Η επιστροφή της Ρωσίας στην Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης: Διπλωματία ή ήττα;

Το άρθρο αυτό από τον Pavel Antonov ^[2] και την Ksenia Vakhrusheva ^[3] εμφανίστηκε αρχικά στο BlueLink, ένα περιφερειακό ηλεκτρονικό περιοδικό που καλύπτει την κεντρική και ανατολική Ευρώπη. Αναδημοσιεύεται εδώ μέσω μιας εταιρικής σχέσης διαμοιρασμού περιεχομένου με το Global Voices.

Η τροποποίηση των κανόνων επιβολής κυρώσεων του Συμβουλίου της Ευρώπης (CoE) για την αποκατάσταση των δικαιωμάτων ψήφου της Ρωσίας στην Κοινοβουλευτική Συνέλευση (PACE) ^[4] διχάζει τη Δημοκρατία και τους υποστηρικτές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Παρά την κριτική για την προσάρτηση της Κριμαίας του 2014 και το ρεκόρ κατά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του Κρεμλίνου, ομάδες με επιρροή όπως το φόρουμ της κοινωνίας των πολιτών ΕΕ-Ρωσίας στήριξαν την επιστροφή της Ρωσίας ως την “τελευταία ελπίδα για τους Ρώσους πολίτες, που αναζητούν δικαιοσύνη για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων”. Ζητούν νέους κανόνες, που θα επιτρέψουν στον οργανισμό να αναστείλει ή να απελάσει μέλη, που αδυνατούν να συμμορφωθούν με τις αρχές του.

Κατά τη θερινή σύνοδό του στις 24-28 Ιουνίου 2019, η PACE ενέκρινε δημοψήφισμα, ^[5] το οποίο επανέφερε τα διαπιστευτήρια της ρωσικής αντιπροσωπείας. Οι προτάσεις της Ουκρανίας για την επιβολή περαιτέρω περιορισμών στη ρωσική συμμετοχή απορρίφθηκαν. Η PACE ψήφισε επίσης σκληρές συστάσεις, που πρέπει να εφαρμόσει η Ρωσία, συμπεριλαμβανομένης της απελευθέρωσης των 24 κρατουμένων Ουκρανών ναυτικών και την άμεση καταβολή όλων των χρηματοδοτικών συνεισφορών στο CoE. Η PACE ζήτησε επίσης την πλήρη συνεργασία της Ρωσίας με τις έρευνες για τη σκοποβολή της πτήσης της Malaysian Airlines MH17 και τη δολοφονία του Boris Nemtsov, καθώς και προέτρεψε για δυναμικά μέτρα περί πρόληψης παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των λεσβιών, των ομοφυλοφίλων, των αμφιφυλόφιλων, διαφυλικών και ίντερσεξ, ιδίως στην Τσετσενία.

Διπλωματία ή ήττα;

Επικριτές, όπως ο ειδικός αντιπρόσωπος των ΗΠΑ για την Ουκρανία, Kurt Volker, είδε την απόφαση ως εγκατάλειψη ^[6] των αρχών ^[7] της ίδιας της CoE. Η Ρωσία είχε στερηθεί δικαιωμάτων ψήφου στο PACE από το 2014 Απριλίου λόγω της προσάρτησης της Κριμαίας. Τότε, τα περισσότερα μέλη του CoE αποκαλούσαν τις ενέργειες των στρατιωτικών δυνάμεων της Ρωσίας στην Κριμαία “επίμονη αποτυχία να τιμήσουν τις υποχρεώσεις και τις δεσμεύσεις της” σε ένα ισχυρό δημοψήφισμα ^[8]. Ως απάντηση, η Μόσχα έπαψε τις υποχρεώσεις της ως μέλος, αφήνοντας μία τρύπα 53 εκατομμυρίων ευρώ στον προϋπολογισμό του 2018 του CoE.

