Η Inka Saara Arttijeff είναι σύμβουλος της Προέδρου του Κοινοβουλίου των Σάμι και κατάγεται από μια οικογένεια Σάμι εκτροφέων ταράνδων. Εκπροσωπεί τη Φινλανδία σε διεθνείς διασκέψεις κορυφής για το κλίμα. Πηγή: Sonia Narang/PRI
Tο κείμενο αυτό της Sonia Narang [1] για το GlobalPost αρχικά [2]εμφανίστηκε στο PRI.org [3] στις 7 Μαρτίου 2018 και αναδημοσιεύεται εδώ βάσει συνεργασίας μεταξύ PRI και Global Voices.
Η Inka Saara Arttijeff και η οικογένειά της συγκεντρώνονται στη ζεστή κουζίνα του κόκκινου ξύλινου σπιτιού τους, καθώς μια γαβάθα με σούπα αργοβράζει στη σόμπα. Ζουν στην άκρη μιας παγωμένης λίμνης στο γραφικό χωριό Nellim προς τις βόρειες άκρες της Φινλανδίας. Είναι αρχές Φεβρουαρίου και ο ήλιος αρχίζει να δύει γύρω στις 3 μ.μ. Η Arttijeff ανήκει σε οικογένεια ιθαγενών Σάμι εκτροφέων ταράνδων, ανεπηρέαστων από τις σύντομες ημέρες με θερμοκρασίες υπό του μηδενός.
Οι Σάμι είναι αυτόχθονες στα βόρεια μέρη της Φινλανδίας, καθώς και στη Σουηδία, τη Νορβηγία και τη Ρωσία, γνωστοί για τη μακραίωνή τους παράδοση εκτροφής ταράνδων. (Οι τάρανδοι θεωρούνται “μερικώς εξημερωμένοι [4]” στη Φινλανδία και καθοδηγούνται στις εποχικές μεταναστεύσεις τους από τους εκτροφείς). Ωστόσο, το θερμαινόμενο κλίμα απειλεί να διαταράξει την παράδοση του λαού Σάμι στην εκτροφή ταράνδων [5]. Καθώς οι θερμοκρασίες στην Αρκτική αυξάνονται περισσότερο από το διπλάσιο του παγκόσμιου μέσου όρου [6], οι κτηνοτρόφοι ταράνδων αγωνίζονται να αντιμετωπίσουν όλο και πιο απρόβλεπτες και ακραίες καιρικές συνθήκες.
Έξω από το σπίτι της Arttijeff, οι τεράστιες εκτάσεις χιονισμένων δένδρων γεμίζουν το δασικό τοπίο. Εντούτοις, η υλοτομία έχει αρχίσει να παρεισδύει στα δάση, όπου βοσκάνε οι Σάμι τα κοπάδια τους. Ο συνδυασμός των καιρικών αλλαγών και της αυξημένης υλοτομίας έχει καταστήσει δυσκολότερο για τους ταράνδους να βρουν τροφή και έχει μεταβάλει τα πρότυπα μετανάστευσής τους.
“Η εκτροφή ταράνδων αντιπροσωπεύει έναν τρόπο ζωής”, ανέφερε η Αrttijeff.
“Γεννηθήκαμε για να είμαστε εκτροφείς ταράνδων. Αποτελεί μέρος της ταυτότητάς μας”, πρόσθεσε. “Είναι δύσκολο να σκεφτείς τη ζωή σου χωρίς αυτό”.
Πέρασε την παιδική της ηλικία γύρω από ταράνδους και το κοπάδι της έμαθε να την αναγνωρίζει. “Όταν ήμουν παιδί, έπαιρνα ένα μικρό, το εξημέρωνα και το έπαιρνα μαζί μου για περίπατο. Έτσι, ήταν το κατοικίδιό μου”, είπε γελώντας.
