Μουσεία του νου: Γιατί πρέπει να διατηρήσουμε τις απειλούμενες γλώσσες

Η Eranti Dolbera είναι ομιλήτρια μιας απειλούμενης φυλετικής γλώσσας γνωστής ως Lanjia Sora, που ομιλείται στο Rapjingtal της Ινδίας. Φωτογραφία του Opino Gomango για το Ινστιτούτο Ζωντανών Γλωσσών για τις Απειλούμενες Γλώσσες ως μέρος ενός έργου τεκμηρίωσης της Sora. Χρησιμοποιείται με άδεια.

Σε αναμνηστική τελετή για την τίμηση του έτους των Εγχώριων Γλωσσών των Ηνωμένων Εθνών (IYIL 2019).

Η Dora Manchado, η τελευταία ομιλήτρια της τεχουέλτσε, πέθανε στις 4 Ιανουαρίου 2019, σε ηλικία 86 ετών. Ήταν πολύ γνωστή στη μητρική της κοινότητα στην Παταγονία και αγαπημένη από πολλούς. Ο γλωσσικός ανθρωπολόγος Javier Domingo συνεργάστηκε με τη Manchado κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής της, καταγράφοντας την ομιλία της, και επίσης έγινε στενός της φίλος. Λίγο μετά τον θάνατό της, σημείωσε: “Η Dora Manchado θεωρήθηκε ως η ‘τελευταία ομιλήτρια’ της τεχουέλτσε, καθώς και το πνεύμα της αναγνώρισης και της αναγέννησης της τεχουέλτσε. Γνώριζε πολύ καλά ότι η γλώσσα δεν είναι μόνο η αλληλεπίδραση, αλλά και η εμπιστοσύνη, η συνενοχή […] και η κοινή χρήση της με άλλους. Χάρη στις ηχογραφήσεις που έκανε, τα υπόλοιπα μέλη της κοινότητας διαθέτουν, αν θέλουν, τη δυνατότητα να επιβεβαιώσουν το παρελθόν τους και να ανακατασκευάσουν την ταυτότητά τους”.

Γνωστή τοπικά ως aonekko ‘a'ien, το μέλλον της τεχουέλτσε βρίσκεται τώρα στα χέρια αρκετών δεκάδων κοινοτικών ακτιβιστών στην Παταγονία, που επιδιώκουν να κρατήσουν ζωντανή τη γλώσσα μέσω τοπικών συναντήσεων, μαθησιακών ομάδων και εμβληματικών πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Αλλά χωρίς να έχει απομείνει κανείς που να μιλά την γλώσσα με ευφράδεια, το μέλλον της τεχουέλτσε παραμένει αβέβαιο.

Γιατί είναι σημαντικές οι γλώσσες;

Οι γλώσσες είναι μια ζωντανή εκδήλωση της μακράς ιστορίας της ανθρωπότητας σε αυτόν τον πλανήτη. Με την πάροδο του χρόνου, όπως υφαίνονται οι γενεές μαζί σαν υφαντό, οι γλώσσες μεταδίδουν αιώνες συσσωρευμένης σοφίας, που σχετίζονται με την ανθρώπινη προσαρμογή και επιβίωση. Περιέχουν ζωτικής σημασίας πληροφορίες σχετικά με τη διαχείριση της γης, τα πρότυπα επιβίωσης, τη συγγένεια και τις κοινωνικές σχέσεις, τα τοπικά έθιμα, την κοσμολογία και πολλά άλλα. Κάθε γλώσσα αντιπροσωπεύει έναν μοναδικό τρόπο ερμηνείας και μετάδοσης της ανθρώπινης εμπειρίας σε ένα συγκεκριμένο πολιτιστικό και περιβαλλοντικό πλαίσιο. Οι γλώσσες εξελίσσονται συνεχώς, είναι κοινόχρηστα μουσεία του νου. Ούτε είναι στατικά. Προσαρμόζονται και αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου, ανάλογα με τις εκφραστικές ανάγκες και το κοινωνικό πλαίσιο των ομιλητών.

