Κίτσουα, η γλώσσα που μας απελευθερώνει

A group of students studying quichua, one of the ancestral languages of Ecuador. Submitted image, used with permission.

Μια ομάδα μαθητών μελετά κίτσουα, μια από τις προγονικές γλώσσες του Ισημερινού. Η φωτογραφία χρησιμοποιείται με άδεια.

Όταν ήμουν εννέα ετών, καθόμουν στο τραπέζι της γιαγιάς μου στην κουζίνα και έκανα τα μαθήματά μου ένα απόγευμα μετά το μεσημεριανό. Η άσκηση αφορούσε την απόδοση με ένα σχέδιο του θέματος ενός προσδιορισμένου κειμένου σχετικά με τον τρόπο, που οι Ίνκα έθαβαν τους νεκρούς τους. Έχω προσεγγίσει εκατοντάδες ακαδημαϊκές εργασίες, που έκανα από τότε, με ένα μεγάλο βαθμό τελειοποίησης, αλλά λίγες φορές έχω κάνει τόση πολλή προσπάθεια όσο εκείνη την ημέρα. Ήταν σαν να ήλπιζα, με το σχέδιό μου, να τιμήσω το χαρακτήρα, που περιγράφει το κείμενο, μαζί με έναν ολόκληρο πολιτισμό, που, σύμφωνα με όσα έλεγε η άσκηση, είχε πεθάνει επίσης.

Σε μεταγενέστερα μαθήματα ιστορίας διδάχθηκα για τον αποικισμό και τις επιμειξίες. Από τους δασκάλους μου έμαθα για το σχηματισμό της Δημοκρατίας του Ισημερινού, της χώρας γέννησής μου. Μας έμαθαν τα ονόματα των προέδρων του Ισημερινού και μας πήγαν να επισκεφθούμε καθολικές εκκλησίες στο ιστορικό κέντρο της πόλης του Κίτο, όπου μεγάλωσα. Δε θυμάμαι άλλη αναφορά για τους ιθαγενείς πολιτισμούς στα σχολικά μου χρόνια, εκτός από μια σύντομη γνωριμία με το μυθιστόρημα “Huasipungo“, όταν σχεδόν τελείωνα το λύκειο.

Η καθημερινή πραγματικότητά μου, ωστόσο, ήταν διαφορετική. Μια ποικιλία ιθαγενών ενδυμάτων, παραδόσεων και πολιτισμών ήταν πάντα πολύ παρούσα στην καθημερινότητά μου. Επιπλέον, το λεξιλόγιό μου, όπως ακριβώς και άλλων ισπανόφωνων κατοίκων του Ισημερινού, ήταν γεμάτο λέξεις-δάνεια από την κίτσουα, μια από τις προγονικές γλώσσες του Ισημερινού. Παίζω ακόμα ποδόσφαιρο σε ένα “cancha“, λέω “achachay“, όταν κρυώνω, και αναφέρομαι στην αδελφή μου ως “ñaña“. Αλλά μέχρι πρόσφατα, η κίτσουα ήταν για μένα μια γλώσσα, με την οποία συμβίωνα, αλλά δεν το γνώριζα πραγματικά.

“Η παραδοσιακή εκπαίδευση καθιστά αόρατες τις γλώσσες, τις παραδόσεις, τη γνώση, τις κοσμοθεωρίες και τις φιλοσοφίες των ιθαγενών», λέει ο Rasu Paza Guanolema, μέλος της κοινότητας Πουρουχά της Μπάλντα Λουπάχι στην επαρχία Τσιμποράσο του Εκουαδόρ. “Μας απεικονίζουν ως κάτι από το παρελθόν, αλλά, παρά τους αιώνες αποκλεισμού, είμαστε ακόμα αρκετά παρόντες”.

Ο Rasu θυμάται να έχει θετική σχέση με την εκπαίδευση, ενώ ζούσε στην κοινότητά του. Αλλά όταν μετακόμισε στο Κίτο για να σπουδάσει, όταν ήταν 12 ετών, οι δάσκαλοί του τον έκαναν να εγκαταλείψει την κίτσουα, τη μητρική του γλώσσα, και να υιοθετήσει τις παραδόσεις και τη γνώση μιας γλώσσας με ευρωπαϊκές ρίζες.

