Ο Csaba Lukács στα γραφεία του Magyar Hang στη Βουδαπέστη, Οκτώβριος 2019. Ευγενική χορηγία φωτογραφίας: Magyar Hang.

Είναι τρελό ρίσκο να είσαι δημοσιογράφος στην Ουγγαρία του Βίκτορ Ορμπάν.

Η Ουγγαρία κατατάσσεται 73η στις 180 χώρες, που συμμετείχαν στην έρευνα του Δείκτη Παγκόσμιας Ελευθερίας του Τύπου των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα, πέφτοντας 50 θέσεις από τότε που ο Ορμπάν και το κόμμα του “Φιντές” ανέλαβαν για πρώτη φορά την εξουσία το 2010. Τα τελευταία τρία χρόνια, η χώρα έχασε δύο από τις ηγετικές της καθημερινές εφημερίδες. Στις 8 Οκτωβρίου 2016, οι νέοι Αυστριακοί ιδιοκτήτες της Népszabadság ανακοίνωσαν ξαφνικά ότι η δημοφιλής αριστερών τάσεων εφημερίδα έκλεισε λόγω χαμηλών πωλήσεων. Οι δημοσιογράφοι πήγαν στη δουλειά τους και βρέθηκαν έξω από ένα κλειδωμένο κτίριο. Δεδομένου ότι η εφημερίδα είχε μία από τις υψηλότερες κυκλοφορίες στη χώρα, οι παρατηρητές έσπευσαν να υποδείξουν ότι το κλείσιμό της είχε συντονιστεί από το Φιντές.

Τον περασμένο Απρίλιο, ο ιδιοκτήτης του Magyar Nemzet ανακοίνωσε ότι η εφημερίδα θα κλείσει. Η συντηρητικών τάσεων καθημερινή εφημερίδα, η οποία ιδρύθηκε το 1938, ήταν ένα από αρκετά μέσα ενημέρωσης, που ανήκε στον επιφανή μεγιστάνα Lajos Simicska, τέως ένθερμο υποστηρικτή του Φιντές. Καθώς όμως ο Simicska άρχισε να τα “τσουγκρίζει” με τον Ορμπάν το 2014, η Magyar Nemzet υιοθέτησε μια πιο επικριτική γραμμή προς την κυβέρνηση.

Η Magyar Nemzet έκλεισε, σύντομα αφότου το Φιντές πέτυχε ακόμη μία πλειοψηφία στις κοινοβουλευτικές εκλογές του 2018. Οι αναλυτές υπέθεσαν ότι η κίνηση σήμανε τη συναίνεση του Simicska στη νέα τάξη και μια απόσυρση από μια άσχημη αντιπαράθεση. Η Magyar Nemzet δεν υπήρχε πια ή τουλάχιστον δεν ήταν η Magyar Nemzet που ήξεραν οι αναγνώστες και οι δημοσιογράφοι. Το Φεβρουάριο του 2019, το όνομά της το υιοθέτησε η φιλοκυβερνητική δεξιά εφημερίδα Magyar Idők.

Ωστόσο, οι δημοσιογράφοι της αρχικής Magyar Nemzet αποφάσισαν να παραμείνουν δημοσιογράφοι. Μετά από λίγους πειραματισμούς με τη δημοσίευση του δικού τους “σαμιζντάτ” Magyar Nemzet, ίδρυσαν την ανεξάρτητη εβδομαδιαία Magyar Hang (Ουγγρική Φωνή) τον Μάιο του 2018. Παρά τις πολλαπλές εκκλήσεις, οι δημοσιογράφοι της Magyar Hang δεν έλαβαν επαρκή υποστήριξη από ό,τι έμεινε από τη Magyar Nemzet. Έπρεπε να αρχίσουν από το μηδέν.

Μίλησα με τον Csaba Lukács, διευθύνοντα σύμβουλο της Magyar Hang και πρώην ανταποκριτή της Magyar Nemzet, στο περιθώριο της συνδιάσκεψης ΜΜΕ N-Ost για το 2019 στο Κισινάου της Μολδαβίας. Η συνέντευξη έχει συντμηθεί χάριν έκτασης και σαφήνειας.

