Τα σοβιετικά τανκς στην κεντρική Πράγα στις 21 Αυγούστου 1968. Φωτογραφία: Václav Bradáč, χρησιμοποιείται με άδεια από το Τσέχικο Ινστιτούτο για τη Μελέτη Ολοκληρωτικών Καθεστώτων.

Η ιστορία είναι η εκδοχή των γεγονότων του παρελθόντος, για την οποία οι άνθρωποι αποφάσισαν να συμφωνήσουν, είπε κάποτε ο Ναπολέων Βοναπάρτης. Στην Τσεχική Δημοκρατία, αντικρουόμενες απόψεις για το νόημα της εισβολής των σοβιετικών στρατευμάτων στην Τσεχοσλοβακία το 1968 βαθμιαία διαβρώνουν το εκτενώς ενοποιημένο αφήγημα περί καταδίκης από την πτώση του κομμουνισμού το 1989.

Η Μόσχα εξέφρασε την ανησυχία της για το γεγονός ότι οι πολιτικές μεταρρυθμίσεις, που πραγματοποιήθηκαν στην Τσεχοσλοβακία το 1968, γνωστές ως Άνοιξη της Πράγας, θα μπορούσαν να υπονομεύσουν την επιβολή του Κομμουνιστικού Κόμματος πάνω στην κοινωνία και θα έθεταν προηγούμενο για την απελευθέρωση άλλων χωρών υπό σοβιετική κυριαρχία στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Τη νύχτα της 21ης Αυγούστου του ίδιου έτους, εισέβαλαν στη χώρα τα σοβιετικά στρατεύματα με τη βοήθεια άλλων μελών του πρώην Συμφώνου της Βαρσοβίας.

Μέχρι την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, η επίσημη γραμμή ήταν ότι η Τσεχοσλοβακία είχε «απελευθερωθεί» από τα στρατεύματα του Συμφώνου της Βαρσοβίας, αφού έπεσε θύμα μιας δολοπλοκίας των Δυτικών για την ανατροπή της κομμουνιστικής κυβέρνησης. Φωτογραφίες ή κινηματογραφικό υλικό, που απεικόνιζαν αντίσταση στην αποκαλούμενη απελευθέρωση, απαγορεύονταν και καταστρέφονταν, όταν τα ανακάλυπταν. Οι ιδιοκτήτες τέτοιων εγγράφων διέτρεχαν μεγάλο κίνδυνο, αν τους έβρισκαν, οπότε τα κράτησαν κρυμμένα.

Η μνήμη όμως αυτών των γεγονότων διαβιβάστηκε προφορικά σε έμπιστους συγγενείς και στενούς φίλους. Από τη δεκαετία του '90, η επίσημη γραμμή ανατράπηκε: η 21η Αυγούστου στην Τσεχική Δημοκρατία είχε εκτεταμένη κάλυψη από ΜΜΕ και πραγματοποιούνταν διαδηλώσεις σε μεγάλες πόλεις.

Πιο πρόσφατα, έγιναν πιο συνηθισμένες διάφορες υπαίθριες εκθέσεις άγνωστων προηγουμένως και συχνά κρυμμένων φωτογραφιών και κινηματογραφικού υλικού και συνεχίζουν να βγαίνουν στην επιφάνεια δεδομένα για τα γεγονότα πριν από 51 χρόνια: ενώ είχε παραμείνει μακράν ασαφές πόσοι άνθρωποι πέθαναν ως αποτέλεσμα της εισβολής, η νέα ιστορική έρευνα καταλήγει σε συνολικά 137 θύματα, Τσέχους και Σλοβάκους.

Οι ρωγμές όμως σε αυτό το αφήγημα αρχίζουν πλέον να διακρίνονται σταδιακά.

Σύμφωνα με δημοσκόπηση, που διεξήχθη το 2018, το 35% των νεαρών Τσέχων ηλικίας μεταξύ 18-34 ετών δεν είναι σε θέση να συνδέσει την ημερομηνία της 21ης Αυγούστου 1968 με τη σοβιετική εισβολή.

Ιδιαιτέρως, ο σημερινός φιλορώσος πρόεδρος Μίλος Ζέμαν, μιλάει ελάχιστα για το θέμα. Εντάχθηκε στο Τσεχοσλοβακικό Κομμουνιστικό Κόμμα το 1967 και ισχυρίζεται ότι εκδιώχθηκε το 1970, επειδή καταδίκασε την εισβολή του 1968. Ωστόσο, πέρυσι το 2018, που ήταν η 50ή επέτειος της εισβολής, αρνήθηκε να μιλήσει δημοσίως ή να αναγνωρίσει την εκδήλωση.

