[1]Η María Roa Borja ξεκίνησε τον αγώνα για τα δικαιώματα των Αφροαμερικανών οικιακών βοηθών και συνεχίζει να απαιτεί την επέκταση της Ένωσης Αφρο-Κολομβιανών Εργαζομένων Γυναικών, η οποία περιλαμβάνει εργαζόμενες με διαφορετικό εθνοτικό και κοινωνικό υπόβαθρο. Στιγμιότυπο από το βίντεο με την María Roa Borja, το οποίο έχει κοινοποιηθεί στο κανάλι YouTube της εφημερίδας El Espectador.
Antes, el tema de las empleadas domésticas se hablaba entre empleadores en reuniones sociales, ahora se habla en el ministerio de trabajo, en la corte constitucional, en el Congreso de la República y en los medios de comunicación […] Los temas relacionados con las empleadas domésticas eran de nuestro carácter, la raza, lo ágiles que éramos para cocinar […] Hoy el tema principal son nuestros derechos laborales.
Στο παρελθόν, το θέμα των οικιακών βοηθών συζητούνταν μεταξύ εργοδοτών σε κοινωνικές συναντήσεις, τώρα συζητείται στο υπουργείο Εργασίας, στο συνταγματικό δικαστήριο, στο Κογκρέσο και στα ΜΜΕ. […] Στο παρελθόν, τα θέματα που σχετίζονταν με οικιακούς βοηθούς ήταν περί χαρακτήρα, φυλής, μαγειρικών μας ικανοτήτων […] Σήμερα, το κύριο θέμα είναι τα εργασιακά μας δικαιώματα.
Έτσι συνοψίζει η María Roa Borja [1] μερικά από τα επιτεύγματα της Ένωσης Αφρο-Κολομβιανών Οικιακών Βοηθών (UTRASD) [2], η οποία ιδρύθηκε το 2013, πλέον με πάνω από 150 γυναίκες ως ενεργά μέλη. Ο γενικός στόχος της UTRASD είναι να υπερασπιστεί τα δικαιώματα σχεδόν ενός εκατομμυρίου γυναικών, που εργάζονται ως οικιακές βοηθοί και προέρχονται σε μεγάλο βαθμό από τα πιο ευάλωτα κοινωνικά στρώματα της κολομβιανής κοινωνίας.
Η Roa Borja, ιδρύτρια και νυν πρόεδρος της UTRASD, υποστηρίζει ότι ο αγώνας των Κολομβιανών οικιακών εργαζομένων δεν αποτελεί μόνο εργασιακό ζήτημα, αλλά επεκτείνεται και σε θέματα φύλου και στις Κολομβιανές με αφρικανικές ρίζες.
Η οργάνωση ξεκίνησε το έργο της στη Μεντεγίν με 28 γυναίκες και επικεντρώθηκε στα δικαιώματα των οικιακών βοηθών με αφρικανικές ρίζες. Ο στόχος αυτός ανταποκρινόταν στις κοινωνικές και ιστορικές συνθήκες, που έχουν βιώσει οι γυναίκες αυτής της ομάδας, οι οποίες γενικά υφίστανται διακρίσεις εξαιτίας του φύλου και της φυλής τους.
Η θέση της UTRASD στην πόλη Μεντεγίν είναι επίσης σημαντική. Λόγω της εγγύτητάς της στην Τσοκό [3], μια από τις περιφέρειες με την υψηλότερη πυκνότητα πληθυσμών με καταγωγή από την Αφρική στην Κολομβία, η Μεντεγίν δέχεται σημαντική μεταναστευτική ροή εκτοπισμένων από την κολομβιανή ένοπλη σύρραξη [4], η οποία έχει πλήξει σχεδόν 7 εκατομμύρια ανθρώπους [5] σε μια περίοδο 50 ετών.
Ωστόσο, η συμμετοχή και οι σκοποί που συνδέονται με την UTRASD απευθύνονται σε γυναίκες από διαφορετικές εθνοτικές ομάδες χωρίς αποκλεισμό.
