Η Tecber Ahmed Saleh, υγειονομική εργαζόμενη στο Υπουργείο Υγείας της Δυτικής Σαχάρας, μιλά σε ακροατήριο συνδικαλιστών στο Unions NSW στο Σίδνεϊ της Αυστραλίας. Φωτογραφία: Timothy Ginty, χρήση με άδεια.

Για 40 χρόνια, οι Σαχάριοι είναι εξορισμένοι από την πατρίδα τους, διωγμένοι στην αποκαλούμενοι “έρημο των ερήμων”, όπου ζουν με την ελπίδα ότι μια μέρα θα βιώσουν μια πολυαναμενόμενη επιστροφή στη Γη της Επαγγελίας: την πατρίδα τους στη Δυτική Σαχάρα.

Η αναμονή τους είναι τόσο μεγάλη, που ολόκληρες γενιές έζησαν και πέθαναν ελπίζοντας να επιστρέψουν. Μία νεαρή Σαχάρια, η Tecber Ahmed Saleh, μου λέει: “Η γιαγιά μου πέθανε κρατώντας το ραδιόφωνο πιστεύοντας ότι την επόμενη μέρα θα ανακοίνωναν δημοψήφισμα”.

Το δημοψήφισμα, για το οποίο άκουγε η γιαγιά της Tecber, έγινε για πρώτη φορά υπόσχεση το 1991, όταν, μετά από δεκαετίες αποικισμού και συγκρούσεων, η μαροκινή κυβέρνηση συμφώνησε σε εκεχειρία, που θα οδηγούσε σε ψηφοφορία για ανεξαρτησία ή αυτονομία στο μαροκινό κράτος.

Το δημοψήφισμα αποδείχθηκε όνειρο απατηλό και η σημερινή γενιά των Σαχάριων γίνεται όλο και πιο ανυπόμονη. Η Tecber μου λέει ότι “η νεότερη γενιά σκέφτεται: “Αχ, περιμένουμε την ειρηνευτική σας λύση εδώ και σαράντα χρόνια, δεν πρόκειται να πεθάνουμε στην έρημο, ίσως χάσουμε, αλλά θα προσπαθήσουμε””.

Οι Σαχάριοι ωθήθηκαν σε αυτόν τον “κήπο του διαβόλου” – όπως είναι γνωστή η έρημος – το 1975, όταν, μετά την αποχώρηση της Ισπανίας από την Αφρική, οι μαροκινές και μαυριτανικές δυνάμεις κινητοποιήθηκαν για να καταλάβουν την πλούσια σε πόρους Δυτική Σαχάρα, ξεκινώντας μια αιματηρή σύγκρουση, που θα τελειώσει με την προσάρτηση της περιοχής από το Μαρόκο το 1976.

Αντιμέτωποι με έναν στρατό κατοχής, οι Σαχάριοι αναζήτησαν καταφύγιο στη γειτονική επαρχία Τιντούφ στην Αλγερία, δημιουργώντας έναν από τους μεγαλύτερους και πιο μακροχρόνιους καταυλισμούς προσφύγων στην περιοχή, από τον οποίο λειτουργεί εξόριστη η κυβέρνηση της Δυτικής Σαχάρας.

Σήμερα, με μόνο μια ξεφτισμένη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός μεταξύ του στρατού του Μαρόκου και του Μετώπου Πολισάριο της Δυτικής Σαχάρας, που συγκρατεί την συνοχή της κατάστασης, η επιστροφή στον πόλεμο παραμένει διαρκώς μια πιθανότητα.

Σχηματισμένο ως ένοπλη υπεράσπιση των εδαφών της Δυτικής Σαχάρας ενάντια στις μαροκινές και μαυριτανικές επιδρομές του 1976, το μέτωπο Πολισάριο έχει εξελιχθεί σε ένα ιδεολογικά ετερογενές κίνημα, του οποίου πρωταρχικός στόχος είναι η ανεξαρτησία των Σαχάριων.

Το Μέτωπο Πολισάριο έχει επιδιώξει ειρηνικές οδούς για να εξασφαλίσει την ανεξαρτησία του από το 1991, αν και διατηρεί το δικαίωμα να καταφύγει στη χρήση όπλων, σε περίπτωση που το Μαρόκο δεν τηρήσει τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός, συμπεριλαμβανομένου του υποσχεθέντος δημοψηφίσματος. Η ειρηνευτική συμφωνία, που επιτεύχθηκε μεταξύ του Μετώπου Πολισάριο και της Μαυριτανίας το 1979, παραμένει ενεργή.

