Συνεδρίαση του Δημαρχείου στο ουγγρικό χωριό Ófalu το 1990. Φωτογραφία από Atlatszo.hu, CC BY-NC-SA 2.5.

 Αυτή η ιστορία δημοσιεύθηκε στα ουγγρικά και τα αγγλικά από την ουγγρική μη Κερδοσκοπική Ερευνητική Δημοσιογραφία, Atlatszo . Μια επεξεργασμένη έκδοση δημοσιεύεται παρακάτω ως μέρος μιας εταιρικής σχέσης με το Global Voices.

Έχει αναφερθεί αρκετές φορές ότι διεξάγεται γεωλογική έρευνα κοντά στο ουγγρικό χωριό Boda, ώστε να διαπιστωθεί αν η περιοχή είναι κατάλληλη για ένα μακροπρόθεσμο αποθετήριο πυρηνικών αποβλήτων. Η Ουγγαρία χρειάζεται ένα αποθετήριο, ώστε να τοποθετήσει τα αναλωμένα καύσιμα από το εργοστάσιο πυρηνικής ενέργειας Paks και τους νέους αντιδραστήρες Paks2, καθώς τα αναλωμένα πυρηνικά καύσιμα δεν μπορούν πια να μεταφερθούν πίσω στη Ρωσία.

Η έρευνα για τη Boda και την καταλληλότητά της δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα. Όμως, μονάχα λίγοι άνθρωποι θυμούνται πως το “ιδανικό” μέρος για το πυρηνικό αποθετήριο είχε ήδη βρεθεί δύο φορές στην Ουγγαρία. Αλλά κανένα από αυτά δεν κατασκευάστηκε, επειδή οι ντόπιοι οργανώθηκαν και ξεσηκώθηκαν κατά του κράτους και του ισχυρού πυρηνικού εργοστασίου. Εδώ έχουμε την ιστορία του πως οι “μικροί” κατάφεραν να πολεμήσουν τις τεράστιες δυνάμεις κατά την τελευταία δεκαετία του σοσιαλισμού στην Ουγγαρία.

Ακτιβισμός κατά των πυρηνικών αποβλήτων πίσω από το σιδηρούν παραπέτασμα

Από το 1960, η Ουγγαρία διαθέτει δύο αποθετήρια πυρηνικών αποβλήτων για την αποθήκευση των αποβλήτων, που παράγονται από την υγειονομική περίθαλψη, τις εκπαιδευτικές εγκαταστάσεις και ορισμένα από τα απόβλητα, που παράγονται από το πυρηνικό εργοστάσιο στο Paks. Το αποθετήριο του Solymár δούλεψε από το 1960 μέχρι το 1974 και ακόμα ένα χτίστηκε στην Püspökszilágy, το οποίο βρίσκεται ακόμα σε λειτουργία.

Ωστόσο, χρειάστηκαν περισσότερες αποθήκες πυρηνικών αποβλήτων και ξεκίνησε η αναζήτηση για διαφορετική τοποθεσία – η διαδικασία τεκμηριώθηκε από τον δημοσιογράφο και τον δικηγόρο János Havasi, ο οποίος δημοσίευσε ένα βιβλίο για το θέμα το 1989.

Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε το 1981 συνέστησε τέσσερις πιθανές τοποθεσίες. Τρεις εξαλείφθηκαν και μία παρέμεινε: το χωριό Magyaregregy. Αυτή θα ήταν η θέση για το ραδιενεργό υλικό χαμηλής και μέσης ραδιενέργειας από το Paks.

Οι ντόπιοι σοκαρίστηκαν και εξεπλάγησαν, κυρίως για το ότι δεν ειδοποιήθηκαν επισήμως. Είχαν ακούσει για το σχέδιο από φήμες. Κάποιοι από αυτούς άρχισαν να οργανώνονται μυστικά. Ένας από αυτούς ήταν ο Lajos Bihari, ένας τοπικός γιατρός. Αυτή είναι η πρώτη φορά που μίλησε για τα γεγονότα από τότε.

Είπε στον Atlatszo ότι η περιοχή που εξετάζεται για το αποθετήριο πυρηνικών αποβλήτων ήταν πλούσια σε άνθρακα και άλλα ορυκτά, τα οποία δεν θα μπορούσαν να έχουν εξορυχθεί, εάν είχε χτιστεί ένα πυρηνικό νεκροταφείο στην περιοχή. Σκέφτηκε ότι για το μέλλον των παιδιών και των εγγονών του, οι ορυκτοί πόροι έπρεπε να προστατεύονται.