Οι αυξανόμενες θερμοκρασίες της Αρκτικής έχουν αλλάξει τα καιρικά φαινόμενα στη βόρεια Φινλανδία, καθιστώντας δύσκολο για τους ταράνδους να βρουν τροφή στο συμπαγές χιόνι στο έδαφος. Φωτογραφία: Sonia Narang / PRI
Η κουλτούρα Σάμι αποτελούσε πάντα μεγάλο κομμάτι της ζωής της και η Arttijeff εμπλουτίζει το ενδυματολογικό της στυλ με παραδοσιακά Σάμι αξεσουάρ, όπως το χειροποίητο καπέλο, που φοράει εκτός, και το σάλι με τα σχέδια και μια στρογγυλή, χρυσή καρφίτσα, που φοράει εντός.
Η Αrttijeff είναι μια από τις ολοένα και περισσότερες γυναίκες Σάμι, που στέκονται μπροστά και ακούγονται οι φωνές τους πολύ πέρα από τα σύνορα των μικρών χωριών τους. Η 33χρονη είναι σύμβουλος της Προέδρου του Κοινοβουλίου των Σάμι, Tiina Sanila-Aikio, και εκπροσωπεί τη Φινλανδία στην παγκόσμια σκηνή. Κάθε χρόνο, η Αrttijeff συμμετέχει σε αντιπροσωπεία ιθαγενών εκπροσώπων στις διασκέψεις του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή. Μεταξύ όλων αυτών, είναι επίσης πτυχιούχος στις διεθνείς σχέσεις και το διεθνές Δίκαιο.
Η Αrttijeff δηλώνει ότι είναι τιμή να εκπροσωπεί τους Σάμι και τη χώρα της στις διεθνείς συνόδους κορυφής. “Ακούγεται πολύ περίεργο, αλλά πριν, αποφάσιζαν στην πραγματικότητα για εμάς μη Σάμι και μη ιθαγενείς. Τώρα, μπορούμε να είμαστε μέρος της λήψης αποφάσεων και στην πραγματικότητα μας λαμβάνουν υπόψη”, είπε.
Μια αρχαία παράδοση σε εξέλιξη
Για τους ιθαγενείς εκτροφείς ταράνδων, μια ελαφρά αύξηση της θερμοκρασίας μπορεί να έχει δραστικές επιπτώσεις. Οι τάρανδοι μπορούσαν να βρουν εύκολα το αγαπημένο τους φαγητό, τους λειχήνες [7], συνδυασμός μυκήτων-φυκιών, στο χιόνι το χειμώνα. Ωστόσο, οι ηπιότεροι χειμώνες προκαλούν λιώσιμο και επανάψυξη της βροχής που πέφτει στο έδαφος, εμποδίζοντας τους ταράνδους να μυρίσουν και να σκάψουν για τροφή παγιδευμένη κάτω από το σκληρό πάγο.
Η Arttijeff περιγράφει τις καιρικές μεταβολές που έχει βιώσει τα τελευταία χρόνια, με την παραδοσιακή χιονόπτωση να αλλάζει σε βροχή. “Μπορεί να χιονίσει και στη συνέχεια μπορεί να βρέξει και στη συνέχεια παγώνει και πάλι…Αυτό σημαίνει ότι το χιόνι γίνεται σκληρό”, είπε. “Οι τάρανδοι δεν μπορούν να βρουν τροφή στο δάσος…και αυτό τους κάνει πιο αδύναμους”, δήλωσε η Arttijeff. “Το κοπάδι σου γίνεται ολοένα και μικρότερο”.
Η Inka Saara Arttijeff και η οικογένειά της ζει σε αυτό το σπίτι σε ένα από τα πρώτα χωριά Σάμι. Αυτό το χωριό δημιουργήθηκε στην άκρη μιας λίμνης, όταν ο λαός Σάμι μετέβη από νομαδικό τρόπο ζωής σε διαμονή σε κατοικίες. Φωτογραφία: Sonia Narang / PRI
Οι επιστήμονες στη Φινλανδία έχουν μελετήσει και αυτές τις επιπτώσεις. “Οι περιοχές της Αρκτικής Θάλασσας είναι πολύ ζεστές στις αρχές του χειμώνα, σχηματίζοντας υγρό αέρα”, δήλωσε ο Jouko Kumpula, επιστήμονας στο Ινστιτούτο Φυσικών Πόρων της Φινλανδίας [8]. “Αυτός ο [αέρας] έρχεται στη γη, ρίχνεται στο χιόνι και αυτό είναι κακό για τους ταράνδους”.