Για την οικοδόμηση της ειρήνης, απαιτείται καλή θέληση. Αλλά με ένα τείχος 2.700 χιλιομέτρων, που χωρίζει τον λαό της Σαχάρας από τα πλούσια εδάφη και τις θάλασσές τους προς τα δυτικά, με περίπου πέντε έως δέκα εκατομμύρια νάρκες ξηράς θαμμένες κάτω από αυτό το τείχος, δεν υπάρχει αμφιβολία γιατί οι Σαχάριοι εμπιστεύονται ελάχιστα τη μαροκινή καλή θέληση και στρέφονται, αντ’ αυτού, στη διεθνή κοινότητα. Γνωστό στους Σαχάριους ως “Τείχος της ντροπής”, χτίστηκε σταδιακά κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '80 μετά από νέες εχθροπραξίες μεταξύ του Μαρόκου και του Μετώπου Πολισάριο. Σήμερα, σηματοδοτεί το όριο μεταξύ των μαροκινών “νότιων επαρχιών” και της ελεγχόμενης από το Πολισάριο ελεύθερης ζώνης.

Ο λαός των Σαχάριων, λέει η Tecber, “πιστεύει πραγματικά στη διεθνή κοινότητα, στο διεθνές δίκαιο και τη δικαιοσύνη”. Αυτός είναι ο λόγος, για τον οποίο η Tecber επισκέφθηκε την Αυστραλία τον Σεπτέμβριο για να προστρέξει στο αυστραλιανό κοινό και τη διεθνή κοινότητα για να μην ξεχάσει τους 170.000 Σαχάριους πρόσφυγες, που έχουν ξεχαστεί στη νοτιοδυτική γωνία της Αλγερίας, όπου οι θερμοκρασίες μπορούν να ανέλθουν σε πάνω από 50 βαθμούς Κελσίου τους καλοκαιρινούς μήνες.

Οι Σαχάριοι πρόσφυγες ζουν σε αυτούς τους καταυλισμούς από το 1975, όταν η Αλγερία τους αναγνώρισε επίσημα ως πρόσφυγες και τους επέτρεψε την πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες. Τη δεκαετία του '80, η Αλγερία ζήτησε βοήθεια από τα Ηνωμένα Έθνη για την κάλυψη των βασικών αναγκών των προσφύγων και οι καταυλισμοί βασίζονται μέχρι σήμερα στη διεθνή βοήθεια για την επιβίωσή τους. Όμως, με τους προϋπολογισμούς ανθρωπιστικής βοήθειας να επιδεινώνονται σε παγκόσμια δύσκολους καιρούς, οι συνθήκες στους προσφυγικούς καταυλισμούς επιδεινώνονται. Η Tecber λέει: “Κάθε φορά, παίρνουμε όλο και λιγότερο φαγητό. Ξεκινήσαμε με δύο κιλά ζάχαρης ή δύο λίτρα λαδιού ανά μήνα ανά άτομο. Τώρα παίρνεις τα μισά και η κάθε οικογένεια πρέπει να προσαρμόσει συνολικά τις ανάγκες της”.

Η Tecber είναι επαγγελματίας υγείας στο Υπουργείο Υγείας της Δυτικής Σαχάρας, που λειτουργεί από τους προσφυγικούς καταυλισμούς. Η έρευνά της έδειξε ότι η διατροφή των Σαχάριων προσφύγων δεν παρέχει ούτε τις ελάχιστες διατροφικές απαιτήσεις. Αυτό συμβαίνει επειδή, εξηγεί, οι μερίδες προσφύγων έπρεπε να είναι προσωρινές, αρκετές για να τους φτάσουν μέχρι την επανεγκατάσταση. Η “προσωρινή” κατάσταση, ωστόσο, ανέρχεται πλέον σε πάνω από 40 χρόνια.

Η Tecber σημειώνει επίσης ότι οι πρόσφυγες δεν μπορούν και να έχουν πρόσβαση σε επαρκείς ποσότητες καθαρού πόσιμου νερού. Το νερό, λέει, “είναι γεμάτο μέταλλα, που επηρεάζουν άμεσα την υγεία – για παράδειγμα το ιώδιο – έτσι ο κόσμος πίνει νερό, που μακροπρόθεσμα προκαλεί περισσότερα προβλήματα υγείας παρά οφέλη”.

Αν και η διεθνής κοινότητα δεν παρέχει επαρκή χρηματοδότηση για τις ανθρωπιστικές ανάγκες των προσφύγων, ο Kamal Fadel, εκπρόσωπος της κυβέρνησης της Δυτικής Σαχάρας στην Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία, μιλά με πολύ θερμά λόγια για τη χώρα υποδοχής του λαού της Σαχάρας. “Η ελευθερία και ο σεβασμός των δικαιωμάτων των άλλων είναι ένα με την αλγερινή ψυχή”, λέει. “Είναι μέρος της αλγερινής προσωπικότητας”.

Ο Mohamed Kamal Fadel, εκπρόσωπος του Μετώπου Πολισάριο στην Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία, μιλά σε ακροατήριο συνδικαλιστών στο Unions NSW στο Σίδνεϊ της Αυστραλίας. Φωτογραφία: Timothy Ginty, χρήση με άδεια.