Έπεισε τον τοπικό γραμματέα του Κόμματος που είναι αρμόδιος για τη βιομηχανία να στηρίξει τον σκοπό. Έπεισαν έναν αναπληρωτή υπουργό, τον László Kapoly ,να πάει και να επιθεωρήσει την περιοχή. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης, οι ντόπιοι έπεισαν τον Kapoly ότι το χωριό ήταν ακατάλληλο για το αποθετήριο πυρηνικών αποβλήτων.

Το 1982, μια μελέτη που ανατέθηκε από το Υπουργείο Βιομηχανίας κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η περιοχή δεν ήταν κατάλληλη για τις πυρηνικές εγκαταστάσεις.

Ο λόγος ήταν ότι το έδαφος μετακινούνταν εύκολα, το νερό διέρρεε και υπήρχαν αρκετές πηγές νερού στην περιοχή. Όλα αυτά το έκαναν ακατάλληλο για τις εγκαταστάσεις.

Είναι πλέον προφανές πως η απόφαση για ακύρωση των σχεδίων ήταν επιστημονικά τεκμηριωμένη για την ώρα, με την υποστήριξη της γεωλογικής έρευνας. Όμως, μερικοί ντόπιοι τα θυμούνται διαφορετικά. Κάποιοι από τους παλαιότερους κατοίκους ανέφεραν πως σε κάποιους από την ελίτ ου κομμουνιστικού κόμματος άρεσε να κυνηγούν στην περιοχή και αν τα πυρηνικά απόβλητα βρίσκονταν εκεί, το κυνήγι θα ήταν αδύνατο.

Ένα άλλο χωριό αντιμάχεται

Μετά το Magyaregregy, η προσοχή στράφηκε προς ένα άλλο χωρίο, το Ófalu. Οι ντόπιοι που ζούσαν κοντά στη νέα προτεινόμενη τοποθεσία δεν ενημερώθηκαν ούτε και αυτοί για την απόφαση. Απλά παρατήρησαν αρκετά βαρέα μηχανήματα που εμφανίζονταν στην περιοχή τους κάνοντας γεωλογική έρευνα. Μετά από μερικές συναντήσεις στο Δημαρχείο, τα σχέδια αποκαλύφθηκαν.

Αξιωματούχοι του ουγγρικού Κομμουνιστικού Κόμματος κοντά στο Ófalu το 1989. Φωτογραφία από Atlatszo.hu, CC BY-NC-SA 2.5.

Παρόλο που πολλοί επιστήμονες αμφισβήτησαν την καταλληλότητα της περιοχής, τα έργα προχώρησαν και 150 εκατομμύρια ουγγρικά φιορίνια δαπανήθηκαν για την έρευνα και τις κατασκευαστικές προετοιμασίες. Φαινόταν σαν να ήταν μια ολοκληρωμένη συμφωνία.

Ωστόσο, μερικοί ντόπιοι ξεκίνησαν μια αναφορά, μεταξύ των οποίων και ο Ferenc Wekler και η γυναίκα του. Σύμφωνα με μια συνέντευξη που έδωσε στο περιοδικό Beszélő, η γυναίκα του τον πίεσε να πάρει ηνία. Πρώτον, προσπάθησαν να ιδρύσουν μια ΜΚΟ, αλλά αυτό αποδείχθηκε αδύνατο το 1985. Ωστόσο, η γυναίκα του δεν παρέδωσε τα όπλα. Διοργάνωσε συνέδρια στο Δημαρχείο, ζήτησε από τους επιστήμονες να γράψουν ανεξάρτητες γνώμες και ίδρυσαν μια “κοινωνική επιτροπή ” με ντόπιους στα τέσσερα χωριά κοντά στον προτεινόμενο χώρο.

“Κάναμε πολλά πράγματα τα οποία ήταν πολύ καινούρια εκείνη την εποχή” δήλωσε.

Ο Wekler λέει πως πολλά πράγματα συνεισέφεραν στην επιτυχία τους. Ένα από αυτά ήταν το πολιτικό περιβάλλον, που ήδη άλλαζε από το 1987. Επίσης, κατάφεραν να βρουν καταξιωμένους ειδικούς, που υπερασπίζονταν την άποψή τους και που ήταν τόσο γνωστοί που δεν γινόταν να αγνοηθούν.

