεία, πάνω στην ώρα που ηγούνταν στις δημοσκοπήσεις για τις εκλογές του Οκτωβρίου του 2018, ανοίγοντας το δρόμο για το δεύτερο αγαπημένο Ζαΐχ Μπολσονάρου να εξασφαλίσει μια νίκη.
Αριστεροί ακτιβιστές υποστήριξαν εδώ και καιρό ότι ο Μόρο και οι εισαγγελείς της Υπόθεσης Πλυντήριο Αυτοκινήτων καθοδηγούνται από πολιτικά κόμματα και νομικούς εμπειρογνώμονες — πολλοί χωρίς ιδιαίτερη συμπάθεια για το Εργατικό Κόμμα — έχοντας αμφισβητήσει εδώ και καιρό τα στοιχεία εναντίον του Λούλα.
Τώρα, οι διαρροές του Intercept φαίνονται να υποστηρίζουν αυτές τις επιφυλάξεις, καθώς δείχνουν ότι ο Μόρο συνεργαζόταν με τους εισαγγελείς καθ’ όλη τη διάρκεια. Τα αποσπάσματα από τις συνομιλίες δείχνουν ότι ο Μόρο ανέμενε μία από τις αποφάσεις του, πρότεινε να αντικαταστήσουν έναν εισαγγελέα που θεωρούσε “πολύ αδύναμο” πριν από μια επερχόμενη ακρόαση και μάλιστα συνέστησε έναν πιθανό μάρτυρα, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι είχε στοιχεία εναντίον του Λούλα, στους εισαγγελείς. Νομικοί εμπειρογνώμονες υποστηρίζουν ότι αυτό παραβιάζει τις διατάξεις του ποινικού κώδικα, που απαγορεύουν στους δικαστές να βοηθούν ανεπίσημα τις δύο πλευρές της διαδικασίας.
Ο Γκλέν Γκρένουολντ, ο ιδρυτής του Intercept και ο δημοσιογράφος που κέρδισε το βραβείο Πούλιτζερ για το ρεπορτάζ του σχετικά με το πρόγραμμα κατασκοπείας της Υπηρεσίας Εθνικής Ασφαλείας των Ηνωμένων Πολιτειών, δήλωσε ότι το ιστορικό συνομιλίας που παραδόθηκε στην αίθουσα σύνταξης του The Intercept είναι ένα αρχείο μεγαλύτερο από αυτό που παρέδωσε ο μάρτυρας δημοσίου συμφέροντος από την NSA Έντουαρντ Σνόουντεν.
Μιλώντας με το Global Voices, ο αρχισυντάκτης του βραζιλιάνικου The Intercept, Leandro Demori, μίλησε για την πρωτοποριακή δουλειά της ομάδας του και τα δημοσιεύματα, που έχουν πλέον γίνει νούμερο ένα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης της Βραζιλίας για εβδομάδες υπό το hashtag #VazaJato (ένα λογοπαίγνιο με την πορτογαλική λέξη για την “διαρροή” και το Πορτογαλικό όνομα του Πλυντηρίου Αυτοκινήτων, “Lava Jato”). “Αυτό που κάνουμε είναι αυτό που πάντα έλεγαν ότι έκαναν στην Επιχείρηση Πλυντήριο Αυτοκινήτων: καταπολέμηση της διαφθοράς”, είπε.
Χωρίς να ορίσει μια ημερομηνία, ο Demori δήλωσε ότι το πρακτορείο ειδήσεων έλαβε ένα αρχείο από ανώνυμη πηγή. Για να διασφαλιστεί η προστασία, το Intercept δεν αποκαλύπτει λεπτομέρειες σχετικά με την πηγή ή τη μορφή του αρχείου. Ο Demori είπε για τη διαδικασία:
Foi um trabalho de reportagem antiga, olhar documentos, fazer apurações paralelas… Acredito que o Intercept foi escolhido por isso […], por sermos reconhecidos por fazermos esse trabalho.
Ήταν μία καθόλα παραδοσιακή εργασία με ρεπορτάζ, κοιτάζοντας τα έγγραφα, πραγματοποιώντας συμπληρωματικές αναφορές… Νομίζω ότι το Intercept επιλέχθηκε από αυτή την πηγή επειδή είμαστε αναγνωρισμένοι για να κάνουμε αυτό το είδος εργασίας.
