Ιερέας της Αιθιοπικής Ορθόδοξης Μονοφυσιτικής (Tewahedo) Εκκλησίας ξαποσταίνει μέσα στην μονολιθική εκκλησία του 13ου αιώνα του Αγίου Γεωργίου στη Λαλιμπέλα της Αιθιοπίας, 1η Νοεμβρίου 2007. Φωτογραφία: A. Davey, Flickr, CC BY 2.0.

Την 1η Σεπτεμβρίου 2019, μια ad hoc επιτροπή, που συγκροτήθηκε από Ορόμο κληρικούς από την Ορθόδοξη Μονοφυσιτική (Tewahedo) Εκκλησία της Αιθιοπίας, δήλωσε το σχέδιό τους να δημιουργήσουν μια νέα περιφερειακή μονάδα ενοριακής διοίκησης στην περιφέρεια Ορόμια. Θέλουν να εγκαθιδρύσουν μια περιφερειακή «επισκοπή», σε εκκλησιαστική ορολογία, που να εξυπηρετεί τις πνευματικές, διοικητικές και γλωσσικές ανάγκες των Ορθοδόξων Ορόμο.

Η ΟΜΕΑ έχει σήμερα πάνω από 50 εκατομμύρια μέλη από όλη την Αιθιοπία.

Τα Ορόμο μέλη της εκκλησίας αναφέρουν ότι η αναποτελεσματικότητα και η διαφθορά εμποδίζουν την ΟΜΕΑ να αντιμετωπίσει τις πνευματικές, γλωσσικές και διοικητικές ανάγκες τους και τα μέλη της ad hoc επιτροπής απείλησαν να λάβουν την κατάσταση στα χέρια τους, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας μιας ξεχωριστής διακριτής διοικητικής μονάδας, αν δε λάβουν απάντηση μέσα σε 30 ημέρες από το κυβερνών σώμα της ΟΜΕΑ, γνωστό ως Ιερά Σύνοδος και Πατέρες της Εκκλησίας.

Η ΟΜΕΑ έχει τη δική της μοναδική διοικητική δομή, που δεν ταιριάζει με την ομοσπονδιακή κυβερνητική δομή της Αιθιοπίας, η οποία αποτελείται από εννέα αυτόνομες εθνοτικές περιφέρειες, μεταξύ των οποίων μεγαλύτερη είναι η Ορόμια. Οι Ορόμο κληρικοί θέλουν να αναδιοργανώσουν τη δομή της εκκλησίας για να συνταιριάζει με το ομοσπονδιακό πολιτικό σύστημα της Αιθιοπίας.

Η ΟΜΕΑ έχει περίπου 35.000 εκκλησίες σε όλη την Αιθιοπία. Ορισμένες αναφορές υποδεικνύουν ότι περίπου 7.000 βρίσκονται στην Ορόμια. Αυτό αποτελεί περίπου το 20% όλων των εκκλησιών.

Εάν οι Ορόμο δημιουργήσουν μια περιφερειακή διοικητική ενοριακή δομή χωρίς έγκριση από την Ιερά Σύνοδο, θα μπορούσε να δημιουργηθεί διοικητική σύγκρουση.

Οι κληρικοί πιστεύουν ότι η αναδιοργάνωση της διοικητικής δομής της εκκλησίας θα συμβάλει στην αναζωογόνηση κενών και παραμελημένων εκκλησιών, τις οποίες εγκατέλειψαν οι πιστοί τους για να επεκτείνουν τις προτεσταντικές εκκλησίες στην Ορόμια.

Σύμφωνα με τον επικεφαλής της ad hoc επιτροπής, αρχαιολόγο Belay Mekonen, υπάρχει ήδη ένα προηγούμενο για το σκοπό αυτό. Λέει ότι η εκκλησία άλλαζε τις δομές διακυβέρνησής της καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας για να ταιριάζει με τις αλλαγές στις κυβερνητικές δομές.

Επίσης, επέμεινε ότι η νέα διοικητική μονάδα θα βοηθήσει την ΟΜΕΑ να πραγματοποιήσει τον ιεραποστολικό της σκοπό φέρνοντας την εκκλησία πιο κοντά στο λαό Ορόμο, με σχέδια την εγκαθίδρυση και θεσμοθέτηση της χρήσης της άφαν ορόμο (γλώσσα ορόμο) εντός της ΟΜΕΑ.