O Wekler αναφέρει επίσης τον ρόλο του τύπου που υποστήριξε τους ντόπιους στο Ófalu. “Ο τύπος είχε επιτέλους μια ιστορία όπου μπορούσαν να πουν την ιστορία του μικρού που αντιστάθηκε στην εξουσία,” είπε. Οι ντόπιοι ζήτησαν ακόμη και τη γνώμη του Hans Blix, του τότε γενικού διευθυντή του διεθνούς οργανισμού ατομικής ενέργειας.

Τελικά, το αποθετήριο πυρηνικών αποβλήτων δεν χτίστηκε. Η τελευταία λέξη ειπώθηκε, όταν μια ομάδα ανεξάρτητων ειδικών κατέληξε πως η περιοχή ήταν γεωλογικά ακατάλληλη για την εγκατάσταση.

Η τελική απόφαση να μη δοθεί άδεια στην προτεινόμενη εγκατάσταση ανακοινώθηκε τον Απρίλη του 1988, όταν ο υπουργός υγείας και κοινωνικών υποθέσεων δήλωσε το 1990 πως δεν θα υπήρχε πυρηνικό νεκροταφείο στο Ófalu.

Γεωλική έρευνα κοντά στο Ófalu το 1987. Φωτογραφία από Atlatszo.hu, CC BY-NC-SA 2.5.

Οι αντιπρόσωποι του πυρηνικού εργοστασίου Paks έκαναν μια συνέντευξη τύπου το Φεβρουάριο του 1990, όπου δήλωσαν πως “οι ντόπιοι του Ófalu ήταν καλύτεροι στην πολιτική και ήταν καλύτεροι στο να χρησιμοποιούν την παρούσα πολιτική πραγματικότητα στην Ουγγαρία προς όφελός τους. ” Προσέθεσαν δε πως έμαθαν το μάθημά τους και πως δεν θα επιχειρήσουν ποτέ να κατασκευάσουν τέτοιο αποθετήριο χωρίς να εξασφαλίσουν την υποστήριξη του ντόπιου πληθυσμού. Υπογράμμισαν, όμως, πως πιστεύουν ότι η απόφαση να ακυρώσουν την κατασκευή της μονάδας ήταν με πολιτική βάση, και όχι επιστημονική.

Το χωριό του Boda ως η επόμενη τοποθεσία για το αποθετήριο πυρηνικών αποβλήτων

Κατά τη διάρκεια της ίδιας συνέντευξης Τύπου, ανακοινώθηκε πως η κυβέρνηση θα ξεκινήσεις έρευνες κοντά στο χωριό Boda ώστε να διαπιστωθεί εάν είναι κατάλληλο για μακροπρόθεσμες εγκαταστάσεις.

Επίσης, ένα βραχυπρόθεσμο αποθετήριο χτίστηκε στο Bátaapáti, μερικά μόλις χιλιόμετρα από το Ófalu. Η εγκατάσταση άνοιξε επισήμως το 2012.

Όμως, η κατασκευή στο Bátaapáti ήταν επίσης αμφιλεγόμενο. Η Energiaklub, μια ΜΚΟ που ασχολείται με ενεργειακά θέματα, ζήτησε από τον Διαμεσολαβητή για τις Μελλοντικές Γενιές να εξετάσει την κατασκευή του Bátaapáti  το 2008.

Σύμφωνα με τον Eszter Mátyás, υπεύθυνο έργου της Energiaklub, ο διαμεσολαβητής διαπίστωσε παρατυπίες στη διαδικασία αδειοδότησης της Bátaapáti – υπάλληλοι αρκετές φορές χορήγησαν παράνομα άδειες. Επίσης, βαρέλια με πυρηνικά απόβλητα είχαν τοποθετηθεί στις εγκαταστάσεις πριν αποδειχθεί η γεωλογική της καταλληλότητα και πριν τελειώσει η κατασκευή των υπογείων εγκαταστάσεων κράτησης.

Ο Mátyás είπε ότι η Energiaklub παρακολουθεί στενά ό,τι συμβαίνει και στη Boda. Το διακύβευμα είναι υψηλό διότι, μέχρι σήμερα, η Ουγγαρία έχτισε αποθετήρια πυρηνικών αποβλήτων για πυρηνικά απόβλητα χαμηλού ή μεσαίου επιπέδου.

Η νέα εγκατάσταση, που προβλέπεται στη Boda, θα είναι μακροπρόθεσμο αποθετήριο υψηλών ραδιενεργών υλικών συμπεριλαμβανομένου και των αναλωμένων πυρηνικών καυσίμων από το πυρηνικό εργοστάσιο Paks – και αργότερα από τους αντιδραστήρες Paks2.