Ιστορίες διαβατηρίων: Η ασταθής φύση του ανθρώπινου δικαιώματος στη μετακίνηση

Ταξιδιωτικό προνόμιο. Εικονογράφηση: Violeta Camarasa

[Προτεινόμενη μουσική υπόκρουση για τη δημοσίευση αυτή: Subway Walk από το καταλανικό συγκρότημα La Troba Kung-fú. Διαβάστε τους στίχους εδώ. Πρόταση της συντάκτριας: σηκωθείτε και τραγουδήστε το ή χορέψτε το, αφού τελειώσετε την ανάγνωση!]

Διαβατήρια: Τεχνικά, απλά ένα κομμάτι χαρτί. Πολύτιμα σαν χρυσάφι ή ασήμαντα σαν…ε, χαρτί (ή ούτε καν χαρτί, αν δεν εκδίδονται). Μπορεί ή όχι να γίνουν ένα είδος μαγικής σκόνης, που μας επιτρέπει να πετάμε τριγύρω απολαμβάνοντας τη βασική μας ελευθερία να κινηθούμε, να σπουδάσουμε ή να εργαστούμε στο εξωτερικό, να μάθουμε γλώσσες, να ταξιδέψουμε και να επικοινωνήσουμε με διαφορετικούς ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Όλες αυτές οι ενέργειες είναι ουσιαστικές σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο, επιτρέποντας σε όλους να έχουν πρόσβαση στα δικαιώματά τους για να κερδίσουν τα προς το ζην και να αξιοποιήσουν πλήρως το δυναμικό τους.

Η ελεύθερη κυκλοφορία, το δικαίωμα του καθενός να εγκαταλείψει οποιαδήποτε χώρα, συμπεριλαμβανομένης της δικής του χώρας, και να επιστρέψει στη χώρα του, παρατίθεται στο άρθρο 13 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Στην πραγματικότητα, όμως, μόνο ένα δελτίο ταυτότητας, ένα διαβατήριο και, τελικά, μια βίζα μπορεί να δώσει σε ένα άτομο το δικαίωμα να επισκεφθεί ή να επιλέξει να διαμείνει κάπου αλλού εκτός από τη γενέτειρά του.

Ακόμα, άλλοι βιώνουν ακραίες καταστάσεις: αναγκάζονται να διασχίσουν σύνορα για να σώσουν τη ζωή τους χωρίς βίζα, διαβατήρια, δίχως να πληρούνται οι βασικές ανάγκες διαβίωσης. Η ιστορία αυτών είναι εντελώς διαφορετική, ξεχωριστή από την αντίληψη του τι σημαίνει να ταξιδεύεις.

Επομένως, το ταξίδι ως μετακίνηση μπορεί να αποτελέσει μια πολύ διαφορετική εμπειρία ανάλογα με τη γενέτειρα κάποιου και τις περιστάσεις, που ορίζονται από όσους κατέχουν την εξουσία τόσο στη χώρα προέλευσης όσο και στον προορισμό. Πώς είναι να ταξιδεύεις σε όλο τον κόσμο με βάση αυτές τις διαφορές; Εδώ είναι μερικές εντυπώσεις που συνέλεξε το Global Voices (GV) που συλλέχθηκαν από μέλη της κοινότητας, που συμμετείχαν στην τελευταία μας διάσκεψη κορυφής στο Κολόμπο της Σρι Λάνκα τον Δεκέμβριο του 2017.

Ταξιδεύοντας: Μια γλυκόπικρη προοπτική

Για πολλούς, ο ενθουσιασμός στην προοπτική ενός ταξιδιού εκτός συνόρων είναι γλυκόπικρος.