Σε άρθρο που δημοσίευσε η κολομβιανή ιστοσελίδα El Malpensante [6], η María Roa αφηγείται μερικές από τις αναγκαστικές συνθήκες διαβίωσης των οικιακών εργαζομένων στη χώρα της – στο επίκεντρο της αποστολής της:
De los casi 53 millones de trabajadores domésticos que hay en el mundo, cerca de un millón se encuentran en Colombia. Vivimos en los cordones de pobreza, la gran parte hemos sido víctimas del conflicto armado, la mayoría desconocen nuestros derechos, y el ámbito privado en el que esta labor se desarrolla suele obstaculizar el acceso a la justicia. Muchos empleadores dicen desconocer la ley o camuflan su incumplimiento con el pretexto de compensar a las trabajadoras con intangibles como el cariño o el buen trato
Από τους σχεδόν 53 εκατομμύρια οικιακούς εργαζόμενους στον κόσμο, σχεδόν ένα εκατομμύριο βρίσκονται στην Κολομβία. Ζούμε μες στη φτώχεια, οι περισσότερες από εμάς είμαστε θύματα της ένοπλης σύγκρουσης, δε γνωρίζουμε τα δικαιώματά μας και η ιδιωτική σφαίρα, στην οποία πραγματοποιείται αυτό το έργο, συχνά παρεμποδίζει την πρόσβαση στη δικαιοσύνη. Πολλοί εργοδότες λένε ότι αγνοούν τον νόμο ή αποκρύπτουν τις παραβάσεις τους με το πρόσχημα της αποζημίωσης των εργαζομένων με άυλα στοιχεία, όπως η αγάπη ή η καλή μεταχείριση.
Μια φωνή για τις εργαζόμενες με αφρικανικές ρίζες
Η αποστολή της Roa Borja έχει εξαπλωθεί και το μήνυμά της έχει αναγνωριστεί εντός και εκτός Κολομβίας μέσω συνεντεύξεων, συνεδρίων και βραβείων. Το 2015, ήταν σύμβουλος στη διάσκεψη «Γυναίκες και Εργασία για την Ειρήνη [7]» στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Στο τέλος της ίδιας χρονιάς, αναγνωρίστηκε [8] ως μια από τους 20 καλύτερους ηγέτες της Κολομβίας και ως Άτομο της Χρονιάς [1] από την εφημερίδα El Espectador.
Η Roa Borja όμως είναι επίσης μεταξύ όσων εκτοπίστηκαν από τη σύγκρουση. Έφθασε στη Μεντεγίν σε ηλικία 18 ετών από την Απαρταδό στο δήμο της Αντιόκια [9], μια περιοχή που επηρεάστηκε έντονα από τις δεκαετίες πολέμου, που κυριάρχησαν στην πρόσφατη ιστορία της Κολομβίας.
Έφυγε στη Μεντεγίν μετά την δολοφονία της αδελφής της και αφότου ένας από τους αδελφούς της έπεσε θύμα επίθεσης. Με ελάχιστη ακαδημαϊκή κατάρτιση και την επείγουσα ανάγκη να κερδίσει χρήματα, η μόνη εργασία που ήταν διαθέσιμη για την επιβίωσή της στη Μεντεγίν ήταν αυτή της οικιακής βοηθού.
Κατά τη διάρκεια αυτών των ετών, έπρεπε να ζει και να είναι μάρτυρας καταχρήσεων, κακομεταχείρισης και κακών συνθηκών εργασίας, που έπλητταν τις συναδέλφους της. Στην πλειονότητά τους ήταν επίσης Αφρο-Κολομβιανές, που εκτοπίστηκαν από τον πόλεμο και έπρεπε να εργάζονται μέχρι και 16 ώρες όρθιες, χωρίς καν να λαμβάνουν τον κατώτατο μισθό.
“Είσαι μαύρη, δε θα πονέσει”
Στις οικιακές εργασίες, οι καταχρήσεις από τους εργοδότες είναι αχαλίνωτες και εκείνες που πλήττονται περισσότερο είναι οι γυναίκες με αφρικανικές ρίζες. Τα δικαιώματα των γυναικών αυτών συχνά παραβιάζονται και υφίστανται διακρίσεις, όχι μόνο επειδή ασχολούνται με ένα ιστορικά στιγματισμένο επάγγελμα, αλλά και λόγω του φύλου τους και της κοινωνικής και εθνοτικής καταγωγής τους.