Επιπλέον, το θερμαινόμενο κλίμα έχει ευνοήσει την ύπαρξη βλαβερών μικροβίων. “Νέα παράσιτα και ασθένειες επεκτείνονται προς το Βορρά λόγω της αλλαγής του κλίματος και μπορούν επίσης να μολύνουν τους ταράνδους”, ανέφερε ο Kumpula.
Στο σπίτι στο χωριό των Σάμι, η Arttijeff και ο θείος της συζητούν για το θέμα της υλοτομίας στην περιοχή τους. Ο 68χρονος γέροντας Σάμι, Kalle Paadar, ασχολείται με την εκτροφή ταράνδων ολόκληρη τη ζωή του και περιγράφει πώς η δασική δραστηριότητα είναι ένα πιο αξιοσημείωτο πρόβλημα. Καθώς κόβονται τα δέντρα, η βλάστηση των δασών μεταβάλλεται και οι τάρανδοι αλλάζουν τις οδούς μετανάστευσης. Η υλοτόμηση δημιουργεί επίσης απόβλητα ξυλείας, που βρωμίζουν το έδαφος και καλύπτουν τις πηγές τροφής των ταράνδων. “Για την εκτροφή ταράνδων, [χρειαζόμαστε] δάση υγιή”, δήλωσε η Αrttijeff.
Εκτροφή ταράνδων και μητρότητα
Και η Saara Tervaniemi επισημαίνει τη δασοκομία ως μία από τις μεγαλύτερες απειλές της περιοχής. Είναι εκτροφέας ταράνδων και μητέρα τριών μικρών παιδιών. “Χάνουμε τα χειμερινά μας βοσκοτόπια εξαιτίας της δασικής βιομηχανίας”, δήλωσε μιλώντας από το εσωτερικό του Κοινοβουλίου των Σάμι.
Η κρατική δασική υπηρεσία της Φινλανδίας Metsähallitus διαχειρίζεται περίπου το ένα τρίτο των δασών της χώρας και είναι επίσης υπεύθυνη για τη συγκομιδή και πώληση ξυλείας. Η Kirsi-Marja Korhonen, περιφερειακή διευθύντρια και περιβαλλοντική ειδικός στο Metsähallitus, δηλώνει ότι συνεργάζονται στενά με τις κοινότητες Σάμι διαπραγματευόμενοι την κοπή δέντρων [9] σε εκτάσεις εκτροφής ταράνδων. Η Korhonen σημειώνει ότι το 60% των δέντρων στα εδάφη των Σάμι βρίσκονται σε προστατευόμενες περιοχές. Αυτό εξακολουθεί να αφήνει μεγάλες ποσότητες δασών Σάμι ελεύθερα για αρπαγές, λένε οι εκτροφείς ταράνδων, και υποδεικνύουν την ολική κοπή παραγωγικών δασών.
Η Tervaniemi λέει ότι είναι κρίσιμη η παρακολούθηση των δασικών δραστηριοτήτων στα εδάφη του λαού της, εφόσον η υλοτομία διαβρώνει τον πολιτισμό, που ελπίζει να κληροδοτήσει στα παιδιά της. Η Tervaniemi έμαθε να εκτρέφει ταράνδους ως παιδί από τον πατέρα της. Τα παιδιά της φιλοδοξούν να ακολουθήσουν τα βήματα των γονιών τους.
“Ως μητέρα, είναι δύσκολο να σκεφτείς ότι ονειρεύονται να γίνουν εκτροφείς ταράνδων, όταν ξέρεις ότι υπάρχουν τόσες πολλές μεγάλες απειλές στην περιοχή μας”, είπε. “Αν αυτή η υλοτομία συνεχιστεί όπως είχε προγραμματιστεί, θα είναι πραγματικά δύσκολο για τα παιδιά μου να συνεχίσουν την εκτροφή ταράνδων”.