“Για να είμαι ειλικρινής, οι αιτήσεις βίζας είναι οι λιγότερο αγαπημένες μου δραστηριότητες, ειδικά γνωρίζοντας πώς το προσωπικό της πρεσβείας/προξενείου εξετάζει το διαβατήριό μου”, παραδέχεται η Τουρκάλα-Αζέρα συντάκτρια Arzu Geybullayeva. “Νομίζω ότι ένα από τα χειρότερα αποτελέσματα των σημερινών πολιτικών υποθέσεων τόσο στην Τουρκία όσο και στο Αζερμπαϊτζάν είναι η εκροή ανθρώπινου κεφαλαίου, το λεγόμενο brain drain. Το σημερινό οικονομικό και πολιτικό περιβάλλον και στις δύο χώρες δίνει λίγη ελπίδα στους νέους, που έχουν αρχίσει να αμφισβητούν το μέλλον τους και επιδιώκουν τρόπους μετεγκατάστασης ή τουλάχιστον να εξασφαλίσουν ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά τους”, εξηγεί. Τα τουρκικά και τα αζερικά διαβατήρια κατατάσσονται στην 49η και 75η θέση στο δείκτη διαβατηρίων Henley, ένα δείκτη χωρών σύμφωνα με την ελευθερία μετακινήσεων, που απολαμβάνουν οι πολίτες τους.

“Μου γίνονται ερωτήσεις όλη την ώρα, ειδικά όταν ταξιδεύω στην Ευρώπη με το τουρκικό μου διαβατήριο”, συνεχίζει, προσθέτοντας: “Αυτές οι εμπειρίες με κάνουν να αισθάνομαι μάλλον απογοητευμένη, γιατί είμαι απλώς ένας άνθρωπος, ένας άνθρωπος που θέλει να ταξιδέψει ή πρέπει να ταξιδέψει λόγω δουλειάς και όμως λαμβάνω διαφορετική μεταχείριση, μόνο και μόνο επειδή το διαβατήριό μου είναι διαφορετικό”.

Τα συναισθήματα της Arzu είναι παρόμοια με αυτά που μοιράζεται ο Νιγηριανός συγγραφέας Nwachukwu Egbunike:

“Έπρεπε να προετοιμαστώ ψυχολογικά για άλλον ένα γύρο αιτήσεων βίζας. Δεν είναι και τόσο εύκολο να πάρεις βίζα, όταν είσαι Νιγηριανός. Η ίδια μου η χώρα δε σέβεται τους πολίτες της, γιατί να μας σεβαστούν οι άλλες χώρες;”

Για τον ίδιο, όπως και για πολλούς άλλους, η προετοιμασία του ταξιδιού για τη συμμετοχή στη σύνοδο κορυφής του GV στη Σρι Λάνκα περιλάμβανε πολλά περισσότερα από τον προγραμματισμό των ημερών και το να ρίξεις πράματα σε μια βαλίτσα. Η Αφρική έχει υποστεί την πιο δραματική πτώση της ελευθερίας ταξιδιού, με 21 στις 30 χώρες με τη μεγαλύτερη πτώση από το 2008 σύμφωνα με το δείκτη διαβατηρίων Henley.

“Η βίζα μου χορηγήθηκε μόλις 48 ώρες πριν από το ταξίδι μου. Φαντάζεσαι τι άγχος είχα”, λέει ο Nwach, και, παρόλ’ αυτά, τον σταμάτησαν και στο αεροδρόμιο αναχώρησης και στο αεροδρόμιο άφιξης.

“Προφανώς, ήμουν θυμωμένος, πάντα γίνεται σχεδόν το ίδιο, κάθε φορά που ταξιδεύω”. Συνεχίζει: “Πάντα πρέπει να αντιμετωπίζω μια ατέλειωτη ανάκριση από τους αξιωματούχους στην πατρίδα και τη χώρα υποδοχής. Είναι εξοργιστικό να φέρεις διαβατήριο Νιγηρίας, χαρακτηρίζεσαι εκ των προτέρων απατεώνας μέχρις αποδείξεως του εναντίου. Η οικονομία της χώρας μας δεν είναι ισχυρή και δε βοηθά ούτε η ανάρμοστη και διεφθαρμένη πολιτική ηγεσία κατά τη διάρκεια των ετών”. Στο τέλος, όμως, τα κατάφερε και πέρασε και οι μέρες μας έγιναν πιο εκπληκτικές με την παρουσία του Nwach μαζί μας.

