- Global Voices στα Ελληνικά - https://el.globalvoices.org -

Νιγηρία: Αντίο στην Τόνι Μόρρισον, που αποτύπωσε την έννοια της φυλής στην αμερικανική συνείδηση

· Σύνταξη Nwachukwu Egbunike Μετάφραση Veroniki Bacharidi-Krikoni

Κατηγορίες: Η.Π.Α., Νιγηρία, Εθνότητα & φυλή, Λογοτεχνία, Μέσα των πολιτών, Τέχνες - Πολιτισμός

Η Τόνι Μόρρισον μιλά σε αφιέρωμα στον Νιγηριανό συγγραφέα Τσίνουα Ατσέμπε στην πεντηκοστή επέτειο του “Things Fall Apart” στο Δημαρχείο της Νέας Υόρκης, 26 Φεβρουαρίου 2008. Φωτογραφία: Angela Radulescu [1], Flickr, άδεια CC BY-SA 2.0.

Η Τόνι Μόρισον, πρωτοπόρος Αμερικανίδα συγγραφέας, πέθανε στις 5 Αυγούστου 2019, “μετά από σύντομη ασθένεια”, σύμφωνα με δήλωση [2] της οικογένειάς της. Η Μόρρισον γεννήθηκε πριν από 88 χρόνια στο Λορέν του Οχάιο των ΗΠΑ:

Με βαθιά λύπη αναφέρουμε ότι η Τόνι Μόρρισον πέθανε σε ηλικία ογδόντα οκτώ ετών.

“Πεθαίνουμε. Αυτό ίσως είναι το νόημα της ζωής. Αλλά φτιάχνουμε γλώσσα. Αυτό μπορεί να είναι το μέτρο της ζωής μας”.

18 Φεβρουαρίου 1931 – 5 Αυγούστου 2019

Η Μόρρισον ήταν μια πρωτοποριακή συγγραφέας, που αντιλαμβανόταν τη δύναμη της γλώσσας [5] ως “καταπιεστική ή αναζωογονητική δύναμη. Αρνιόταν να επιτρέψει την περιθωριοποίηση του λόγου της”. Τα βιβλία της είχαν γραφτεί από τη σκοπιά της μειονότητας και των ανίσχυρων: μιας μαύρης Αφροαμερικανίδας.

Η Μόρρισον όχι μόνο καθοδήγησε πολλές γενιές Αφροαμερικανών συγγραφέων, αλλά ενέπνευσε επίσης πολλούς Νιγηριανούς συγγραφείς, που τη γνώρισαν από τα βιβλία της. Το 2008, η Μόρρισον μίλησε [6] σε ένα αφιέρωμα του PEN America για τον εμβληματικό Νιγηριανό συγγραφέα Τσίνουα Ατσέμπε, με αφορμή την πεντηκοστή επέτειο του “Things Fall Apart”.

Όπως και ο Ατσέμπε, η Μόρρισον διερεύνησε θέματα φυλής και εξουσίας στα μυθιστορήματά της. Οι Νιγηριανοί λογοτέχνες θυμούνται τη Μόρρισον για τη βαθιά επίδραση, που είχε στους συγγραφικούς και εκδοτικούς κύκλους της Δυτικής Αφρικής.

Κατά τη διάρκεια μιας εξηντάχρονης συγγραφικής σταδιοδρομίας, η Τόνι Μόρρισον δημοσίευσε έντεκα μυθιστορήματα, πέντε παιδικά βιβλία, δύο θεατρικά έργα, έναν κύκλο τραγουδιών και μια όπερα. Μερικά από τα έργα της περιλαμβάνουν τα: “The Bluest Eye” (1970), “Sula” (1973), “Song of Solomon”, (1977), “Tar Baby” (1981), “Beloved” (1987), “Jazz “(1992),” Paradise “(1997),” Home “(2012) και” God Help the Child “(2015). Η Μόρρισον δίδαξε επίσης λογοτεχνία ως καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον.

Τη δεκαετία του '70, η Μόρρισον “αγνοήθηκε [7] σε μεγάλο βαθμό ως συγγραφέας”, αλλά την επόμενη δεκαετία ακολούθησε η αναγνώριση του έργου της με πολλά βραβεία. Το μυθιστόρημα της Μόρρισον “Beloved” κέρδισε το Πούλιτζερ [8] Λογοτεχνίας το 1988. Ως η πρώτη Αφροαμερικανίδα που κέρδισε το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1993, τα μυθιστορήματά [9] της “χαρακτηρίστηκαν από οραματιστική δύναμη και ποιητική εισαγωγή, που δίνει ζωή σε μια ουσιαστική πτυχή της αμερικανικής πραγματικότητας”.

Ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Μπαράκ Ομπάμα απένειμε στην Μόρρισον το Προεδρικό Μετάλλιο Ελευθερίας το 2012.

