Η μεντίνα της Φεζ. Φωτογραφία: Jillian York

Παρόλο που το ψωμί είναι διαθέσιμο για πώληση σχεδόν παντού στο Μαρόκο, τίποτα δεν έχει τόσο υπέροχη γεύση όσο το σπιτικό φουρνιστό ψωμί, αλλά πολλοί Μαροκινοί, ακόμη και εκείνοι που διαθέτουν φούρνους όπως η πεθερά μου, επιλέγουν να ψήνουν το ψωμί τους κάπου αλλού: στο φουράν, ή φούρνο της κοινότητας. Ένα άρθρο των New York Times για τον κοινοτικό φούρνο είχε προκαλέσει ένα δημόσιο διάλογο στη μαροκινή διαδικτυακή κοινότητα.

Το ιστολόγιο Four Continents παρατήρησε για την πρακτική:

I lived with a solidly middle-class host family and they did have their own oven and baked bread at home, but even they considered this a luxury, even in the new city where families are more isolated and independent. In the medina, houses are compact and crowded and the ovens are still very much alive and necessary. In Marrakech, I watched a little boy carrying his family's bread home get in a fight with another boy. He set his tray down ever-so-carefully in the road before proceeding to kick his opponent in the groin. This was a kid who knew that coming home with dusty bread or no bread at all would be a big problem, and who took his job as oven-runner seriously. If a six-year-old takes it that seriously, you know it's important to Mom, too.

Με φιλοξένησε μια καθαρά μεσοαστική οικογένεια και είχαν δικό τους φούρνο και ζεστό ψωμί στο σπίτι, αλλά ακόμη και αυτοί το θεωρούσαν πολυτέλεια, ακόμα και στη νέα πόλη, όπου οι οικογένειες είναι πιο απομονωμένες και ανεξάρτητες. Στη μεντίνα, τα σπίτια είναι μικρά και γεμάτα και οι φούρνοι είναι ακόμα πολύ ζωντανοί και απαραίτητοι. Στο Μαρακές, είδα ένα μικρό αγόρι να κουβαλά σπίτι το ψωμί της οικογένειάς και να μπαίνει σε καβγά με ένα άλλο αγόρι. Άφησε κάτω το δίσκο πολύ προσεκτικά στο δρόμο, προτού ρίξει μια κλωτσιά στα αχαμνά στον αντίπαλό του. Ήταν ένα παιδί, που ήξερε ότι, αν γυρνούσε σπίτι με βρώμικο ψωμί ή και καθόλου ψωμί, θα υπήρχε μεγάλο πρόβλημα, και πήρε σοβαρά τη δουλειά του ως μεταφορέας. Εάν ένα εξάχρονο το παίρνει στα σοβαρά, ξέρεις ότι είναι σημαντικό και για τη μαμά.

Το The a la Menthe βλέπει έναν αργό θάνατο αυτού του τρόπου ζωής, λέγοντας:

Unlike many places in the world, in Morocco it is still possible to find communities that bake their bread (Khubz) — a staple of Moroccan cuisine — in a community oven, an institution which — like communal steam baths (hammam) knits communities together. In addition, farmers sell fresh produce in the souks (markets), and chickens are bought freshly slaughtered from the butcher. As a friend of mine put it, in Morocco, it's all organic food. The Times, however, notes an ominous trend toward factory farming, mass production of food, and supermarkets, at least in the larger cities. In light of our soil-exhausting monocultures and the cruel overcrowding and massive doses of hormones and antibiotics to which we subject our livestock in the United States, I am seriously skeptical that Morocco will gain by following our example. Would anyone say that Americans eat better than Moroccans? Thought not.

Σε αντίθεση με πολλά μέρη του κόσμου, στο Μαρόκο μπορείς ακόμα να βρεις κοινότητες, που ψήνουν το ψωμί τους (khubz) – χαρακτηριστικό της μαροκινής κουζίνας – σε κοινοτικό φούρνο, ένα θεσμό που, όπως τα δημόσια ατμόλουτρα (χαμάμ), δένει μαζί τις κοινότητες. Επιπλέον, οι αγρότες πωλούν φρέσκα προϊόντα στα παραδοσιακά σουκ και τα κοτόπουλα αγοράζονται φρέσκα από το κρεοπωλείο. Όπως το εξέφρασε κι ένας φίλος μου, στο Μαρόκο, όλα είναι βιολογικά τρόφιμα. Οι Times, ωστόσο, επισημαίνουν μια δυσοίωνη τάση προς την εργοστασιακή γεωργία, τη μαζική παραγωγή τροφίμων και τα σούπερ μάρκετ, τουλάχιστον στις μεγαλύτερες πόλεις. Υπό το φως των μονοκαλλιεργειών, που εξαντλούν το έδαφος, και της σκληρής υπερπλήρωσης και των τεράστιων δόσεων ορμονών και αντιβιοτικών, στα οποία υποβάλλουμε τα ζώα μας στις Ηνωμένες Πολιτείες, είμαι πολύ σκεπτικός αν το Μαρόκο θα κερδίσει ακολουθώντας το παράδειγμά μας. Θα πει κανείς ότι οι Αμερικανοί τρώνε καλύτερα από τους Μαροκινούς; Μάλλον όχι.

Το ιστολόγιο A Moro in America είχε να πει μόνο το παρακάτω:

New York Times published this well detailed and documented article. It brought back childhood memories and described a dying tradition.