Απόλαυσέ το όσο μπορείς

Η απαίτηση για βίζα δε διαρκεί για πάντα και η «μαγική» ισχύς του διαβατηρίου μπορεί να επεκταθεί ή να συρρικνωθεί ανά πάσα στιγμή ανάλογα με την πολιτική δυναμική. Η Περουβιανή δικηγόρος και συγγραφέας Gabriela García Calderón μας αφηγείται πώς το διαβατήριό της τώρα ανοίγει πόρτες, που ήταν δύσκολο να ανοίξουν λίγο καιρό πριν.

“Το διαβατήριό μου δεν είναι και τόσο χάλια όσο ήταν στη δεκαετία του '80 και του '90. Την εποχή εκείνη, όταν η χώρα είχε να κάνει με τοπικές τρομοκρατικές ομάδες, πολλοί άνθρωποι εγκατέλειψαν το Περού, οπότε πολλά κράτη άρχισαν να ζητούν βίζες, ακόμη και κράτη της ευρύτερης περιοχής μας”.

Φυσικά, αυτό συμβαίνει και αντίστροφα, με τη Βενεζουέλα να είναι το καλύτερο παράδειγμα αυτές τις μέρες. Αν και εξακολουθούσε να κατατάσσεται 35η στον δείκτη διαβατηρίων Henley, τους τελευταίους μήνες η ανανέωση διαβατηρίου έχει γίνει ένας εφιάλτης για πολλούς.

Σε ολόκληρο τον κόσμο, οι Βενεζουελανοί με ληγμένα διαβατήρια μένουν κολλημένοι, οπουδήποτε κι αν βρίσκονται ζώντας σε κατάσταση αδιεξόδου λόγω της αδυναμίας της κυβέρνησης να διαχειριστεί τις αιτήσεις εν μέσω μιας σοβαρής οικονομικής και ανθρωπιστικής κρίσης.

Για παράδειγμα, η εκπαιδευτική ερευνήτρια και αρχισυντάκτρια του Global Voices Laura Vidal έπρεπε να παραμείνει στη χώρα, ενώ όλοι συνεργαζόμαστε στο Κολόμπο. Συλλογίζεται: “Οι συνδέσεις και οι περιορισμοί, που αντιπροσωπεύει η κατοχή ορισμένων διαβατηρίων (ή στην περίπτωσή μου, η μη κατοχή τους) με έκανε να συνειδητοποιήσω ότι τα σύνορα, τεχνητά καθώς είναι, είναι ισχυρά και ότι το να είσαι παγκόσμιος πολίτης είναι στην πραγματικότητα μια πολυτέλεια, που παρέχεται μόνο σε κάτοχους συγκεκριμένων διαβατηρίων”.

Η δικηγόρος, συγγραφέας και ακτιβίστρια ανθρωπίνων δικαιωμάτων Marianne Díaz Hernández και ο δημοσιογράφος Luis Carlos Díaz, επίσης από τη Βενεζουέλα, ήταν πιο τυχεροί, τουλάχιστον προς το παρόν. Η Marianne, έχοντας διαβατήριο που θα έληγε σε λιγότερο από έξι μήνες, έπρεπε να εμπιστευτεί το ότι μια επιστολή από τη γενική διευθύντρια του Global Voices, Georgia Popplewell, θα επέτρεπε την είσοδό της στη Σρι Λάνκα.

“Έπρεπε να πείσω τις Αρχές σε κάθε αεροδρόμιο, που πέρασα από το αεροδρόμιο προέλευσής μου στο Σαντιάγο της Χιλής, όπου έπρεπε να περιμένω μια ώρα, χωρίς να γνωρίζω αν τελικά θα με αφήσουν να μπω στο αεροπλάνο”, δήλωσε η Marianne.