Η σιωπή του φαίνεται να αντικατοπτρίζει τις απόψεις της σύγχρονης ρωσικής κοινής γνώμης, η οποία είτε αγνοεί ή υποστηρίζει την εισβολή του 1968, όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις.

Σήμερα, οι ακτιβιστές χρησιμοποιούν μια ποικιλία στρατηγικών για να διατηρήσουν τη μνήμη ζωντανή στη συνείδηση ​​του κοινού, συμπεριλαμβανομένης της αναζωογόνησης παλαιών συλλογών και αρχείων φωτογραφιών, ταινιών και μουσικής από την εποχή εκείνη με τη χρήση διαδραστικών χαρτών και τον πολλαπλασιασμό των δράσεων δρόμου για την αναβίωση της ιστορικής μνήμης στις νεότερες γενιές.

Πέρυσι, το Δημαρχείο της Πράγας διοργάνωσε έκθεση 21 φωτογραφιών από διάφορους φωτογράφους της εισβολής του 1968, που παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά, αναδεικνύοντας τη βία της στρατιωτικής παρέμβασης, την αντίσταση των κατοίκων της Πράγας και το βάθος της πολιτικής κρίσης.

Το Ινστιτούτο για τη Μελέτη των Ολοκληρωτικών Καθεστώτων, ένα ίδρυμα έρευνας και εκπαίδευσης, διατηρεί επίσης και ενημερώνει τα αρχεία φωτογραφιών, που μαρτυρούν τον αυξανόμενο αριθμό των νυν διαθέσιμων φωτογραφιών:

Σοβιετικά τανκς στην εμβληματική Πλατεία της Παλιάς Πόλης στην Πράγα στις 21 Αυγούστου 1968. Φωτογραφία: Václav Bradáč, χρησιμοποιείται με άδεια από το Τσέχικο Ινστιτούτο για τη Μελέτη Ολοκληρωτικών Καθεστώτων.

Κάτοικοι της Πράγας γύρω από ένα σοβιετικό τανκ. Φωτογραφία: Václav Bradáč, χρησιμοποιείται με άδεια από το Τσέχικο Ινστιτούτο για τη Μελέτη Ολοκληρωτικών Καθεστώτων.

Το 2016 κυκλοφόρησε μια ταινία μικρού μήκους, η οποία παρουσίαζε πρόσφατα ανακαλυμμένα βίντεο, τα οποία έδειχναν κατοίκους της Πράγας να βάζουν φωτιά σε σοβιετικά τανκς, να διαδηλώνουν στους δρόμους και να συγκεντρώνονται γύρω από ένα ραδιοφωνικό σταθμό, ο οποίος θα γινόταν κέντρο αντίστασης. Συνεργαζόμενοι ραδιοφωνικοί δημοσιογράφοι αντιτάχθηκαν στη λογοκρισία και ενημέρωναν τον πληθυσμό για το τι συνέβαινε στην πόλη, μέχρι που τους απαγόρευσαν τις μεταδόσεις οι Σοβιετικοί.

Οι ακτιβιστές υιοθετούν επίσης μια δημιουργική προσέγγιση για να απεικονίσουν τα γεγονότα με πιο ελκυστικούς τρόπους στη νεολαία. Για παράδειγμα, αυτή η ταινία αναμιγνύει κινηματογραφικό υλικό και φωτογραφίες με δημοφιλή τσέχικα και σλοβακικά τραγούδια από την περίοδο της Άνοιξης της Πράγας.

Η μουσική διαδραμάτισε βασικό ρόλο τότε, καθώς οι πολιτικές μεταρρυθμίσεις επέτρεπαν μεγαλύτερη ανοχή για τραγούδια και μουσική πέρα από το πλαίσιο της σοσιαλιστικής ηθικής. Περιλάμβανε στοιχεία δυτικής ροκ, πανκ και τζαζ. Μουσικοί που υποστήριζαν ανοιχτά την Άνοιξη της Πράγας και αντιτάχθηκαν στην εισβολή του 1968 είδαν τις καριέρες τους να κάνουν φτερά μετά τον Αύγουστο του 1968. Διαφορετικά, έπρεπε να δραστηριοποιηθούν εντελώς σε αντεργκράουντ επίπεδο.