Κάθε ανθρώπινη γλώσσα έχει τους δικούς της κανόνες, τα δικά της υγιή πρότυπα και τους δικούς της τρόπους δομής πληροφοριών για ευκολία επικοινωνίας και κατανόησης. Μια γλώσσα δεν είναι μόνο ένας φακός, μέσω του οποίου κάποιος αντιλαμβάνεται τον κόσμο, αλλά ένα όχημα, που χρησιμοποιεί ενεργά για να πλοηγηθεί σ’ αυτόν. Μια γλώσσα είναι μια πόρτα, που προσεγγίζει την ανθρώπινη φαντασία. Οι λέξεις, η ποίηση, οι στίχοι των τραγουδιών: όλα είναι δυνατά λόγω της εκφραστικής δύναμης της γλώσσας. Παροιμίες, ιδιώματα και αστεία αποκαλύπτουν τις λεπτές αποχρώσεις μιας κουλτούρας μέσω του ρυθμού, της ομοιοκαταληξίας και της κατάληξης. Το δημιουργικό δυναμικό μιας γλώσσας υπερβαίνει τη διάρκεια ζωής ενός ατόμου. Είναι ο ήχος μιας συλλογικής ψυχής, που ζει και πεθαίνει σε κάθε ομιλητή. Όταν μια γλώσσα μεταδίδεται σε μια επόμενη γενιά ομιλητών, η ψυχή της συνεχίζει να ζει. Όταν μια γλώσσα παύει να λέγεται και να μεταδίδεται, η ουσία της εξασθενίζει αποτελεσματικά. Χωρίς συστηματική τεκμηρίωση, υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία ότι η γλώσσα υπήρξε καθόλου.

Τόσες πολλές γλώσσες, τόσος λίγος χρόνος

Υπάρχουν πάνω από 3.000 απειλούμενες γλώσσες στον κόσμο, πολλές από τις οποίες μπορεί να εξαφανιστούν έως το 2100, ή νωρίτερα. Ενώ είναι φυσικό οι γλώσσες να έρχονται και να περνούν με το πέρασμα του χρόνου, ζούμε αυτή τη στιγμή σε μια περίοδο απότομης πτώσης της γλωσσικής πολυμορφίας. Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι μια γλώσσα εξαφανίζεται κάθε 3,5 μήνες, πράγμα που σημαίνει ότι πολλές φορές κάθε χρόνο, ο τελευταίος ομιλητής μιας γλώσσας πεθαίνει και δεν υπάρχουν νέοι ομιλητές, που να παίρνουν τη θέση του. Μόλις χαθεί μια γλώσσα, είναι πολύ δύσκολο να την επαναφέρουμε, αν και δεν είναι αδύνατο. Η ανακατασκευή και ανάκαμψη της γλώσσας μπορεί να επιτευχθεί μέσω της πρόσβασης σε υλικά κληροδοτημάτων και εγγεγραμμένους πόρους.

Γιατί πεθαίνουν οι γλώσσες; Η μεταβολή της γλώσσας και ο γλωσσικός θάνατος είναι πολύπλοκες διαδικασίες, που εξελίσσονται διαφορετικά ανάλογα με την ιστορία, τη γεωγραφία και την κοινωνικοοικονομία ενός τόπου. Για κάθε γλώσσα και τις διαλέκτους της, η ιστορία είναι λίγο διαφορετική, αλλά πολλοί από τους γενικούς παράγοντες είναι παρόμοιοι.

