Ζωγραφίζοντας τους εσωτερικούς μας φόβους: Συζήτηση με τον Σύριο καλλιτέχνη Rashwan Abdelbaki

Ενώ το πορτρέτο της Συρίας έχει σκιαγραφηθεί στα ΜΜΕ κυρίως με εικόνες πολέμου και καταστροφής, ο Σύριος καλλιτέχνης Rashwan Abdelbaki έχει αναζητήσει ευκαιρίες να αμφισβητήσει τα στερεότυπα και τις αντιλήψεις, που αγνοούν ή δε σέβονται μια χώρα, που “προσέφερε πολλά εμπλουτίζοντας τον ανθρώπινο πολιτισμό” και “αντικατοπτρίζει ένα υπέροχο ψηφιδωτό με περισσότερες από 18 θρησκείες”.

Γεννημένος στη νότια συριακή πόλη Ας Σουγουαΐντα και ζώντας πλέον στη Νέα Υόρκη, ο 35χρονος Abdelbaki άρχισε να ενδιαφέρεται για τις τέχνες από τα εφηβικά του χρόνια. Το 2003, μπήκε στη Σχολή Καλών Τεχνών στη Δαμασκό, όπου έλαβε πτυχίο στην τεχνική της χαρακτικής.

Τα έργα του διερευνούν μερικά από τα πιο κρίσιμα ζητήματα της εποχής μας, όπως η μετανάστευση, ο ρατσισμός, η θρησκεία και η πολιτική, με ζωντανά χρώματα και δυναμικές αλληλεπιδράσεις δημιουργώντας μια συνεχή συζήτηση και καταγράφοντας τη φαντασία του κοινού.

Τον Σεπτέμβριο του 2016, ο Abdelbaki έλαβε μονοετή υποτροφία από το Ταμείο Καλλιτεχνικής Προστασίας του Ινστιτούτου Διεθνούς Εκπαίδευσης (IIE-APF), που οδήγησε στο να γίνει συνεργάτης στην Αμερικανική Ακαδημία στη Ρώμη. Τον Ιανουάριο του 2017, μια εβδομάδα πριν ο Πρόεδρος Ντόναλντ Τράμπ αποκαλύψει την πολιτική του περί «απαγόρευσης ταξιδιών», περιορίζοντας ανθρώπους από χώρες κυρίως με μουσουλμανική πλειοψηφία να εισέλθουν στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Abdelbaki έφθασε στη Νέα Υόρκη για να συνεχίσει την υποτροφία IIE-APF με χορηγία των ArteEast και Ιδρύματος Elizabeth για τις Τέχνες.

Από τον Ιούλιο του 2018, ο Abdelbaki είναι μέλος του προγράμματος καλλιτεχνών σε κίνδυνο στην κοινότητα καλλιτεχνών Westbeth ^[1], η οποία παρέχει προσιτή διαβίωση και εργασιακό περιβάλλον. Το πρόγραμμα ^[2] δημιουργήθηκε από το Πρόγραμμα Ασφαλούς Διαμονής της Νέας Υόρκης και καθοδηγείται από έναν συνασπισμό ομάδων, που υποστηρίζουν την ελευθερία της έκφρασης.

Σε συνέντευξή του στο Global Voices στη Νέα Υόρκη, ο Abdelbaki δήλωσε ότι χρησιμοποιεί ζωγραφική, χαρακτική, χαλκογραφία, ψηφιακή τέχνη, installation και βίντεο για να εκφράσει ό,τι βλέπει ως “αρνητικές επιπτώσεις του ρατσισμού, της θρησκείας και της πολιτικής, που όλα προσπαθούν να μας διαιρέσουν και να καταστρέψουν την πίστη μας στην ανθρωπότητα”.

Είχα την ευκαιρία να πάρω συνέντευξη από τον Abdelbaki τον Αύγουστο του 2019. Αποσπάσματα από τη συνέντευξη ακολουθούν:

Omid Memarian: Πως έχουν επηρεάσει και εμπνεύσει τα χρόνια του πολέμου στη Συρία τους Σύριους καλλιτέχνες και εσάς ειδικότερα;

Rashwan Abdelbaki: Ο πόλεμος είχε αρνητικό αντίκτυπο σε όλους, ιδιαίτερα από οικονομική άποψη και από πλευράς ασφάλειας, ωθώντας πολλούς να εγκαταλείψουν τη χώρα αναζητώντας νέες ευκαιρίες. Μετά την αποφοίτησή μου από το κολέγιο στη Συρία, το κύριο ενδιαφέρον μου ήταν η μουσική, εξερευνώντας τη σχέση μεταξύ του μουσικού και του οργάνου. Εκείνη την εποχή, η τέχνη μου ήταν γεμάτη με μουσική, χαρά, φως και θέατρο. Το 2011, όμως, άρχισα να αισθάνομαι τις αλλαγές, που έφερε ο πόλεμος στη χώρα μου. Σε προσωπικό επίπεδο και ως καλλιτέχνη, ο πόλεμος μπέρδεψε πολλές ιδέες μέσα μου και το όραμά μου για τα πράγματα άλλαξε. Άρχισα να σκέφτομαι περισσότερα για τους κινδύνους, που απειλούν την κοινή μας ανθρωπότητα. Η εστίασή μου μετατοπίστηκε σε ερωτήματα σχετικά με τις αρνητικές επιπτώσεις του ρατσισμού, της θρησκείας και της πολιτικής, που όλα προσπαθούν να μας διαιρέσουν και να καταστρέψουν την πίστη μας στην ανθρωπότητα.