Σύμφωνα με την πρώην πρόεδρο της PACE Anne Brasseur, οι κυρώσεις κατά της ρωσικής αντιπροσωπείας ελήφθησαν μετά την προσάρτηση της Κριμαίας, διότι ήταν “μια σαφής παραβίαση του διεθνούς δικαίου και αυτό είναι απαράδεκτο”. Αλλά το CoE ποτέ δεν απέκλεισε τη Ρωσία επισήμως. “[Η PACE] ανέστειλε τα δικαιώματα ψήφου τους και στη συνέχεια (…) [η ρωσική αντιπροσωπία] αποφάσισε από μόνη της να εγκαταλείψει, και ακόμη και να μην υποβάλει αργότερα τα διαπιστευτήριά της. Ήταν δική τους απόφαση “, εξήγησε η Brasseur για τις ιστορίες BlueLink σε βιντεοσυνέντευξη ^[9] στη Γενική Συνέλευση του φόρουμ της κοινωνίας των πολιτών ΕΕ-Ρωσίας το Μάιο.

Η κίνηση της PACE καταδικάστηκε έντονα από την Ουκρανία. “Δεν πρόκειται για διπλωματία, πρόκειται για παράδοση”, δήλωσε για την Guardian ^[10] ο απεσταλμένος της χώρας στο CoE, Dmytro Kuleba. Σύμφωνα με δικό του tweet ^[11], με την ίδια αφορμή, άλλες πέντε χώρες αντιτάχθηκαν στην απόφαση, επομένως ο αγώνας για τη διατήρηση της Ρωσίας εκτός της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης δεν έχει τελειώσει.

Οι παραχωρήσεις για τη Ρωσία δημιουργούν ανησυχίες εντός της ΕΕ, καθώς μπορούν να ενθαρρύνουν άλλες κυβερνήσεις να κάνουν περικοπές γύρω από τις ανθρώπινες και δημοκρατικές διατάξεις για τους πολίτες τους. Διεθνείς οργανισμοί, όπως το CoE και ο OSCE, “αντιμετωπίζουν προκλήσεις από την ερμηνεία των όσων έχουν γίνει και τη δέσμευση, που έχουν συμφωνήσει τα κράτη μέλη τους και τι σημαίνουν πραγματικά για τον σημερινό κόσμο”, προειδοποίησε ^[12] η Aleska Simkic, αναπληρώτρια επικεφαλής της αντιπροσωπείας της ΕΕ στη Ρωσία.

Η πρόσφατη καταστολή των ανεξάρτητων υποψηφίων για τις εκλογές του Δημοτικού Συμβουλίου της Μόσχας στέλνει ένα σαφές μήνυμα ότι το Κρεμλίνο δεν έχει καμία πρόθεση να συμμορφωθεί με τις αρχές του CoE. Αλλά η Ρωσία, που εκδιώχθηκε από το CoE, είναι το τελευταίο πράγμα που θέλουν οι ακτιβιστές της Δημοκρατίας στη χώρα. Αντιθέτως, χρειάζονται τον διεθνή οργανισμό ως τον τελευταίο πόρο διεθνούς πίεσης κατά του Κρεμλίνου. Ως απάντηση στις πρόσφατα τεκμηριωμένες παραβιάσεις των εκλογικών δικαιωμάτων από ^[13] τις Αρχές στη Μόσχα και την Αγία Πετρούπολη, 40 οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και ακτιβιστές απηύθυναν έκκληση στο CoE να συζητήσει την κατάσταση και να συμπεριλάβει πληροφορίες σχετικά με αυτό στην προσεχή αξιολόγηση της Ρωσίας για την εφαρμογή του ευρωπαϊκού χάρτη της τοπικής αυτοδιοίκησης.