Η έκθεση σε κίνδυνο μιας γλώσσας σχετίζεται με την απώλεια της προγονικής ταυτότητας, που προκύπτει από τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του αποικισμού, τη συστηματική καταπίεση και την πολιτισμική αφομοίωση από τις κυρίαρχες ομάδες. Επομένως, η επιβίωση της γλώσσας αφορά επίσης την πολιτιστική επιβίωση και μετάδοση από τη μία γενιά στην άλλη. Αλλά μπορεί να είναι δύσκολο να ξεπεραστεί ο βαρύς φόβος της υποταγής από τις αποικιακές δυνάμεις, η εκδίωξη από παραδοσιακά εδάφη και τρόπους ζωής και άλλοι παράγοντες, όπως οι μολυσματικές ασθένειες και ο πόλεμος. Επίσης, συμβάλλουν στη διάβρωση των γλωσσών με την πάροδο του χρόνου και οι επιπτώσεις των ρατσιστικών και διακριτικών πολιτικών, που αποσκοπούν στην εξάλειψη της πολιτιστικής και γλωσσικής πολυμορφίας υπέρ μιας ενιαίας εθνικής ταυτότητας κάτω από μία ή λίγες γλώσσες.

Οι γλώσσες στο φως της δημοσιότητας

Ζούμε σε μια κρίσιμη στιγμή για τη διατήρηση των γλωσσών. Με τις συνεχείς προσπάθειες από τη λαϊκή βάση, τη δημόσια υποστήριξη και τη χρηματοδότηση προγραμμάτων γλωσσικής κατάρτισης και εμβάπτισης, προβολής στα ΜΜΕ και αναγνώρισης της κατάστασης από τις τοπικές και ομοσπονδιακές κυβερνήσεις, οι γλώσσες, που απειλούνται με εξαφάνιση, μπορεί να έχουν την ευκαιρία να αναστρέψουν την πτώση τους και να σταθεροποιηθούν. Η υποστήριξη των απειλούμενων με εξαφάνιση γλωσσών περιλαμβάνει τη μετατροπή των τρόπων, που αντιλαμβάνονται οι κοινότητες τους ομιλητές αυτών των γλωσσών, του τρόπου, με τον οποίο απεικονίζονται οι γλώσσες στα τοπικά και τα εθνικά μέσα ενημέρωσης, και του πώς αντιμετωπίζεται το θέμα από τις κυβερνήσεις.

Οι γλώσσες αποτελούν θεμελιώδες δικαίωμα και αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της ποικίλης πολιτισμικής ταυτότητας της ανθρωπότητας. Μιλώντας σε μια κυρίαρχη γλώσσα δεν σημαίνει ότι οι κοινότητες πρέπει να παραιτηθούν από το δικαίωμα να διατηρήσουν και να προωθήσουν την προγονική γλώσσα τους. Αλλά για ορισμένες γλώσσες, των οποίων οι τελευταίοι ομιλητές έχουν πεθάνει, η κατάλληλη τεκμηρίωση είναι το κλειδί για την αναζωογόνηση.

Στην περίπτωση της γλώσσας τεχουέλτσε, οι καταγραφές της Manchado παρέχουν τώρα ένα παράθυρο στο παρελθόν, αλλά και ένα πλαίσιο για τη μελλοντική αναβίωση της γλώσσας μεταξύ του λαού της. Σε μια από τις τελευταίες νύχτες που ο ανθρωπολόγος Javier Domingo εργάστηκε μαζί της, η Manchado είπε: “Aio t nash ‘a'ieshm ten kot’ awkko“: ίσως αύριο κάποιος θα μιλήσει στα τεχουέλτσε.

Ξεκινήστε τη συζήτηση

Συντάκτες, παρακαλώ σύνδεση »

Οδηγίες

  • Όλα τα σχόλια ελέγχονται. Μην καταχωρείτε το σχόλιο σας πάνω από μία φορά γιατί θα θεωρηθεί spam.
  • Παρακαλούμε, δείξτε σεβασμό στους άλλους. Σχόλια τα οποία περιέχουν ρητορική μίσους, προσβολές ή προσωπικές επιθέσεις δεν θα καταχωρούνται.