Η Saara Tervaniemi, μέλος του Συμβουλίου Σάαμι, δηλώνει ότι τα τρία μικρά της παιδιά ονειρεύονται να γίνουν εκτροφείς ταράνδων. Φωτογραφία: Sonia Narang/PRI
Αυτός ο τρόπος ζωής κυλάει στο αίμα των Σάμι, σύμφωνα με την Tervaniemi. “Αν πεις στο σύζυγό μου ή στους εκτροφείς ταράνδων στην περιοχή μας να βρουν κάποια άλλη δουλειά, δε νομίζω ότι έχουν άλλη επιλογή. Έχουν μεγαλώσει εκτρέφοντας ταράνδους. Είναι η ζωή μας, είναι ένας τρόπος ύπαρξης”, είπε.
Η 37χρονη Tervaniemi είναι μέλος του Συμβουλίου Σάαμι [10], το οποίο συγκεντρώνει εκπρόσωπους Σάμι από τέσσερις χώρες. “Πρέπει να είσαι λίγο [σαν] ακτιβιστής για να στηρίξεις το βιοπορισμό και τον πολιτισμό σου”, είπε. Οι γυναίκες Σάμι ήταν πάντα ισότιμες με τους άνδρες και πολλές διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο σε πολιτικές οργανώσεις, σύμφωνα με την Tervaniemi, η οποία ετοιμάζει επίσης το διδακτορικό της σε ζητήματα των Σάμι.
Αυτό είναι εμφανές στο Κοινοβούλιο των Σάμι της Φινλανδίας, το οποίο χωρίζεται ομοιόμορφα μεταξύ ανδρών και γυναικών και στο οποίο προεδρεύει γυναίκα. Επίσης, περιφερειακές γυναικείες ομάδες όπως η Sarahkka, που ονομάστηκε από τη μυθική κόρη της αρχαίας μητέρας και πατέρα των Σάμι, και το Sami NissonForum (Φόρουμ Γυναικών) φέρνουν σε επαφή γυναίκες Σάμι από τις βόρειες χώρες. Επικεντρώνονται στην ισότητα των φύλων και ιθαγενή πολιτικά ζητήματα, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων επί των εδαφών και των υδάτων.
Δεδομένου ότι οι γυναίκες Σάμι είναι κυρίως υπεύθυνες για τη φροντίδα των παιδιών και τη μετάδοση του πολιτισμού τους στην επόμενη γενιά, η εκτροφή ταράνδων έχει καταστεί σημαντικό θέμα γι’ αυτές, ειδικά καθώς η υλοτομία και η κλιματική αλλαγή έχουν ενταθεί τα τελευταία χρόνια.
Τα δάση καλύπτουν το 75% της γης της Φινλανδίας και οι κτηνοτρόφοι Σάμι ανησυχούν για την υλοτομία σε βοσκότοπους. Αυτή η φωτογραφία είναι η θέα από το κτίριο του Κοινοβουλίου των Σάμι στη βόρεια Φινλανδία. Φωτογραφία: Sonia Narang / PRI
“Ο ίδιος ο τάρανδος έχει μεγάλη σημασία στην κουλτούρα των Σάμι”, δήλωσε η Tervaniemi, προσθέτοντας: “Κ το να βρίσκεσαι στη φύση μαζί με τους ταράνδους…είναι τόσο όμορφο”.
Η Arttijeff μιλάει επίσης με λαχτάρα για τη σύνδεση των Σάμι με τους ταράνδους. “Όταν δεν τους βλέπουμε, μας λείπουν. Μας λείπει η μυρωδιά και πώς φαίνονται και πώς ακούγονται. Αναγνωρίζουν τη φωνή μας, τους καλούμε και έρχονται σε μας”.
Δεν είναι μόνο η εκτροφή ταράνδου, που κινδυνεύει. Είναι και τα τέσσερα άλλα μέσα διαβίωσης των Σάμι: αλιεία, συλλογή, κυνήγι και χειροτεχνία. “Για όλα αυτά, χρειάζεσαι υλικά από τη φύση”, λέει η Arttijeff. “Εάν η φύση αλλάξει, δεν μπορείς να ασχοληθείς πια με παραδοσιακά μέσα διαβίωσης. Έτσι, αν αλλάξει η φύση, θα αλλάξουν τα πάντα για εμάς”.