Μια ευκαιρία για την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Νωρίτερα, μια ομάδα επαφής του CoE-Ρωσίας για τους υποστηρικτές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και το Συμβούλιο του φόρουμ της κοινωνίας των πολιτών ΕΕ-Ρωσίας απηύθυνε έκκληση σε όλα τα μέλη του PACE να επιστρέψουν τα δικαιώματα ψήφου στη ρωσική αντιπροσωπία. Έχοντας μια κοινή θέση ^[15], την αποκαλούσαν “ένα λογικό τελικό βήμα” στη διαδικασία για την εξεύρεση λύσης στην κρίση του CoE-Ρωσίας.

Σύμφωνα με τους υποστηρικτές των δικαιωμάτων της κοινωνίας των πολιτών, το ψήφισμα δεν θα πρέπει να θεωρείται απειλή για το μέλλον τουCoE, αλλά μάλλον ως μια ευκαιρία για την προστασία του. Οι προτεινόμενες τροποποιήσεις του κανονισμού PACE δεν εξαλείφουν, αλλά μόνο περιορίζουν τους υφιστάμενους μηχανισμούς κυρώσεων, όπως ισχυρίζονται. Εξαλείφοντας την ευκαιρία να περιοριστούν τα δικαιώματα ψήφου στο PACE, τα δικαιώματα των άλλων μελών μπορούν να εξακολουθήσουν να αναστέλλονται ή να αποσύρονται, για παράδειγμα, το δικαίωμα να υποβάλει πρόταση ψηφίσματος ή σύστασης, να απευθύνει ερωτήσεις στην Επιτροπή Υπουργών, του να διορίζεται εισηγητής, να αιτηθεί μια συζήτηση επειγόντων ή τρεχουσών υποθέσεων, να είναι υποψήφια για εκλεγμένες θέσεις εντός της Συνέλευσης, να είναι μέλος αποστολών εκλογικών παρατηρητών, να εκπροσωπήσει τη Συνέλευση σε άλλα όργανα του Συμβουλίου της Ευρώπης ή σε εξωτερικές εκδηλώσεις.

Οι ακτιβιστές για τα ανθρώπινα δικαιώματα φοβούνταν ότι η μη υιοθέτηση οποιασδήποτε απόφασης επί του θέματος θα οδηγούσε πιθανότατα στην αποχώρηση της Ρωσίας από το Συμβούλιο της Ευρώπης, με όλες τις αρνητικές συνέπειες που θα προκαλούσε αυτό για το ρωσικό κοινό και το CoE στο σύνολό του. “Είμαστε πεπεισμένοι ότι η αποχώρηση της Ρωσίας από το CoE δεν θα σταματούσε τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θα σταματούσε την απολυταρχική οπισθοδρόμηση στη χώρα, ή θα εμπόδιζε την επιθετική συμπεριφορά της ρωσικής κυβέρνησης στη διεθνή αρένα”, ανέφερε η δήλωσή τους.

Η απόφαση του Ιουνίου της PACE αιτιολογήθηκε επισήμως ως μέσο για να καταστεί δυνατή η συμμετοχή της Ρωσίας στις εκλογές του επόμενου γενικού γραμματέα. Το Κρεμλίνο το είχε αποκαλέσει “κρίσιμο παράγοντα”, ώστε να παραμείνει μέλος του CoE.

Η παρατεταμένη ένταξη της Ρωσίας είναι επωφελής για τους πολίτες της χώρας, που χρησιμοποιούν ενεργά το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ανθρωπίνων δικαιωμάτων (ECHR), έναν από τους αποτελεσματικότερες μηχανισμούς για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σε 2018, οι Ρώσοι υπήκοοι υπέβαλαν 11777 αιτήσεις στην ECHR, δηλαδή το 20% του συνολικού αριθμού. Σύμφωνα με έκθεση ^[16] της ομάδας ανθρωπίνων δικαιωμάτων της Μόσχας Public Verdict [ΣτΜ: Δημόσια ετυμηγορία], σε 20 χρόνια ένταξης, οι δικαστές του ECHR έλαβαν 2013 αποφάσεις σχετικά με τη Ρωσία, επιβάλλοντας συνολικά 1,9 δις ευρώ σε αποζημιώσεις. Αυτό υποδηλώνει ότι η παραμονή στο CoE δεν είναι ακριβώς μια νίκη για το Κρεμλίνο, αλλά μάλλον μια ανταλλαγή.