“Χρησιμοποιώ πάντα το ισπανικό μου διαβατήριο για ταξίδια, είναι πολύ καλά αποδεκτό σε πολλές χώρες”, εξηγεί ο Luis Carlos και προσθέτει: “Επίσης, γνωρίζω ότι η δικτατορία της Βενεζουέλας δεν θα με προστατεύσει, αν βρεθώ ποτέ σε κίνδυνο”.

Υπάρχεις ή όχι;

Το διαβατήριο είναι μόνο διαβατήριο, εάν αναγνωρίζεται ως τέτοιο στον κόσμο της διπλωματίας, πράγμα που σημαίνει ότι θεωρείται έγκυρο, μόνο εάν η χώρα προορισμού θεωρεί την περιοχή έκδοσης ως πραγματική πολιτική οντότητα. Εάν μια ισχυρή και μεγάλης επιρροής χώρα δεν αναγνωρίζει την εξουσία αυτού του εδάφους, δε θα την αναγνωρίζουν ούτε οι φίλοι και οι σύμμαχοί της πιθανότατα. Μήπως σας λέει κάτι αυτό; Μάλλον το αντιλαμβάνονται πολύ καλά οι Ταϊβανέζοι συνάδελφοί μας, των οποίων οι ταξιδιωτικές μέρες βρίσκονται μετέωρες ακροβατώντας σε τεντωμένο σχοινί, καθώς η δύναμη της Κίνας στον κόσμο αυξάνεται.

Όπως λέει η συντάκτρια I-Fan Lin: “Λόγω της Πολιτικής της Ενιαίας Κίνας“, ορισμένες χώρες, που έχουν ιδιαίτερα καλές σχέσεις με την Κίνα, δεν μπορούν να αναγνωρίσουν το διαβατήριό μας”. Εξηγεί: “Οι Ταϊβανέζοι μπορούν να χρησιμοποιούν τα διαβατήριά μας για να εισέλθουν σε αυτές τις χώρες. Ωστόσο, οι υπάλληλοι της υπηρεσίας μετανάστευσης δεν μπορούν να σφραγίσουν το διαβατήριό μας, γιατί θα θεωρηθεί ότι αναγνωρίζουν τη χώρα μας…”.

Βίζα; Τι είναι αυτό;

Εκείνοι με ισχυρά διαβατήρια στα χέρια τους συνήθως δε βιώνουν το ταξίδι ως πραγματική ταλαιπωρία. “Λόγω του σέξι διαβατηρίου μου, αισθάνομαι ότι ο κόσμος είναι δικός μου για να ταξιδεύω χωρίς να ταλαιπωρούμαι καν να σκέφτομαι για βίζες. Ακόμα κι αν πρέπει να υποβάλω αίτηση για βίζα, δε φαντάζομαι ποτέ ότι μπορεί να απορριφθεί”, παραδέχεται η συγγραφέας Elisa Marvena, που έχει ισπανικό διαβατήριο, το οποίο καταλαμβάνει την 3η θέση στο δείκτη διαβατηρίων Henley.

Είναι ευκολότερο να καταλάβεις τι περνούν οι άλλοι, όταν είσαι παντρεμένος με κάποιον λιγότερο προνομιούχο, όπως στην περίπτωση της Tori Egherman: “Έχω αμερικανικό διαβατήριο, κάτι που καθιστά εύκολα τα περισσότερα ταξίδια. Επιπλέον είμαι λευκή, γεγονός που το κάνει ακόμα ευκολότερο. Ο σύντροφός μου όμως γεννήθηκε στο Ιράν και σχεδόν κάθε φορά που ταξιδεύουμε μαζί, συλλογιζόμαστε τι μας περιμένει στα σύνορα”.