OM: Ποιες διαφορές βλέπετε στο σώμα του έργου, που δημιουργήσατε, πριν από τη μετανάστευση στις ΗΠΑ και αφού μετακομίσατε εδώ;

RA: Πριν φτάσω στις ΗΠΑ, οι πίνακές μου επικεντρώνονταν στα ανθρώπινα περιβάλλοντα και στις σχέσεις μεταξύ διαφορετικών ομάδων ανθρώπων, μερικές φορές σαν πλήρης εικόνα σε πίνακες όπως η Νύχτα Γάμου και ο Πρόωρος Γάμος. Ο πρώτος πίνακας που δημιούργησα στη Νέα Υόρκη ήταν ο Μυστικός Δείπνος, Πρώτο Τείχος. Αυτός ο πίνακας ήρθε ως απάντηση στο εκτελεστικό διάταγμα 13769 [ΣτΜ: το διάταγμα ταξιδιωτικής απαγόρευσης του Τραμπ], που περιόριζε την κινητικότητά μου και αργότερα έγινε χειρότερο, απαιτώντας από μένα είτε να φύγω είτε να μείνω. Ο Ιησούς ζήτησε να ενεργούμε όλοι μαζί και να τιμούμε την ανθρωπότητα. Η απάντησή μας ήταν απλά να συνεχίσουμε να χτίζουμε τείχη μεταξύ μας. Τότε άρχισα να εστιάζω περισσότερο στο πρόσωπο, στο ανοιχτό μάτι και στις φυσικές γραμμές, που αντιπροσωπεύουν τις ικανότητές μας και την ελευθερία μας σε πίνακες όπως ο Μια γραμμή, διαχωριστική γραμμή και γραμμή ασφαλείας. Σε αυτά τα έργα, υπάρχει μια σαφής, φυσική γραμμή πάνω από τον άνθρωπο, που μοιάζει να πνίγεται, αλλά εξακολουθεί να κρατιέται από μιαν ελπίδα.

OM: Σε πολλούς από τους πίνακές σας, οι άνθρωποι έχουν ένα μάτι και γενικά το πρόσωπο φαίνεται παραμορφωμένο. Τι λένε αυτά τα στοιχεία για την κατανόηση της ανθρώπινης κατάστασης και των σημαντικών θεμάτων της εποχής μας;

RA: Στα πορτρέτα, μιλάω για το φόβο μέσα μας, που μας κρατά ξύπνιο, ακόμα και όταν θέλουμε να κλείσουμε τα μάτια μας και να κοιμηθούμε ήρεμα. Αλλά λόγω του τι βιώνουμε τώρα – βία, πολέμους και ρατσισμό – πρέπει να κρατήσουμε το ένα μάτι ανοικτό για να ξέρουμε τι συμβαίνει γύρω μας, να είμαστε έτοιμοι για τυχόν σοκ ή εκπλήξεις. Έβαλα ένα κύκλο γύρω από κάθε ανοιχτό μάτι στα πορτρέτα μου για να επιστήσω την προσοχή στο μάτι. Αυτοί οι άνθρωποι, όπως όλοι οι άνθρωποι, είναι επίσης κρατούμενοι των ίδιων τους των πεποιθήσεων, γι’ αυτό ζωγραφίζω με ριγέ ρούχα σε κενά κελιά. Δεν μπορούν να δουν πέρα από το χώρο των πεποιθήσεών τους. Αυτή είναι η σημερινή κατάσταση του κόσμου και της ανθρωπότητάς μας σήμερα λόγω των θρησκευτικών συγκρούσεων, των διεφθαρμένων πολιτικών και της κατάχρησης εξουσίας, καθώς και των διακρίσεων.