Σε αντίθεση με τις προτεσταντικές εκκλησίες, που ακολουθούν τελετουργικό στη γλώσσα ορόμο, οι Ορόμο κληρικοί λένε ότι η ΟΜΕΑ αναμένει από τους Ορόμο να ακολουθούν το τελετουργικό στα γκεέζ, την εκκλησιαστική λειτουργική γλώσσα, ή τα αμχαρικά, την επίσημη γλώσσα της ομοσπονδιακής κυβέρνησης της Αιθιοπίας. Η γκεέζ όμως είναι αρχαία γλώσσα, που ο περισσότερος κόσμος μόλις που καταλαβαίνει, όχι μόνο στην Ορόμια, αλλά και σε όλη την Αιθιοπία. Και τα αμχαρικά είναι μια γλώσσα, η οποία ομιλείται κυρίως από ανθρώπους, που κατοικούν σε μεγάλες πόλεις και κωμοπόλεις της Ορόμια και λιγότερο στις αγροτικές περιοχές, όπου επικρατεί η ορόμο.

Ένα άλλο μέλος της ad hoc επιτροπής είπε ότι η νέα διοικητική μονάδα θα βοηθήσει να φέρει τους ανθρώπους που αισθάνονται αποξενωμένοι πίσω στην εκκλησία.

Μοναχός διαβάζει στην γκεέζ, τη λειτουργική γλώσσα της Ορθόδοξης Μονοφυσιτικής Εκκλησίας της Αιθιοπίας, 15 Οκτωβρίου 2018. Φωτογραφία: Rod Waddington, Flickr, CC BY 2.0.

Ιερά δηκτική επιβολή

Η πίεση της επιτροπής προκάλεσε μια δηκτική επιβολή από την Ιερά Σύνοδο, δημιουργώντας μια παρατεταμένη διοργανική διοικητική σύγκρουση.

Αντιπολίτευση στην επιτροπή παρατηρήθηκε επίσης και από Ορθόδοξους πιστούς, οι οποίοι αισθάνονται ότι η πίεση για τη δημιουργία ξεχωριστής διοικητικής μονάδας είναι βαθιά ανησυχητική. Λένε ότι η εκκλησία τους είναι ένας ιερός θεσμός με μόνο το θέλημα του Θεού.

Άλλοι χαρακτήρισαν την κίνηση ως ευκαιριακή στιγμή ή προσπάθεια καταστροφής του καθοριστικού στοιχείου της εθνικής, πολιτιστικής και θρησκευτικής τους ταυτότητας:

This why I think these new rebels aren’t EOC institutionalists who seek greater inclusiveness. They are cultural vandals who have suddenly got the opportunity to economically and politically profit from the chaos and crisis in one of humanity’s greatest institutions. https://t.co/zyvHonOC9V

— Abiye Teklemariam Megenta (@abiyetk) September 1, 2019

Αυτός είναι ο λόγος, για τον οποίο πιστεύω ότι αυτοί οι νέοι αντάρτες δεν είναι θεσμικοί της ΟΜΕΑ που επιζητούν μεγαλύτερη συμμετοχή. Είναι πολιτιστικοί βάνδαλοι, που έχουν ξαφνικά την ευκαιρία να επωφεληθούν οικονομικά και πολιτικά από το χάος και την κρίση σε ένα από τα μεγαλύτερα θεσμικά όργανα της ανθρωπότητας.

I don’t think I will ever identify with any specific religion anymore but I have a soft spot for EOTC [ which I used to taunt in my college days when I was “ woke” ]
It’s historic and was nurtured and protected by our forefathers. I am proud of EOTC and its wisdom. https://t.co/5ZUOBPiDEX

— Mady Yonas (@Madyyon) September 2, 2019

Δεν νομίζω ότι θα ταυτιστώ με κάποια συγκεκριμένη θρησκεία πια, αλλά έχω μια αδυναμία στην ΟΜΕΑ [την οποία χρησιμοποιούσα στο κολέγιο, όταν είχα ενεργό ρόλο ευαισθητοποίησης]
Είναι ιστορική και καλλιεργήθηκε και προστατεύτηκε από τους προπάτορές μας. Νιώθω περηφάνια για την ΟΜΕΑ και τη σοφία της.