Μια άλλη πρωτοβουλία είναι ο διαδικτυακός χάρτης εις μνήμη των 137 θυμάτων κατά τις ημέρες πριν και μετά την 21η Αυγούστου, που δημοσίευσε το Ινστιτούτο για τη Μελέτη Ολοκληρωτικών Καθεστώτων.

Διαδηλώσεις

Στις 21 Αυγούστου 2019, πολιτικά κόμματα της αντιπολίτευσης, καθώς και ακτιβιστικά κινήματα, πραγματοποίησαν πολλές διαδηλώσεις σε ολόκληρη τη χώρα για να καταδικάσουν την εισβολή του 1968, καθώς και τη σιωπή της ανώτατης ηγεσίας της κυβέρνησης, δηλαδή του προέδρου Μίλος Ζέμαν και του πρωθυπουργού Αντρέι Μπάμπις.

Μια τέτοια ομάδα είναι το κίνημα πολιτών Milion Chvilek Pro Demokracii [Ένα εκατομμύριο στιγμές δημοκρατίας], το οποίο πραγματοποίησε τη μεγαλύτερη αντικυβερνητική διαδήλωση, μετά τη Βελούδινη Επανάσταση, στις 23 Ιουνίου. Σήμερα, 21 Αυγούστου, διοργάνωσε μια πορεία πολλών χιλιάδων ανθρώπων, που ξεκίνησε στην πλατεία Βέντσεσλας της Πράγας, έναν παραδοσιακό χώρο για διαμαρτυρίες και εορτασμούς. Η πορεία απέτισε φόρο τιμής στα γεγονότα του 1968 και έβαλλε παράλληλα εναντίον Ζέμαν και Μπάμπις.

Στην φωτογραφία που ακολουθεί, τα κόκκινα εσώρουχα είναι μια αναφορά στο έργο της Ztohoven, μιας ομάδας ακτιβιστών, της οποίας το όνομα μπορεί να σημαίνει “εκτός αυτού”, αλλά και “εκατό σκατά” (γραμμένο με διαφορετικό τρόπο αλλά με παρόμοια προφορά στα τσέχικα). Η στρογγυλή πινακίδα στα δεξιά είναι επίσης λογοπαίγνιο, που χρησιμοποιεί το όνομα Ζέμαν σε μια τροποποιημένη μορφή της αγγλικής έκφρασης “lick my ass” (vyliž mi prdel στα τσέχικα).

Τσέχοι διαδηλωτές διαφορετικών γενιών συμμετέχουν στην πορεία, που οργάνωσε το κίνημα Χίλιες Στιγμές Δημοκρατίας εις ανάμνηση της εισβολής του 1968. Φωτογραφία: Filip Noubel, χρησιμοποιείται με άδεια.

Η πορεία πέρασε μπροστά από την έδρα του Κομμουνιστικού Κόμματος Βοημίας και Μοραβίας, το οποίο δεν καταδικάζει σαφώς την εισβολή και αρνείται να χρησιμοποιήσει τον όρο “κατοχή” για να περιγράψει την περίοδο μετά τον Αύγουστο του 1968 (παρόλο που η Σοβιετική Ένωση διατηρούσε στρατιωτικές βάσεις στην Τσεχοσλοβακία από το 1968 έως το 1991). Στις κοινοβουλευτικές εκλογές του 2017, το κόμμα έλαβε το 7% των ψήφων.

Οι διαδηλωτές μοίρασαν στη συνέχεια κιμωλία και ενθάρρυναν όλους να γράψουν μηνύματα στο πεζοδρόμιο για να εκφράσουν τις απόψεις τους. Στην παρακάτω φωτογραφία παρουσιάζονται τρεις βασικές ημερομηνίες: το 1948, όταν το Κομμουνιστικό Κόμμα ανέλαβε την εξουσία στη μεταπολεμική Τσεχοσλοβακία, το 1968, ημερομηνία της εισβολής, και το 1969, ημερομηνία κατά την οποία ο Τσέχος φοιτητής Γιαν Πάλαχ αυτοπυρπολήθηκε για να διαμαρτυρηθεί ενάντια στην εισβολή του 1968.

Φωτογραφία: Filip Noubel, χρησιμοποιείται με άδεια.

Ο αγώνας για μνήμη θα πρέπει να διεξαχθεί ακόμη πιο δημιουργικά τα επόμενα χρόνια, εφόσον οι νεότεροι Τσέχοι πρέπει να μάθουν τι συνέβη μια συγκεκριμένη νύχτα, την 20ή προς 21η Αυγούστου 1968.