Οι New York Times δημοσίευσαν αυτό το πολύ λεπτομερές και τεκμηριωμένο άρθρο. Έφερε πίσω αναμνήσεις παιδικής ηλικίας και περιέγραψε μια παράδοση που πεθαίνει.

The furan is particularly attributed to medina life, and as it's been said, Fez is the world's largest living medina, or old, walled city. Everything Morocco, a blogger who lives there, has this to say about medina living (or, surviving, as it were):

Το φουράν αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι στη ζωή της μεντίνα και, όπως έχει ειπωθεί, η Φεζ είναι η μεγαλύτερη επιζώσα μεντίνα παγκοσμίως (παλαιά πόλη με οχύρωση). Το ιστολόγιο Everything Morocco, από ένα blogger που ζει εκεί, έχει αυτό για να πει σχετικά με τη ζωή της Medina (ή, επιβιώνει, όπως ήταν):

A lot of people ask what it's like to live in the medina. Although I live in Fez medina, one of the biggest and oldest in the country, I think it must be pretty much the same in any medina. It's true you can't drive up to your door in most cases and some of your friends may refuse to visit because you live in a ‘dangerous’ neighborhood, but the benefits outweigh that. Having lived in both the medina and the Ville Nouvelle, I prefer the medina hands down.

Πολλοί άνθρωποι ρωτούν πώς είναι να ζεις στη μεντίνα. Παρόλο που μένω στη μεντίνα της Φεζ, από τις μεγαλύτερες και παλαιότερες της χώρας, νομίζω ότι είναι σχεδόν το ίδιο σε οποιαδήποτε μεντίνα. Είναι αλήθεια ότι δεν μπορείς να οδηγήσεις μέχρι την πόρτα σου στις περισσότερες περιπτώσεις και κάποιοι φίλοι σου μπορεί να αρνηθούν να σε επισκεφθούν, επειδή ζεις σε μια «επικίνδυνη» γειτονιά, αλλά τα οφέλη το ξεπερνούν αυτό. Έχοντας ζήσει και στη Μεντίνα και στην Νέα Πόλη, προτιμώ σίγουρα τη μεντίνα.

Μετά από περαιτέρω εξήγηση, ο blogger κατέληξε:

Overall, if you have to live in the city, medina-life is the way to go. It's interesting, fascinating and educational when you are not indigenous to the culture. It is a window into the changing times overtaking Morocco as people move from the country into the city. The medinas are not stagnant, time-warped portals into the past, but living and adaptive urban environments. It may be true that you see a man turning wood with a foot lathe or another weaving on an ancient form of loom, but traditional craftsmen exist in every culture and every country; Moroccan culture just has more respect for artisanal traditions and the practical nature to keep what works rather than throw it over for technology. You have to love a place like that.

Γενικά, αν πρέπει να ζήσεις στην πόλη, η ζωή στη μεντίνα είναι η λύση. Είναι ενδιαφέρουσα, συναρπαστική και εκπαιδευτική, όταν δεν είσαι ιθαγενής στον πολιτισμό. Είναι ένα παράθυρο στις μεταβαλλόμενες εποχές, που περνούν από το Μαρόκο καθώς οι άνθρωποι μετακινούνται από τη χώρα στην πόλη. Οι μεντίνα δεν είναι στάσιμες, χρονοπύλες στο παρελθόν, αλλά ζώντα και προσαρμοστικά αστικά περιβάλλοντα. Μπορεί να είναι αλήθεια ότι βλέπεις έναν άνθρωπο να πελεκάι ξύλο με τόρνο ή άλλον να υφαίνει με μια αρχαία μορφή αργαλειού, αλλά υπάρχουν παραδοσιακοί τεχνίτες σε κάθε πολιτισμό και κάθε χώρα. Ο μαροκινός πολιτισμός έχει απλώς περισσότερο σεβασμό στις χειροτεχνικές παραδόσεις και την πρακτική φύση του να κρατήσει αυτό που λειτουργεί παρά να το πετάξει για κάτι νέο τεχνολογικό. Πρέπει να αγαπάς ένα τέτοιο μέρος.

Το τελευταίο απόσπασμα μπορεί να είναι εντελώς άσχετο, αλλά είναι ισχυρό και δεν πρέπει να το παραλείψω. Ο blogger Big World Learner έκανε έκκληση να σταματήσει η παγκόσμια βία:

I’m sorry but whatever political analysts, spokesmen and supporters might say, what I think about this is simple: Nothing can justify what’s going on there. Palestine, Iraq and Lebanon neither have time nor the means to squander in civil wars – not to say in wars – full stop. This nonsense has lasted too long and must stop now!

Λυπάμαι, αλλά ό,τι κι αν πουν πολιτικοί αναλυτές, εκπρόσωποι Τύπου και υποστηρικτές, αυτό που σκέφτομαι είναι απλό: τίποτα δεν μπορεί να δικαιολογήσει ό,τι συμβαίνει εκεί. Η Παλαιστίνη, το Ιράκ και ο Λίβανος δεν έχουν ούτε χρόνο ούτε τα μέσα για εμφύλιους πολέμους – και γενικά πολέμους. Τελεία και παύλα. Αυτή η ανοησία διήρκεσε πολύ και πρέπει να σταματήσει τώρα!