Πολλοί οργανισμοί ΟΜΕΑ με έδρα την Αντίς Αμπέμπα και διαχειριστές ενοριών πραγματοποίησαν συλλαλητήριο την Κυριακή 15 Σεπτεμβρίου 2019, διαμαρτυρόμενοι για κλιμάκωση της βίας κατά των Ορθοδόξων κληρικών, των λαϊκών και της καταστροφής των εκκλησιών.

Οι διοργανωτές του συλλαλητηρίου δήλωσαν ότι η διαδήλωση θα απαιτούσε από την κυβέρνηση να παράσχει προστασία στους Ορθόδοξους Χριστιανούς σε όλη την Αιθιοπία. Τόνισαν ότι το συλλαλητήριο δεν έχει καμία σχέση με τους κληρικούς Ορόμο και θα μπορούσε να ανακληθεί, αν λάμβαναν απάντηση για λύσεις στην πράξη.

Το συλλαλητήριο όμως αποκτά πρόσθετη σημασία, διότι οι διοργανωτές λένε ότι υποστηρίζουν την απάντηση που έδωσε η Ιερά Σύνοδος στους Ορόμο κληρικούς.

Οι κληρικοί Ορόμο έχουν λάβει επίσης χλιαρή υποστήριξη από μια απρόσμενη πηγή: τον Daniel Kibret, εξέχουσα προσωπικότητα της ΟΜΕΑ, συγγραφέα και ισχυρού συμμάχου του μεταρρυθμιστικού πρωθυπουργού της Αιθιοπίας, Άμπιι Αχμέτ.

Σε μια μακρά ανάρτηση ιστολογίου, έγραψε ότι, ενώ συμφωνεί με την ανάλυση των κληρικών για το πρόβλημα στην ΟΜΕΑ, έγραψε επίσης ότι η λύση των κληρικών είναι λάθος.

Ωστόσο, τα μέλη της ad hoc επιτροπής επιμένουν ότι δεν θέλουν να διασπάσουν την ΟΜΕΑ στην Ορόμια. Δεν πρότειναν ξεχωριστό θεολογικό στοιχείο ούτε εισήγαγαν νέο κανόνα και τελετουργικές δραστηριότητες, λένε.

Θρησκευτική ένταση, εθνοτικές αντιπαλότητες

Βασικά, η διαμάχη έχει επίσης γίνει μια σημαντική εκδήλωση της θρησκευτικής έντασης, που φορτίζεται με εθνοτική αντιπαλότητα μεταξύ των πολιτικών ελίτ των αρκετών εθνοτικών ομάδων της Αιθιοπίας.

Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η κίνηση των κληρικών έχει ενισχύσει τις αυξανόμενες εθνοτικές εντάσεις λόγω του μακροχρόνιου χάσματος μεταξύ Αμχάρα και Ορόμο, των δυο μεγαλύτερων εθνοτικών ομάδων της Αιθιοπίας. Οι εδαφικές συγκρούσεις, διαμάχες για την ιστορία, την οικονομία και τον πολιτισμό έχουν ενταθεί, σχεδόν ένα χρόνο αφότου οι ηγετικές ελίτ τους εισήλθαν σε τακτική συμμαχία στο Επαναστατικό Κόμμα των Αιθιοπικών Λαών (EPRDF), για να μειώσουν την υπεροχή της ελίτ της περιφέρειας Τιγκράι, που κυβέρνησαν εδώ και 27 χρόνια.

Τόσο οι Αμχάρα όσο και οι Ορόμο εξασκούν ένα ευρύ φάσμα θρησκειών, εκ των οποίων κύριες είναι ο Χριστιανισμός και το Ισλάμ.

Στατιστικά, το 30,4% των 25 εκατομμυρίων Ορόμο ακολουθεί την ΟΜΕΑ, ενώ το 82,5% των 19 εκατομμυρίων Αμχάρα είναι ορθόδοξοι πιστοί.