OM: Σε πολλούς από τους πίνακες και τα σκίτσα σας, φαίνεται να υπάρχει μια αίσθηση περιέργειας και αναζήτησης για τη σχέση μεταξύ των ατόμων και των περιβαλλόντων τους. Η κατεύθυνση των κεφαλών και των ματιών και οι αλληλεπιδράσεις με τους άλλους στους πίνακες Αγάπη και στο Μυστικό Δείπνο, Πρώτο Τείχος και το Νούμερο 7 δημιουργούν ένα γενικό θέμα ενσωματωμένο υπό τη χρήση ζωντανών χρωμάτων. Τι σας ενέπνευσε να δημιουργήσετε αυτά τα έργα;

RA: Είναι αλήθεια ότι στην αρχή προσπαθούσα περισσότερο να προσδιορίσω τον χαρακτήρα (ένα ανοιχτό μάτι, ένα μάτι κλειστό) μέσα από τις φυσικές σχέσεις και τους άδειους χώρους – να αναπαραστήσω μια σκηνή, κάποια στιγμή, κάπου. Μπορείτε να το δείτε αυτό στο Μυστικό Δείπνο, Πρώτο Τείχος και το Νούμερο 7, όπου ομάδες ανθρώπων συγκεντρώνονται σαν να είναι η Ημέρα της Κρίσης, περικλείονται σε εσωτερικούς χώρους και με ανοιχτά βλέμματα, σαν να κοιτάζουν προς τα έξω αλλά σε τίποτα συγκεκριμένα.

Όμως, στον πίνακα Αγάπη και τους πίνακες Γραμμή Ασφαλείας, Ψίθυρος και Ελπίδα, υπάρχει κάτι συγκεκριμένο: ο άνθρωπος και η γυναίκα, σε μια στιγμή αγάπης, με γραμμές και εμπόδια. Και οι δύο έχουν μόνο ένα μάτι ανοικτό και το άλλο κλειστό, όπως όλοι οι χαρακτήρες στους πίνακές μου, αλλά το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό εδώ είναι ότι μαζί έχουν δύο ανοιχτά μάτια και όλη η σκηνή γίνεται πιο καθαρή,  σαν να προστατεύουν ο ένας τον άλλο.

Τα χρώματα σε όλα αυτά τα έργα είναι ιμπρεσιονιστικά ή αφηρημένα μερικές φορές, όπως συμβαίνει σε όλο τον κόσμο. Τα χρησιμοποιώ για να αναφερθώ σε διαφορετικά πολιτικά κόμματα ή θρησκείες και μπορείτε να το δείτε σε αυτούς τους χαρακτήρες και τις ρίγες τους. Αλλά τα χρησιμοποιώ και για να δημιουργήσω ένα όραμα ελπίδας, που ψάχνω και θέλω να δώσω και σε άλλους.

OM: Η παλέτα χρωμάτων που χρησιμοποιείτε είναι ελκυστική, αλλά μερικές από τις έννοιες, που χειρίζεστε, κλονίζουν το κοινό, όπως στους πίνακες Μουσική σε χαρτί 4 και Κενότητα. Ποια ήταν η διαδικασία σκέψης σας για τη δημιουργία αυτών των καταστάσεων;

RA: Καταλαβαίνω τι εννοείτε με τη λέξη “κλονίζουν”. Στις εκτυπώσεις που προέρχονται από άλλες έννοιες από ό,τι προέκυψε η Κενότητα, υπάρχει επιμονή στη μείωση των στοιχείων, επομένως κοιτάζουμε μια συμβολική αναπαράσταση του πράγματος και όχι το ίδιο το πράγμα. Ομοίως, σε αυτούς τους πίνακες υπάρχει μια ισχυρή τυποποίηση, μια κανονικοποίηση των τυπικών στοιχείων σε ουσιώδεις τάσεις. Υπάρχουν πάντα μια ή δύο σιλουέτες σε ένα δωμάτιο μέσα σε μια φρικτή χρωματική παλέτα που φαίνεται να υποδηλώνει περιορισμό και βία. Νομίζω ότι προσωπικά δεν απέχω πολύ από όλα αυτά. Σε πολλές περιπτώσεις, αντικατοπτρίζω την κατάσταση “κλονισμού” μου από το συναίσθημα που είχα, τον καιρό που εργαζόμουν με τη μουσική, για να επεξεργαστώ αυτό το ασταθές συναίσθημα φόβου που είχα τα τελευταία χρόνια. Θέλω να καταλάβω την ψευδαίσθηση, που δημιουργείται από αυτόν τον φόβο μέσα μου, και πώς να την νικήσω.

OM: Πώς σας έχουν αλλάξει ως καλλιτέχνη τα τελευταία δύο χρόνια στη Νέα Υόρκη; Υπάρχουν πράγματα που βλέπετε διαφορετικά τώρα όσον αφορά τα θέματα τέχνης και ταυτότητας, καθώς και γεωγραφίας και πολιτικής;

RA: Τα ταξίδια και η ζωή στη Νέα Υόρκη με βοήθησαν να γνωρίσω νέους πολιτισμούς, κουλτούρες, γλώσσες, μουσική και ούτω καθεξής. Δεν μπορούσα να μάθω για αυτά στην πατρίδα μου παρά μόνο μέσω του διαδικτύου ή των ειδήσεων. Εδώ έμαθα περισσότερα για την καλλιτεχνική μου αποστολή επικοινωνώντας με ανθρώπους στις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Όταν είδαν το πρόσωπο με ένα ανοιχτό μάτι και ένα κλειστό μάτι, τους άγγιξε και από τις παρατηρήσεις τους ένιωθα την ανάγκη τους για ασφάλεια, ειρήνη και αγάπη.