Η Τόνι μας προσεγγίζει εκ βαθέων χρησιμοποιώντας έναν τόνο λυρικό, ακριβή, διακριτικό και χωρίς αποκλεισμούς”. – Ο Πρόεδρος Ομπάμα εξέφρασε την απόλυτη τιμή προς την Τόνι Μόρρισον, ενώ της απένειμε το Προεδρικό Μετάλλιο Ελευθερίας το 2012. Η Μόρρισον πέθανε σήμερα στα 88 της χρόνια.

Οι Νιγηριανοί συγγραφείς θρηνούν ένα τοτέμ

Η Νιγηριανή συγγραφέας Ayodele Olofintuade εξυμνεί μια πρόγονο, που τώρα έχει θεοποιηθεί:

Η Τόνι Μόρρισον συνάντησε τους προγόνους μας, έζησε μια αξιόλογη ζωή, μια γεμάτη ζωή. Μην τρώτε σκουλήκια, απορρίψτε βρωμερές προσφορές, γιορτάστε στο τραπέζι της θεότητας Irúnmolè, του θεού Óósa.

Η Μόρρισον δεν μπορεί να πεθάνει, αναφώνησε ο εικαστικός καλλιτέχνης Victor Ehikhamenor:

Όταν είσαι η Τόνι Μόρρισον, δεν πεθαίνεις, δεν πεθαίνεις ποτέ. Γέννησε την αιωνιότητα με τα υποδειγματικά έργα, που δημιούργησε. Ας μη θρηνήσει ο κόσμος με δάκρυα από τα πιο γλαυκά τους μάτια για ένα από τα πιο αγαπημένα μας πρόσωπα! ??

Ο Nze Slyva Ifedigbo ήταν γεμάτος ευγνωμοσύνη:

Σε ευχαριστούμε για τις ιστορίες.
Αναπαύσουν εν ειρήνη.

Η συγγραφέας Ukamaka Olisakwe προσευχήθηκε για την αιώνια γαλήνη της ψυχής της Μόρρισον [Ka mkpulu obi gi naa na ndokwa]:

“Μας αποκαλούσε – στο περιθώριο της κοινωνίας – αγαπητούς“, έγραψε ο ποιητής Gbenga Adesina:

Η Τόνι Μόρρισον έλυσε το πρόβλημα του Νάιπολ για μένα. Γεννήθηκαν με ένα χρόνο διαφορά, αμφότεροι στο περιθώριο της κοινωνίας. Ο Νάιπολ εσωτερίκευσε την αποικιακή ντροπή και έγραψε υπέροχες προτάσεις σκληρότητας. Η Τόνι επέμεινε σε αυτό το περιθώριο ως μέρος διορατικότητας και υποκειμενικότητας, μας αποκαλούσε αγαπητούς.

Ο Ike Anya ευχήθηκε καλό ταξίδι [ije oma] στο “λιοντάρι” [agu]:

Η Μόρρισον ως προσκεκλημένη λέκτορας στη Στρατιωτική Ακαδημία των ΗΠΑ στις 28 Μαρτίου 2013. Φωτογραφία του Στρατού των ΗΠΑ από τον Mike Strasser/USMA PAO [21] μέσω Flickr (άδεια CC BY-NC-ND 2.0). 

Η Μόρρισον έκανε “τα λόγια να τραγουδούν στην καρδιά σου, παρόλο που το κεφάλι σου δεν καταλάβαινε”

Η συγγραφέας Temitayo Olofinlua από το Ιμπαντάν της Νιγηρίας αφηγείται ότι διάβασε το “Beloved” στο πανεπιστήμιο, αλλά δεν το κατάλαβε στην αρχή. μέχρι που η λέκτοράς της το συζήτησε με τέτοιο τρόπο, που έκανε την συγγραφέα να πιστεύει ότι μιλούσε για άλλο βιβλίο και αποφάσισε να το ξαναδιαβάσει:

It is the way that Morrison wields language that makes her unforgettable. She makes words sing in your heart even though your head does not understand it yet. However, after your heart has sung the lines, again and again, your head gets it.  And with that language, she wrote about the struggles of African Americans in America.

Morrison wrote about what it means to be African American in a way that even I, a young Nigerian student at the time, connected with the experiences. Her stories were human enough for me to relate with. That is why Morrison's novels remain even more relevant today, as they were decades ago when she wrote them. This transcendental power of writing is what Morrison possesses, this ability to speak through her words, making the works echo through times, that is what makes her special. She lives on through her works.

Ο τρόπος, που η Μόρρισον χρησιμοποιεί τη γλώσσα, την κάνει αξέχαστη. Κάνει τα λόγια να τραγουδούν στην καρδιά σου, παρόλο που το κεφάλι σου δεν τα καταλαβαίνει ακόμα. Ωστόσο, αφού η καρδιά σου τραγουδήσει τους στίχους, ξανά και ξανά, το κεφάλι σου αρχίζει και παίρνει στροφές. Και με αυτή τη γλώσσα, έγραψε για τους αγώνες των Αφροαμερικανών στην Αμερική.