Οι Αμχάρα έχουν μια μπερδεμένη σχέση με την ΟΜΕΑ. Ένας εξέχων ιστορικός, ο Harold Marcus, περιγράφει τους Αμχάρα παράλληλα με τους Τιγκράι ως κληρονόμους και ενσάρκωση του Ορθοδόξου Χριστιανισμού.

Αυτό έρχεται σε απόλυτη αντίθεση με τη σχέση των Ορόμο με την ΟΜΕΑ. Αν και υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός Ορθοδόξων Ορόμο, ορισμένοι υποστηρίζουν ότι οι Ορόμο εθνικιστές τείνουν να προωθούν την ανάπτυξη του κοσμικού εθνικισμού ως ενοποιητική ιδεολογία.

Στην πραγματικότητα, μια μακροχρόνια πεποίθηση μεταξύ των εθνικιστών Ορόμο υποστηρίζει ότι, όταν οι Ορόμο και άλλοι νότιοι λαοί της Αιθιοπίας ενσωματώθηκαν στη σύγχρονη Αιθιοπία, η ΟΜΕΑ ήταν ενεργός παράγοντας στην αφομοιωτική πολιτική, που ακολούθησαν διαδοχικοί Αιθίοπες αυτοκράτορες.

Υποστηρίζουν ότι οι περισσότεροι επίσκοποι και ιερείς, που είχαν ιστορικά διοριστεί στην Ορόμια, ήταν ιθαγενείς ομιλητές της αμχαρικής γλώσσας, οι οποίοι είχαν ως στόχο να «αμχαροποιήσουν» τους Ορόμο, αποθαρρύνοντας τη χρήση της γλώσσας ορόμο στην εκκλησία.

Η τελευταία διαμάχη μεταξύ των Ορόμο και της Ιεράς Συνόδου είναι μια νέα ενσάρκωση ενός μακρόχρονου σκέλους της ενδοθεσμικής σύγκρουσης της ΟΜΕΑ, αν και με διαφορετικά χαρακτηριστικά και παίκτες.

Το 1991, μετά την ανάληψη εξουσίας της χώρας από τα στρατεύματα του Λαϊκού Απελευθερωτικού Μετώπου Τιγκράι (TPLF), ξέσπασε μια παρατεταμένη ενδοθεσμική σύγκρουση στην ΟΜΕΑ, όταν το καθεστώς του TPLF δολοπλόκησε για να εξαναγκάσει την παραίτηση του τέταρτου Πατριάρχη, Αμπούνε Μερκούριου.

Μετά την παραίτηση του Πατριάρχη, ένα κίνημα υποστηριζόμενο από μέλη της αιθιοπικής διασποράς στις ΗΠΑ σχημάτισε μια εξόριστη Ιερά Σύνοδο το 1996.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη διαίρεση μεταξύ κληρικών και πιστών, η οποία πήγαζε από την εθνοτική και πολιτική ένταση μεταξύ Αμχάρα και Τιγκράι.

Η εξόριστη ΟΜΕΑ λειτούργησε επίσης και ως φορέας κατά του EPRDF με έδρα την πολιτεία της Ουάσιγκτον.

Τον Ιούλιο του 2018, ο πρωθυπουργός Αμπίι βοήθησε στην επανένωση της Συνόδου της ΟΜΕΑ και της Συνόδου της εξόριστης ΟΜΕΑ.

Ανεξάρτητα από το εθνοτικό τους υπόβαθρο και την επανειλημμένη ενδοθεσμική σύγκρουση, οι περισσότεροι ορθόδοξοι πιστοί θεωρούν την εκκλησία ένα καθοριστικό στοιχείο της εθνικής ταυτότητας της Αιθιοπίας. Ακόμα και οι άνθρωποι, που περιγράφουν τη σχέση τους με την εκκλησία ως πολιτιστική και όχι με βάση την πίστη, αισθάνονται μια σύνδεση.

Αλλά οι Αιθίοπες που ζουν σε περιοχές που κυριαρχούνται από μη ορθόδοξες θρησκείες υπογραμμίζουν ότι η ταυτότητά τους δε βασίζεται στην ορθόδοξη θρησκοληψία.