Ο Demori υπογραμμίζει ότι νωρίτερα το 2018, το Intercept της Βραζιλίας δημοσίευσε έρευνα σχετικά με τις παραστρατιωτικές πολιτοφυλακές του Ρίο ντε Τζανέιρο και τους δεσμούς τους με τους πολιτικούς. Είπε:
Acredito que o Intercept seja visto como o lugar onde existe uma forma de dar a informação com coragem.
Πιστεύω ότι το The Intercept θεωρείται ως ένας χώρος όπου υπάρχει ένας τρόπος να παρασχεθούν πληροφορίες με θάρρος.
Η αφήγηση του χάκερ
Ο Μόρο και ο εισαγγελέας δεν αρνήθηκαν ούτε επιβεβαίωσαν την ειλικρίνεια των συνομιλιών. Ωστόσο, ισχυρίστηκαν ότι τα μηνύματα αποκτήθηκαν μέσω πειρατείας, η οποία αποτελεί έγκλημα στην Βραζιλία.
Σε σημείωμα που δημοσιεύθηκε στις 9 Ιουνίου, οι εισαγγελείς της Επιχείρησης Πλυντήριο Αυτοκινήτων ανέφεραν ότι οι συσκευές τους είχαν γίνει στόχος λίγο πριν από τη δημοσίευση των πρώτων ιστοριών, αλλά το Intercept υποστηρίζει ότι είχαν λάβει τα δεδομένα πολύ πριν από τις υποτιθέμενες επιθέσεις.
Ο Demori σχολίασε το εξής:
Mas quem reforça a narrativa de invasão não é o Intercept. O Intercept não fala em hackers. Talvez eles imaginem que seja sem contexto, mas podemos garantir que o processo jornalistico foi fidedíguno à ética. O que está publicado foi o que foi dito, são mensagens que não podem mais ser “desditas” simplesmente por contestar o contexto.
Όποιος ενισχύει την αφήγηση της εισβολής δεν είναι το The Intercept. Το Intercept δεν μιλάει για χάκερ. Ίσως να φαντάζονται ότι αυτό είναι το περιεχόμενο που λείπει, αλλά μπορούμε να διαβεβαιώσουμε ότι η δημοσιογραφική διαδικασία είναι αξιόπιστη όταν πρόκειται για θέματα ηθικής. Ό,τι δημοσιεύτηκε είναι αυτό που ειπώθηκε, είναι μηνύματα που δεν μπορούν πλέον να μην ειπωθούν απλά αμφισβητώντας τα συμφραζόμενα.
Μέρος των μέσων μαζικής ενημέρωσης της Βραζιλίας έχει επικεντρωθεί στον “αφηγητή χάκερ”. Τα μέσα ενημέρωσης που συνδέονται με τον Όμιλο Globo, τη μεγαλύτερη οργάνωση μαζικών μέσων μαζικής ενημέρωσης της Λατινικής Αμερικής, έχουν επικεντρώσει τα ρεπορτάζ τους στις νομικές επιπτώσεις, που συνδέονται με την υποτιθέμενη επίθεση, εις βάρος του περιεχομένου των διαρροών. Άλλες μεγάλες εκδόσεις, όπως τα περιοδικά Veja, IstoÉ και Exame, κάλυψαν επίσης την υπόθεση από την προοπτική του εγκλήματος στον κυβερνοχώρο.
Το Telegram αρνήθηκε ότι παραβιάστηκαν οι διακομιστές τους:
Telegram was not hacked. But there are other risks one should consider. See: https://t.co/KY2Rhzy3ei
— Telegram Messenger (@telegram) June 11, 2019
Το Telegram δεν χακαρίστηκε. Υπάρχουν όμως και άλλοι κίνδυνοι που πρέπει να λάβετε υπόψη.