Maxim Edwards: Θα μπορούσατε να μας πείτε περισσότερα για τις περιστάσεις της αποχώρησής σας από τη Magyar Nemzet και την απόφασή σας να ιδρύσετε τη Magyar Hang;

Csaba Lukács: Ήμουν δημοσιογράφος στη Magyar Nemzet για σχεδόν 20 χρόνια. Τη δεύτερη ημέρα μετά τις εκλογές τον περασμένο Απρίλιο, έλαβα ένα μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου από τον αρχισυντάκτη, που μας έλεγε ότι όλοι πρέπει να πάνε στο γραφείο του για μια ανακοίνωση. Η ανακοίνωση ήταν ότι θα ήταν το τελευταίο τεύχος της Magyar Nemzet. Ήμουν ο τυχερός που έγραψε το τελευταίο editorial. Ο τίτλος ήταν “Vége” (“το τέλος”), οπότε έπρεπε να πω αντίο στους αναγνώστες. Σκεφτήκαμε αμέσως ότι έπρεπε να κάνουμε κάτι, να ξεκινήσουμε μια νέα εφημερίδα από το μηδέν. Αλλά δυστυχώς ο παλιός ιδιοκτήτης δε μας έδινε τον κατάλογο συνδρομητών, οπότε δεν μπορούσαμε να πούμε τα καλά νέα στους πρώην αναγνώστες μας. Εκτός από τη δουλειά μου ως δημοσιογράφος, δούλευα για μια ΜΚΟ, που στέλνει γιατρούς και βοηθητικό ιατρικό προσωπικό σε περιοχές καταστροφών. Έτσι, όταν σταμάτησαν τη Magyar Nemzet, όλοι με κοίταζαν και είπαν “είσαι συνηθισμένος σε καταστροφικές καταστάσεις, οπότε θα γίνεις ο διευθυντής μας”.

Έτσι έπρεπε να ξεκινήσουμε από το μηδέν. Είχαμε μόνο χρησιμοποποιημένα λάπτοπ και υπολογιστές, όλα τα έπιπλα ήταν δωρεά. Το πρώτο τεύχος της Magyar Hang πραγματοποιήθηκε στο σαλόνι μου, επειδή δεν είχαμε κανένα γραφείο την εποχή εκείνη. Για τους πρώτους τρεις μήνες, κανείς δεν έλαβε μισθό. Ζήτησα από όλους να αντιμετωπίσουν το έργο τους ως επένδυση στη μελλοντική εφημερίδα. Δυστυχώς, μπορέσαμε να σώσουμε 25 δημοσιογράφους από τους 100 από την Magyar Nemzet, η οποία ήταν η μεγαλύτερη ημερήσια εφημερίδα εκείνη την εποχή. Είναι θαύμα που επιβιώσαμε. Ακόμη μεγαλώνουμε.

ME: Καταλαβαίνω ότι τα πολλά διαφημιστικά έσοδα δεν είναι καθόλου διαθέσιμα για πολιτικούς λόγους. Ποιες άλλες πηγές χρηματοδότησης είναι ανοικτές σε εσάς;

CL: Δεν είχαμε τίποτα για το πρώτο έτος. Φυσικά, υπάρχουν και διαφημιστές της αγοράς [όχι κρατικοί], αλλά φοβούνται ότι θα τιμωρηθούν από την κυβέρνηση, αν ξοδεύουν χρήματα στην εφημερίδα μας. Αλλά είχαμε συμφωνίες με μερικές μικρές ουγγρικές εταιρείες, που έχουν ήδη προβλήματα με την κυβέρνηση, οπότε δεν είχαν τίποτα να χάσουν. Μέχρι τώρα, το ποσοστό του εισοδήματός μας που δεν προέρχεται άμεσα από τους αναγνώστες είναι μικρότερο από 5%.