Αντί να επιχειρηματολογήσουμε για τη συμβολική σημασία της διατήρησης των κυρώσεων κατά της Ρωσίας στο PACE και την κινητοποίηση σημαντικών προσπαθειών γι’ αυτό, εκείνοι, που πραγματικά νοιάζονται να υποχρεώνουν τις ρωσικές Αρχές να τηρούν το διεθνές δίκαιο, θα πρέπει να επικεντρωθούν στο να βρίσκουν άλλους, πιο αποτελεσματικούς τρόπους και εργαλεία για να διασφαλιστεί αυτό, πιστεύει η ομάδα πρωτοβουλίας των Ρώσων υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και το Συμβούλιο του φόρουμ της κοινωνίας των πολιτών ΕΕ-Ρωσίας.

Οι οργανισμοί δήλωσαν ότι η συνεχής συμμετοχή της Ρωσίας στο CoE “θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί ενεργά από όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη ως ευκαιρία για την ενίσχυση της πίεσης στη Ρωσία για την εξασφάλιση της εφαρμογής των υποχρεώσεών της”. Οι οργανισμοί προτείνουν την ανάπτυξη νέων και πιο έντονων μηχανισμών για την παρέμβαση σε σχέση με τις παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου της Ρωσίας, οι οποίες θα πρέπει να εφαρμοστούν στο Συμβούλιο της Ευρώπης, ιδίως όσον αφορά την Κριμαία και τη Donbas.

Η απόσυρση ή η έλλειψη ενθουσιασμού από τη Ρωσία και κάποια άλλα κράτη μέλη για τις αξίες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ανησυχούν τους παλιούς Ευρωπαίους πολιτικούς, όπως η Anne Brasseur. “Δεν έχει να κάνει με τη χώρα, έχει να κάνει με την προστασία των πολιτών των 47 κρατών μελών όπου κάθε πολίτης πρέπει να έχει την εγγύηση για τις θεμελιώδεις ελευθερίες: να έχει ελευθερία έκφρασης · ελευθερία των μέσων ενημέρωσης · ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι. Και το CoE είναι όντως η οργάνωση που εγγυάται αυτές τις θεμελιώδεις ελευθερίες”, σχολίασε ^[9] η Brasseur.

Απαντώντας στις ανησυχίες για την αποδυνάμωση των κανόνων επιβολής κυρώσεων του CoE, οι υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων καλούν για κριτική αναθεώρηση και αναβάθμιση της εργαλειοθήκης του CoE για την αντιμετώπιση σοβαρών και συστηματικών παραβιάσεων των κανόνων του οργανισμού από τα κράτη-μέλη. Ακολουθώντας την πρόταση της Επιτροπής Υπουργών για την ανάπτυξη μιας νέας διαδικασίας για μια συντονισμένη ανταπόκριση σε τέτοιες καταστάσεις, θα ήταν πολύ καλύτερη και ισχυρότερη από τις υπάρχουσες συμβολικές κυρώσεις στο πλαίσιο του PACE, όπως επεσήμαναν. Η διαδικασία αυτή θα πρέπει να περιλαμβάνει τη δυνατότητα αναστολής ή απέλασης κράτους μέλους.

Η ανάπτυξη τέτοιων γραμμών δράσης θα καταδείξει ότι το PACE δεν έχει απλώς καταφύγει σε μια βραχυπρόθεσμη λύση τακτικής στην κρίση, αλλά εργάζεται για μια πιο μακροπρόθεσμη στρατηγική ανταπόκρισης στις παραβιάσεις που διέπραξε η Ρωσία και, ενδεχομένως, από οποιοδήποτε άλλο κράτος-μέλος, πιστεύουν οι υπογράφοντες.