Το ιστορικό των διαρροών
Ο Μόρο και οι εισαγγελείς της Επιχείρησης Πλυντήριο Αυτοκινήτων δεν είναι ξένοι στη δύναμη των διαρροών. Σε ολόκληρη την πενταετή ιστορία της Lava Jato, προκαταρκτικές και επίσημες μαρτυρίες, μυστικές συμφωνίες για συμφωνίες πώλησης και ακόμη και υποκλοπές τηλεφωνημάτων διέρρεαν διαρκώς στον κύριο Τύπο, γεγονός που βοήθησε να ενισχυθεί η δημόσια υποστήριξη της επιχείρησης.
Μια περίφημη περίπτωση ήταν το 2016, όταν ο Μόρο αποκάλυψε μια τηλεφωνική συνομιλία, που είχε υποστεί υποκλοπή, μεταξύ του πρώην προέδρου Λούλα και της τότε προέδρου Ντίλμα Ρούσεφ. Το τηλεφώνημα υποδεικνύει ότι η Dilma επρόκειτο να διορίσει τον Λούλα ως επικεφαλής του προσωπικού, ώστε να αποφύγει τη δίωξη, καθώς οι υπουργοί μπορούν να δικαστούν μόνο από το Ανώτατο Δικαστήριο της Βραζιλίας.
Η συζήτηση μεταδόθηκε στην εθνική τηλεόραση λίγες μόνο ώρες μετά την πραγματοποίησή της και αμέσως μετά ξέσπασαν διαδηλώσεις σε πολλές πόλεις της Βραζιλίας.
Ο Μόρο υπερασπίστηκε πολλές φορές την απόφασή του να δημοσιεύσει τις κασέτες, υποστηρίζοντας ότι το περιεχόμενό τους ήταν προς το δημόσιο συμφέρον. Για τον Demori, η κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης ενθάρρυνε το κοινό να πιστεύει ότι, όταν πρόκειται για την καταπολέμηση της διαφθοράς “ο σκοπός αγιάζει τα μέσα”. Όταν ρωτήθηκε για την έγκριση από το κοινό των αποφάσεων του Μόρο, παρά τις προφανείς παρανομίες του, ο Demori είπε:
Eu acho normal, é o jogo. Cada pessoa tem seus motivos pessoais.
Νομίζω ότι είναι φυσιολογικό, είναι το παιχνίδι. Ο καθένας έχει τα προσωπικά του κίνητρα.
Προστασία
Προκειμένου να προστατεύσει τις πηγές του, το Intercept δεν παρέχει λεπτομέρειες για τα υλικά που έλαβε, πότε ή πώς τα έλαβε ή αν απευθυνόταν σε συγκεκριμένο δημοσιογράφο, όπως εξήγησε ο Demori σε πρόσφατη ραδιοφωνική συνέντευξη. Μιλώντας με το Global Voices, είπε:
Asseguramos que os arquivos estivessem em lugares seguros e secretos fora do país, além de tomarmos precauções jurídicas. Esperávamos uma reação forte, nos preparamos para truculências, especialmente provocadas por quem é a lei.
Διασφαλίσαμε ότι τα αρχεία φυλάσσονταν σε ασφαλή και μυστικά μέρη εκτός της χώρας και πήραμε νομικές προφυλάξεις. Περιμέναμε μια ισχυρή αντίδραση, ετοιμαζόμαστε για επιθετικές κινήσεις, ειδικά από εκείνους που είναι ο νόμος.
Το Intercept συνεργάζεται πλέον με δύο άλλα βραζιλιάνικα ειδησεογραφικά πρακτορεία — τα Folha de São Paulo και Veja — τα οποία βοηθούν το ψάξιμο του υλικού. Ο δημοσιογράφος Folha Ricardo Balthazar είπε ότι ήταν σε θέση να επαληθεύσει τα μηνύματα εντοπίζοντας την δική του ανταλλαγή μέσω Telegram με έναν βοηθό του Moro στη βάση δεδομένων.
“We have a newsroom in Rio de Janeiro, full of Brazilian reporters — 25, 30, 32 years old. They’re hearing your threats. Do you know what they’re doing?
They’re reporting. And that’s exactly what they’re going to keep doing.”
— @ggreenwald https://t.co/HMPycQcILs pic.twitter.com/HKGujTZBqb
— The Intercept (@theintercept) June 27, 2019
“Έχουμε μια αίθουσα ειδήσεων στο Ρίο ντε Τζανέιρο, γεμάτη από Βραζιλιάνους δημοσιογράφους — 25, 30, 32 ετών. Ακούν τις απειλές σας. Ξέρετε τι κάνουν;
Ρεπορτάζ. Και ακριβώς αυτό θα συνεχίσουν να κάνουν.”