Η Μόρρισον έγραψε για το τι σημαίνει να είσαι Αφροαμερικανός με τρόπο, που, ακόμη και εγώ, μια νεαρή Νιγηριανή φοιτήτρια τότε, συνδέθηκα με τις εμπειρίες. Οι ιστορίες της ήταν αρκετά ανθρώπινες και ταυτίστηκα. Γι’ αυτό, τα μυθιστορήματα της Μόρρισον παραμένουν ακόμη πιο σχετικά σήμερα, όπως ήταν πριν από δεκαετίες, όταν τα έγραψε. Αυτή την υπερβατική δύναμη της γραφής διαθέτει η Μόρρισον: αυτή την ικανότητα να μιλάει μέσα από τα γραπτά της κάνοντας τα έργα να αντηχούν μες στο χρόνο. Αυτό την κάνει ξεχωριστή. Ζει μέσα από τα έργα της.

Ο ποιητής και γλωσσολόγος Kọ́lá Túbọ̀sún περιγράφει την Μόρρισον ως “δύναμη”, που χάρισε στους Μαύρους μια ύπαρξη στον “κόσμο τόσο έγκυρη και αυθεντική όσο άλλων”:

As a black woman writing in the world, and one who decidedly chose a spot far away from the mainstream and made it hers, she was always a force for all the world. In her books, black people and black women all over the world have come to find their way of existing in the world as valid and authentic as others’. 

…I will remember her with these memorable lines from her Nobel lecture: ‘We die. That may be the meaning of life. But we do language. That may be the measure of our lives…’ and more profoundly, ‘Language alone protects us from the scariness of things with no names. Language alone is meditation.’ For this, and for her work as a strong forebear, I will cherish her memory and the challenge she has left for us.

Ως μια μαύρη γυναίκα που γράφει στον κόσμο και κάποια, που επέλεξε αποφασιστικά ένα σημείο μακριά από το mainstream και το έκανε δικό της, ήταν πάντα μια δύναμη για όλο τον κόσμο. Στα βιβλία της, οι μαύροι και οι μαύρες σε όλο τον κόσμο έφτασαν να βρουν τον τρόπο ύπαρξής τους στον κόσμο, έγκυρο και αυθεντικό συνάμα, όπως άλλων ανθρώπων”.

…Θα την θυμάμαι με αυτές τις αξέχαστες φράσεις από την ομιλία της στη βράβευση με Νόμπελ: “Πεθαίνουμε. Αυτό ίσως είναι το νόημα της ζωής. Αλλά φτιάχνουμε γλώσσα. Αυτό μπορεί να είναι το μέτρο της ζωής μας”. Και βαθύτερα: “Μόνο η γλώσσα μας προστατεύει από τον φόβο των πραγμάτων χωρίς ονόματα. Μόνο η γλώσσα είναι διαλογισμός”. Για αυτό και για τη δουλειά της ως ισχυρή πρόγονος, θα τιμώ τη μνήμη της και την πρόκληση, που άφησε για εμάς.

Η “μαύρη συγγραφέας”

Σε μια συνέντευξή της στο Paris Review, η Μόρρισον, η οποία τυπικά σιχαινόταν τις ετικέτες, έκανε μια εξαίρεση και ασπάστηκε τον τίτλο “μαύρη γυναίκα συγγραφέας”. Παραδέχτηκε ότι το έργο της ως συγγραφέας είναι να “βγάλει [22] νόημα για τον κόσμο” ως απάντηση στην “απίστευτη βία” και “εσκεμμένη άγνοια”, που έχει δει καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής της:

It is not possible for me to be unaware of the incredible violence, the willful ignorance, the hunger for other people’s pain. I’m always conscious of that, though I am less aware of it under certain circumstances. … What makes me feel as though I belong here — out in this world — is not the teacher, not the mother, not the lover, but what goes on in my mind when I am writing.

Then, I belong here and then, all of the things that are disparate and irreconcilable can be useful. Struggling through the work is extremely important—more important to me than publishing it.

Δεν είναι δυνατόν να αγνοώ την απίστευτη βία, την εσκεμμένη άγνοια, την πείνα για τον πόνο άλλων ανθρώπων. Το γνωρίζω πάντα αυτό, αν και το γνωρίζω λιγότερο σε ορισμένες περιπτώσεις. […] Το τι συμβαίνει στο μυαλό μου, όταν γράφω, με κάνει να νιώθω σαν να ανήκω εδώ – σε αυτόν τον κόσμο: ούτε ο δάσκαλος ούτε η μητέρα ούτε ο εραστής.

Τότε, ανήκω εδώ και τότε, όλα τα πράγματα τα διαφορετικά και ασυμβίβαστα μπορεί να είναι χρήσιμα. Ο αγώνας μέσω του έργου είναι εξαιρετικά σημαντικός, πιο σημαντικός για μένα από το να εκδώσω κάτι.