Δεν ήταν εύκολο να αντιμετωπίσουμε την απροθυμία ορισμένων καταστημάτων ή σταθμών καυσίμων να μας πουλήσουν, αλλά μερικοί το κάνουν. Αυτή τη στιγμή είμαστε παρόντες σε περίπου 2.800 καταστήματα στην Ουγγαρία και πουλάμε 8.000 αντίτυπα κάθε εβδομάδα. Η κυκλοφορία μας έφτασε πρόσφατα 12.000.

Παντού, οι εφημερίδες έχουν περισσότερους συνδρομητές και πωλούν λιγότερα αντίγραφα στην αγορά. Ασυνήθιστα, πουλάμε τρεις φορές περισσότερο από τον αριθμό των συνδρομητών μας. Στην Ουγγαρία, λαμβάνουμε τηλεφωνικές κλήσεις από αναγνώστες, που μας ρωτάνε «Αν εγγραφώ στην εφημερίδα σας, το Φιντές θα το μάθει;». Δεν μπορούμε να είμαστε 100% σίγουροι, καθώς υπάρχει μόνο μία εταιρεία διανομής, η Hungarian Post, η οποία είναι κρατική.

ME: Η ίδρυση μιας έντυπης έκδοσης είναι μια δαπανηρή, αργή και χρονοβόρα επιχείρηση. Γιατί δώσατε προτεραιότητα στην εκτύπωση;

CL: Λοιπόν, εργαζόμουν για μια συντηρητική εφημερίδα και γνωρίζουμε ότι οι αναγνώστες μας ήταν παλιομοδίτικοι. Τους αρέσει να κρατούν μια εφημερίδα στα χέρια τους. Στις αγροτικές περιοχές και στις πόλεις υπάρχουν πολλοί ηλικιωμένοι, που δε συνηθίζουν να χρησιμοποιούν το Facebook ή το Διαδίκτυο. Δυστυχώς στην Ουγγαρία δεν υπάρχει μοντέλο εργασίας για να κερδίζεις χρήματα από διαδικτυακά μίντια, αλλά η εκτύπωση σημαίνει άμεση ρευστότητα.

Στην πραγματικότητα, δεν υπήρχε καμία ουγγρική εταιρεία που να ήταν αρκετά γενναία για να μας εκτυπώσει, οπότε τυπωνόμαστε στην Μπρατισλάβα της Σλοβακίας. Όταν εγκαταλείψαμε το Magyar Nemzet, εξακολουθούσαμε να έχουμε σύμβαση με την εταιρεία εκτύπωσης. αλλά όταν συνειδητοποίησαν ότι προσπαθούσαμε να εκτυπώσουμε κάτι εναντίον της κυβέρνησης, είπαν «δεν έχουμε διαθεσιμότητα». Έτσι, η Σλοβακία ήταν η καλύτερη επιλογή. Είναι κοντά και δεν υπάρχουν σύνορα Σένγκεν, οπότε τα φορτηγά δεν τα μπορούν να σταματήσουν οι ουγγρικές Αρχές για κάποιο διοικητικό λόγο.

ME: Οπότε η Magyar Nemzet ήταν μια χριστιανική, συντηρητική, κεντροδεξιά εφημερίδα. Πολλοί εκτός Ουγγαρίας δεν καταλαβαίνουν πάντοτε ότι υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός συντηρητικών Ούγγρων, όχι μόνο φιλελεύθερων ή αριστερών, οι οποίοι φοβούνται επίσης πολύ για την κατεύθυνση, που ακολουθεί η χώρα τους.