Μελέτες της Carabantu Corporation και της Εθνικής Σχολής Συνδικάτων (ENS) αποκάλυψαν ότι η πλειοψηφία των 182 μαύρων οικιακών [10]βοηθών σε σπίτια στη Μεντεγίν λαμβάνει λιγότερο από τον κατώτατο μισθό ανά μήνα (κατά τη διάρκεια της έρευνας, 737.717 πέσος [11] – 260 δολάρια). Το 85,7% των συμβάσεων είναι προφορικές και οι εργαζόμενες δε γνωρίζουν τα δικαιώματά τους, ενώ πολλοί εργοδότες εκμεταλλεύονται αυτήν την κατάσταση και περιορίζουν ακόμα περισσότερο τα δικαιώματά των γυναικών.
Σε μια συνέντευξη από την ιστοσελίδα Afrofeminas [12], η Roa Borja επεξηγεί μια πτυχή αυτού του προβλήματος:
Los empleadores dicen “Tú eres negra, no te duele. Tú eres negra, no te cansas”. Claro, nosotras demostrábamos que sabíamos hacer el trabajo, pese a tener que estar muchas horas [trabajando]. Lo normal era levantarse a las [cuatro] de la mañana y acostarse a las diez, las once o [a] medianoche para volver a comenzar temprano. Esto significaba que podíamos llegar a dormir tres o cuatro horas, cuando había eventos como fiestas, matrimonios o cumpleaños. Veíamos a nuestros hijos sólo el fin de semana, y ni siquiera completo. El sábado salíamos en la tarde, llegábamos a nuestras casas en la noche y el domingo a mediodía teníamos que regresar al trabajo.
Οι εργοδότες λένε: “Είσαι μαύρη, δεν θα σε πονέσει. Είσαι μαύρη, δεν κουράζεσαι”. Φυσικά, δείχναμε ότι ξέραμε πώς να κάνουμε τη δουλειά, παρά το γεγονός ότι πρέπει να περάσουμε πολλές ώρες [δουλεύοντας]. Ήταν φυσιολογικό να σηκώνεσαι [στις 4] το πρωί και να πηγαίνεις για ύπνο στις δέκα, ένδεκα το βράδυ ή τα μεσάνυχτα και να ξεκινάς ξανά νωρίς [την επόμενη μέρα]. Αυτό σήμαινε ότι μπορούσαμε να έχουμε μόνο τρεις ή τέσσερις ώρες ύπνου, όταν υπήρχαν πάρτι, γάμοι ή γενέθλια. Βλέπαμε τα παιδιά μας μόνο τα σαββατοκύριακα, αλλά δεν είχαμε ούτε ένα πλήρες Σαββατοκύριακο άδεια. Τα Σάββατα φεύγαμε το απόγευμα [από το σπίτι που δουλεύαμε] και φτάναμε σπίτι το βράδυ. Και τις Κυριακές το μεσημέρι έπρεπε να επιστρέψουμε στη δουλειά.
Οι πρώτες νίκες
Από την ίδρυσή της το 2013 και υπό την ηγεσία της Roa Borja, η UTRASD εργάστηκε σκληρά για τη ρύθμιση της οικιακής εργασίας στην Κολομβία. Ως αποτέλεσμα, ο νόμος 1788 [13] (ή “νόμος επιδομάτων”) εγκρίθηκε το 2016.
Ο νόμος αυτός θεσπίζει μια κοινωνική παροχή που καταβάλλεται από τον εργοδότη [14], η οποία αντιστοιχεί στην πληρωμή 30 ημερών υπηρεσίας ετησίως ή αναλογικά με τον χρόνο εργασίας και η οποία χορηγείται απευθείας στον εργαζόμενο. Ο νόμος παρέχει επίσης άλλα οφέλη όπως βοήθεια για μεταφορές, αποζημιώσεις αποχώρησης, διακοπές, ταμείο αποζημίωσης, εισφορές για την υγεία, συνταξιοδοτικά και εργατικά κίνητρα.
Το συνδικάτο συνεχίζει να αναπτύσσεται και να επιδιώκει τη συμμετοχή όλο και περισσότερων γυναικών, με σκοπό να τις εκπαιδεύσει για τα δικαιώματά τους. Μέσω αυτής της ένωσης, η María Roa Borja και οι συνάδελφοί της έχουν αναλάβει την υποχρέωση να μοιράζονται τις πληροφορίες και έτσι να ενισχύουν όλο και περισσότερους γυναίκες οικιακές βοηθούς να απαιτούν πιο ανθρώπινη και αξιοπρεπή μεταχείριση.