Σύμφωνα με τον Kamal, η αλληλεγγύη από έθνη, που έχουν ήδη απελευθερωθεί από την αποικιακή καταπίεση, έθνη όπως η Αλγερία και το Ανατολικό Τιμόρ, είναι σημαντική για τη διατήρηση του ηθικού του κινήματος της ανεξαρτησίας. “Το να γνωρίζουμε ότι άνθρωποι μακριά από εμάς νοιάζονται”, λέει ο Kamal, “είναι το κίνητρο για να συνεχίσουμε. Αυτό μας δίνει δύναμη παρά τις όλες προκλήσεις”.

Στους καταυλισμούς με τα πλίνθινα σπίτια και τις σκηνές από καμβά, οι Σαχάριοι εργάστηκαν για να χτίσουν τις υποδομές και τις λειτουργίες του κράτους: έχουν ιδρύσει υπηρεσίες εκπαίδευσης και υγειονομικής περίθαλψης, υπουργεία και διπλωματικό σώμα. Οι προσπάθειές τους για την οικοδόμηση εθνικής κυριαρχίας έχουν αναγνωριστεί σε διαφορετικά σημεία της ιστορίας από 80 χώρες και η Δυτική Σαχάρα είναι ιδρυτικό κράτος μέλος της Αφρικανικής Ένωσης. Ωστόσο, η πραγματική εθνική κυριαρχία παραμένει αόριστη λόγω των γαλλικών οικονομικών συμφερόντων, της ισπανικής διπλωματικής ανικανότητας, της δύναμης και της επιρροής του Μαρόκου, της ασυνέπειας των ΗΠΑ και, κυρίως, της διεθνούς άγνοιας. “Όλοι γνωρίζουν για την Παλαιστίνη, αλλά κανείς δεν ξέρει για τη Δυτική Σαχάρα”, θρηνεί η Tecber.

Μια λύση στη σύγκρουση είχε σχεδόν εξασφαλιστεί το 1991, όταν η ειρηνευτική διαδικασία της αποστολής των Ηνωμένων Εθνών για το δημοψήφισμα στη Δυτική Σαχάρα (MINURSO) συμφωνήθηκε τόσο από την κυβέρνηση του Μαρόκου όσο και από το Μέτωπο Πολισάριο, προαναγγέλλοντας το πολυαναμενόμενο δημοψήφισμα αυτοδιάθεσης. Μετά από σχεδόν 30 χρόνια, ωστόσο, αυτό το δημοψήφισμα παραμένει απρόσιτο.

Ο Kamal Fadel υποστηρίζει ότι όχι μόνο η αποστολή ειρήνης του ΟΗΕ δεν κατάφερε προφανώς να πραγματοποιήσει δημοψήφισμα, αλλά επίσης απέτυχε να προστατεύσει τον λαό των Σαχάριων από παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. “Το MINURSO είναι η εξαίρεση στον κανόνα”, λέει. “Κάθε αποστολή του ΟΗΕ στον κόσμο έχει την εντολή να παρακολουθεί και να εκθέτει τα ανθρώπινα δικαιώματα: το MINURSO δεν το κάνει”.

Σε πρόσφατες προσπάθειες επέκτασης της εντολής της αποστολής των Ηνωμένων Εθνών, σύμμαχοι της Δυτικής Σαχάρας και έθνη φιλικά προσκείμενα προς ένα δημοψήφισμα αντιτάχθηκαν στην εξουσία αρνησικυρίας της Γαλλίας στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, που υποστηρίζει κατηγορηματικά τα μαροκινά συμφέροντα στη Δυτική Σαχάρα. “Αυτό το είδος επιχείρησης ως συνήθως πρέπει να τελειώσει”, λέει ο Kamal. “Δεν μπορούμε να αφήσουμε το MINURSO να συνεχίσει για πάντα, γιατί ξοδεύει πολλά χρήματα και δεν κάνει τη δουλειά του”.

Προκειμένου να προχωρήσουν πέρα ​​από αυτό το αδιέξοδο, ο Kamal υποστηρίζει μια ισχυρότερη στάση από τις παγκόσμιες κυβερνήσεις, που θα υποστηρίξει την επέκταση της εντολής MINURSO για να συμπεριλάβει την παρακολούθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που θα αναγνώριζε το Μέτωπο Πολισάριο ως τον νόμιμο εκπρόσωπο του Σαχάριου λαού και αυτό θα καλούσε τον ΟΗΕ να προχωρήσει χωρίς περαιτέρω καθυστέρηση στο ήδη εξουσιοδοτημένο δημοψήφισμα.

Πέρα από τα ζητήματα γεωπολιτικής, τα εμπορικά συμφέροντα και τις διπλωματικές διαδικασίες, το ζήτημα δικαιοσύνης που θέτει η Tecber Ahmed Saleh – η έκκλησή της προς τον κόσμο – είναι πολύ απλούστερη: “Γιατί δεν μπορούμε απλά να έχουμε τη γη μας;”