Τόσο ο Σέρζιο Μόρο όσο και ο Γκλένν Γκρένουολντ κλήθηκαν να καταθέσουν στο Κογκρέσο για τις διαρροές. Ο Μόρο, ο οποίος ως υπουργός Δικαιοσύνης επιβλέπει την Ομοσπονδιακή Αστυνομία και αρνήθηκε να παραδώσει το κινητό του για επιθεώρηση, ανακρίθηκε από τους γερουσιαστές για εννέα ώρες. Επαναβεβαίωσε τη δημόσια υπεράσπισή του — ότι τα μηνύματα παραλήφθηκαν παράνομα και μολονότι παραδέχθηκε ότι ήταν “εν μέρει αυθεντικά”, δεν αποδεικνύουν κανένα παράπτωμα από την πλευρά του.
Ο Greenwald μίλησε στη Βουλή των Αντιπροσώπων. Του ετέθησαν γενικές ερωτήσεις σχετικά με την υπόθεση, την πηγή και την πιθανότητα της Intercept Brazil να κυκλοφορήσει ηχητικά αρχεία. Ο δημοσιογράφος αντιμετώπισε επίσης επιφυλακτικά σχόλια σχετικά με την οικογένειά του εξαιτίας του γάμου του με μία αριστερή Βραζιλιάνα συνάδελφο και ορισμένοι νομοθέτες υπέρ του Μπολσονάρου πρότειναν επίσης να πάει στη φυλακή για διαρροή ιδιωτικών μηνυμάτων.
I testified for 6 hours yesterday at the Brazilian Congress about the exposés we've been publishing about Bolsonaro's Justice Minister and the prosecutors who imprisoned Lula. Several members of Bolsonaro's party threatened us with imprisonment. Watch one illustrative exchange: https://t.co/R2Hdg3zsnU
— Glenn Greenwald (@ggreenwald) June 27, 2019
Κατέθετα για 6 ώρες χθες στο Βραζιλιανό Κογκρέσο σχετικά με τις εκθέσεις που δημοσιεύσαμε για τον Υπουργό Δικαιοσύνης του Μπολσονάρου και τους εισαγγελείς που φυλάκισαν τον Λούλα. Αρκετά μέλη του κόμματος του Μπολσονάρου μας απειλούσαν με φυλάκιση. Παρακολουθήστε μια επεξηγηματική συζήτηση.
Ο Demori είπε ότι ήταν δύσκολο να εκτιμήσει κανείς τι θα συμβεί από δω και πέρα. Συγκρίνει την τρέχουσα ιστορία με την διαρροή του Σνόουντεν, την ιστορία που έγινε η αφορμή για την ίδρυση του The Intercept:
Um técnico que tinha as informações encaminhou o material para os jornalistas e já deu o caminho, já explicou o que era o sistema e os documentos – fez o mapa da mina. Nesse nosso caso, são chats e conversas. Não é uma coisa técnica. A redação está lendo. Mas é um trabalho muito mais coletivo do que individual.
[Στην περίπτωση του Σνόουντεν], ένας τεχνικός που είχε τις πληροφορίες διαβίβασε το υλικό στους δημοσιογράφους και τους έδωσε τη σειρά, εξήγησε το σύστημα και το περιεχόμενο των εγγράφων — σχεδίασε το χάρτη του ορυχείου, για να το πω έτσι. Σε αυτήν την περίπτωση, εργαζόμαστε με κουβεντούλες και συνομιλίες. Δεν είναι τεχνικό πράγμα. Το διαβάζει η αίθουσα σύνταξής μας. Το έργο είναι πιο συλλογικό από ότι ατομικό.
Είπε ότι δεν γνωρίζει τι αποτέλεσμα να περιμένει:
Είναι ο δικαστής που θα αποφασίσει. Θα κρίνουν. Γνωρίζουμε ότι υπάρχει ένα μεγαλύτερο αγαθό, το οποίο τελικά καταρρίπτει την καταπολέμηση της διαφθοράς.