Προς αναζήτηση ελευθερίας

Υπάρχουν κάποιοι με “χρυσά διαβατήρια”, ενώ υπάρχουν κι εκείνοι με τα λιγότερο λαμπερά, που καλύπτονται με στρώματα φόβου, θυμού και απογοήτευσης. Δεν αποτελεί έκπληξη ότι οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο βρίσκουν εκατομμύρια τρόπους για να δοκιμάσουν να αποκτήσουν αυτά τα “χρυσά” διαβατήρια, αποκτώντας αυτή τη “μαγική σκόνη” όχι μόνο για να μπορούν να διασχίζουν σύνορα, αλλά για να βρουν μια πιο αξιοπρεπή και ελεύθερη παγκόσμια ζωή.

Η συντάκτρια Salma Essam Sherif από την Αίγυπτο, μια χώρα που πλήττεται από την άνοδο εξτρεμιστικών, βίαιων ισλαμικών ομάδων, που έχουν επιδεινώσει την ισλαμοφοβία και, με άδικο συσχετισμό, έχουν εδραιώσει προκαταλήψεις για κάθε κάτοχο αραβικού διαβατηρίου σε όλο τον κόσμο, μοιράζεται τις απόψεις της:

“Σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της δικής μου, οι προσπάθειες μετανάστευσης είναι κοινές μεταξύ των νέων, προκειμένου να είναι επιλέξιμοι για δεύτερη ιθαγένεια, που θα τους δώσει την ευκαιρία να αποκτήσουν ένα πιο προνομιούχο διαβατήριο. Μερικοί παντρεύονται κάτοχους διαβατηρίων του “πρώτου κόσμου”, μερικές γυναίκες συρρέουν σε ΗΠΑ/Καναδά/κλπ για να γεννήσουν, ώστε να πάρουν διαβατήριο για τα μωρά τους”.

Η Laura σημειώνει: “Όλα αυτά είναι τόσο ειρωνικά και αντιφατικά. Η αλήθεια είναι ότι είμαστε ρευστά όντα από όλο αυτό το κύκλωμα, που ρυθμίζονται από κάτι τεχνητό: τα σύνορα. Εκείνοι που εφηύραν τα σύνορα αποφασίζουν ποιος είναι παγκόσμιος και ποιος δεν είναι”.

Δεν υπάρχει σχεδόν τίποτα πιο τυχαίο και πιο ριζικά καθοριστικό για τη ζωή ενός ατόμου από τον τόπο γέννησής του. Το διαβατήριο ή η βίζα δεν είναι κάτι, που μπορούμε να κερδίσουμε ως καρπό της δικής μας προσπάθειας. Αντίθετα, εξαρτάται μόνο από την τύχη. Και υπάρχει ένας κανόνας με τον παράγοντα τύχη: πρέπει να τον αναγνωρίζουμε και να είμαστε ευγνώμονες. Να έχουμε επίγνωση του πόσο προνομιούχοι είναι κάποιοι από εμάς, το πόσο άδικοι είναι οι μπελάδες που περνούν μερικοί ταξιδιώτες και ότι ο καθένας από εμάς θα μπορούσε να βρίσκεται στη θέση ενός άλλου προσώπου. Πώς μπορούμε να μιλάμε για ένα συνδεδεμένο παγκοσμιοποιημένο κόσμο, όταν το να είσαι παγκόσμιος πολίτης εξακολουθεί να είναι ένα προνόμιο των λίγων, που βασίζεται στον περιορισμό των πολλών;

Ξεκινήστε τη συζήτηση

Συντάκτες, παρακαλώ σύνδεση »

Οδηγίες

  • Όλα τα σχόλια ελέγχονται. Μην καταχωρείτε το σχόλιο σας πάνω από μία φορά γιατί θα θεωρηθεί spam.
  • Παρακαλούμε, δείξτε σεβασμό στους άλλους. Σχόλια τα οποία περιέχουν ρητορική μίσους, προσβολές ή προσωπικές επιθέσεις δεν θα καταχωρούνται.