CL: Περισσότεροι από τους μισούς αναγνώστες μας ψήφισαν το Φιντές πριν από δέκα χρόνια. Έχουμε επικεντρωθεί στα «ορφανά Ορμπάν» που τους υποστήριξαν, αλλά τώρα είναι απογοητευμένοι, αυτό είναι το μεγαλύτερο ακροατήριο μας. Ο Ορμπάν και η κυβέρνηση δίνουν μερικές διαφημιστικές συμβάσεις στη Népszava, μια αριστερίζουσα εφημερίδα, και στο Magyar Narancs (ένα εβδομαδιαίο φιλελεύθερο περιοδικό), για να επιβιώσουν. Πρέπει να δείξουν ότι υπάρχουν, ότι υπάρχει πλουραλισμός. Αλλά εμάς μας βλέπουν ως προδότες. Δε θέλουν ανθρώπους, που «πρόδωσαν το συντηρητικό ιδανικό» να μένουν ζωντανοί. Αυτό μάλιστα αναφέρθηκε απευθείας κατά τη διάρκεια τηλεοπτικής εκπομπής. Στο κανάλι Echo, έπειτα μέρος της κρατικής μηχανής προπαγάνδας, ένας πολιτικός αναλυτής ανέφερε κατά λέξη το όνομά μου και αυτό του αρχισυντάκτη μας György Zsombor, λέγοντας «είναι προδότες και σε περιόδους πολέμου οι προδότες πρέπει να εκτελούνται».

Ποτέ δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πότε θα αποφασίσουν ότι είναι περίοδος πολέμου.

ME: Εξακολουθείτε να έχετε δημοσιογράφους με πλήρη απασχόληση σε σας, αλλά σε ποιο βαθμό έχουν πρόσβαση σε κρατικούς θεσμούς; Μπορούν ακόμα να λαμβάνουν δηλώσεις από υπουργούς της κυβέρνησης;

CL: Όχι. Στον πρώτο χρόνο δε μας επιτρεπόταν καν να πάμε στις συνεντεύξεις Τύπου που διεξάγονται κάθε δύο εβδομάδες από τον Gergely Gulyas, τον επικεφαλής του γραφείου του πρωθυπουργού. Οι συνάδελφοί μας στα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης ρωτούν πάντα για λογαριασμό μας γιατί δεν μας επιτρέπεται. Τελικά, περίπου πριν από ένα χρόνο, αποκτήσαμε πρόσβαση. Αλλά αυτή είναι η μόνη διάσκεψη Τύπου της κυβέρνησης στην οποία μπορούμε να μπούμε και είμαστε πάντα οι τελευταίοι που μπορούν να κάνουν ερωτήσεις. Έχουμε πάνω από 500 ερωτήσεις για κυβερνητικούς αξιωματούχους, ακόμη και σε κρατικά νοσοκομεία για βασικά πράγματα, αλλά δεν υπάρχουν απαντήσεις. Υπάρχει νόμος στην Ουγγαρία ότι πρέπει να απαντούν στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, αλλά δεν τη σέβονται.

Πολύ συχνά συμβαίνει να κλέβουν τις ιστορίες μας. Εάν στέλνετε ερωτήσεις, στέλνουν τις απαντήσεις πίσω σε μέσα προπαγάνδας ή βρίσκονται.

ME: Αλλά ανεξάρτητα από το αν ψεύδονται ή όχι, θα πρέπει να αναφέρετε αυτά τα ψέματα για να έχετε οποιαδήποτε ελπίδα να θεωρηθείτε αντικειμενικοί. Πώς αυτό βλάπτει το αναγνωστικό κοινό σας;

CL: Τους ρωτάμε, δεν απαντούν, τότε όταν δημοσιεύουμε λένε ότι δεν ρωτήθηκαν και ότι είμαστε «ψεύτικες ειδήσεις. Ο κύριος Gulyas λέει ότι ο λόγος για τον οποίο η κυβέρνηση δε μας απαντά είναι επειδή δεν είμαστε «κανονικά μέσα ενημέρωσης». Αλλά είμαστε ένα νόμιμα εγγεγραμμένο μέσο ενημέρωσης στην Ουγγαρία, πληρούμε όλες τις απαιτήσεις.

ME: Ποιο είναι το μέλλον της ελευθερίας του Τύπου στην Ουγγαρία;

CL: Θα κλείσουν ή θα αγοράσουν άλλα media. Νομίζω ότι η επόμενη θα είναι το HVG, που είναι τώρα το μεγαλύτερο εβδομαδιαίο πολιτικό περιοδικό στην αγορά. Είμαι βέβαιος ότι μετά τις τοπικές εκλογές θα προσπαθήσουν να το «πιάσουν». Θέλουν να έχουν τους ηγέτες σε κάθε τομέα στα χέρια τους. Το ίδρυμα που συνδέεται με τον ολιγαρχία του Ορμπάν, Lőrinc Mészáros, έχει 500 μέσα ενημέρωσης, από ένα από τα μεγαλύτερα εμπορικά τηλεοπτικά κανάλια μέχρι το εμπορικό ραδιόφωνο, τις περιφερειακές εφημερίδες, τις αθλητικές εφημερίδες, τα περιοδικά … Νομίζω ότι το 80% των ουγγρικών ΜΜΕ είναι στα χέρια τους, αλλά προσπαθούν να πετύχουν το 100%.

ME: Μου φαίνεται ότι οι δημοσιογράφοι είναι μερικοί από τους πρώτους στόχους, όταν οι κυβερνήσεις στρέφονται προς αυτό το είδος δεξιού λαϊκισμού. Είναι πολύ εύκολο να τους παρουσιάσεις ως εχθρούς του λαού.

CL: Ας είμαστε πολύ ειλικρινείς: δεν είμαστε σε κίνδυνο. Δεν είμαστε ακόμα Τουρκία, οπότε δεν θα μας βάλουν φυλακή. Δεν είμαστε ακόμα Ρωσία, έτσι δεν θα σκοτωθούμε. Αλλά βρισκόμαστε σε μια εξαιρετικά ευάλωτη θέση όσον αφορά τα χρήματα. Δεν μπορούμε να κερδίσουμε πολλά χρήματα και εάν, για παράδειγμα, οι στενοί συγγενείς σας ή η σύζυγός σας εργάζονται για την κυβέρνηση, θα απολυθούν. Μας παρακολουθούν όλους. Ξέρουν ποιοι είναι οι συγγενείς μας. Στην οικογένειά μου, έπρεπε ακόμη να συμφωνήσουμε ποτέ να μην συζητάμε πολιτικά στο κυριακάτικο φαγητό, επειδή μερικοί από τους στενούς συγγενείς μου είπαν ότι είμαι «προδότης που τα παίρνει από τον Τζορτζ Σόρος». Και για να είμαι ειλικρινής, μας πληρώνει ο Σόρος, επειδή το Πανεπιστήμιο της Κεντρικής Ευρώπης έχει μία συνδρομή στο Magyar Hang. Έτσι παίρνουμε 450 φιορίνια (1,50 δολάριο) κάθε εβδομάδα από τα χρήματα του Σόρος!

ME: Τι πιστεύετε πως μπορούν να μάθουν άλλες ευρωπαϊκές κοινωνίες από την ταχεία πτώση της ελευθερίας του Τύπου στην Ουγγαρία;

CL: Όλα μπορούν να αλλάξουν αμέσως. Η δημοκρατία είναι ευάλωτη και αν κάποιος, νικητής, επιλέξει να μην σέβεται ορισμένες συμφωνίες κυρίων, μπορεί να αλλάξει τα πάντα με τη θέλησή του. Ποτέ δεν περίμενε κανείς ότι τα πράγματα θα μπορούσαν να καταλήξουν έτσι στην Ουγγαρία, σκεπτόμενος το 1956, όταν ο λαός ξεσηκώθηκε κατά της Σοβιετικής Ένωσης. Και όταν αλλάξαμε το σύστημα το 1989, πιστεύαμε ότι η δικτατορία είχε φύγει για πάντα. Αλλά ένας ισχυρός πολιτικός ήρθε, κέρδισε περισσότερο από το 66% σε τρεις κοινοβουλευτικές εκλογές. Έλαβε συνταγματική πλειοψηφία, άλλαξε τους νόμους, άλλαξε τον εκλογικό νόμο, ο οποίος τώρα καθιστά σχεδόν αδύνατο να χάσει το Φιντές.

Μπορεί να κάνει ό,τι θέλει και δεν γνωρίζουμε πότε θα αλλάξει αυτό. Πρέπει λοιπόν να είμαστε έτοιμοι να επιβιώσουμε έτσι για πολύ καιρό.