“Ήταν φριχτή εμπειρία”, λέει ο Rasu. “Ένιωθα ότι με περιπαίζουν δάσκαλοι και συμμαθητές μου, γιατί δεν ήμουν ένας από αυτούς. Μου κατέστησαν πολύ σαφές ότι στον κόσμο τους δεν υπήρχε χώρος για μένα. Με οδήγησαν στο να πιστέψω ότι τα μέλη πολιτισμών χιλιετηρίδων δεν έχουν την ικανότητα να μάθουν, πόσο μάλλον να συνεισφέρουν με τη δική μας γνώση”. Μετά από δύο χρόνια, ο Rasu επέστρεψε στην κοινότητά του και άρχισε να εργάζεται. Όταν ήταν 20 ετών, συνέχισε τις σπουδές του στο Κολέγιο Τσακινιάν, όπου διδάχτηκε ξανά κίτσουα και ενθαρρύνθηκε να αισθάνεται υπερηφάνεια για τον πολιτισμό, τη φιλοσοφία και την πνευματικότητά του. Έτσι, ερωτεύτηκε ξανά τον πολιτισμό του.

Μοιράζοντας την αγάπη για τη γλώσσα και τον πολιτισμό

Η αγάπη του Rasu για τη γλώσσα τον ενέπνευσε να τελειώσει τις σπουδές του και να λάβει πτυχίο στην ισπανόφωνη λογοτεχνία. Αυτή τη φορά, ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει τους καθηγητές, που προσπάθησαν να τον κάνουν να αισθάνεται ότι ο πολιτισμός και η γλώσσα του δεν είχαν την ίδια αξία με τα ισπανικά.

Η δέσμευση του Rasu για τις κίτσουα ρίζες του τον ώθησε τελικά να εφαρμόσει ό,τι είχε μάθει για τη διδασκαλία της γλώσσας, η οποία είναι μέλος μιας γλωσσικής οικογένειας με παραλλαγές, που μιλιούνται σε επτά χώρες της Νότιας Αμερικής.

Οπλισμένος με στόχο την αύξηση του αριθμού των ομιλητών κίτσουα στον Ισημερινό, ο Rasu εντάχθηκε στην Tinkunakuy το 2008. Αυτή η οργάνωση, που εδρεύει στο Κίτο, ονομάστηκε από την αρχή της σχεσιολογίας, που είναι θεμελιώδης στην ιθαγενή φιλοσοφία του Ισημερινού. “Σύμφωνα με τη δική μας οπτική, οι άνθρωποι, η φύση και το σύμπαν σχετίζονται, είμαστε όλοι κομμάτι του ίδιου ιστού”, εξηγεί ο Rasu. “Είναι μια αλληλεπίδραση μεταξύ ομότιμων με βάση το σεβασμό”.

Αυτή είναι η κατευθυντήρια αρχή, σύμφωνα με την οποία τα μέλη της Tinkunakuy έχουν διδάξει κίτσουα στους περισσότερους από 1.000 μαθητές, που παρακολούθησαν τα μαθήματα της οργάνωσης στα 15 χρόνια λειτουργίας της. Η Tinkunakuy προωθεί επίσης πολιτικές, διαφημιστικές, πνευματικές, εκπαιδευτικές και οικονομικές πρωτοβουλίες. Ο Rasu σχεδιάζει επίσης να γράψει λογοτεχνικά έργα για να συνεχίσει να επικοινωνεί ιθαγενή γνώση στη γλώσσα κίτσουα. “Ο στόχος μου είναι όσο το δυνατόν περισσότεροι άνθρωποι να μεγαλώσουν αγαπώντας αυτήν τη γλώσσα και μέσω αυτής να μάθουν να εκτιμούν έναν τρόπο ζωής διαφορετικό, από αυτόν που επιβάλλει το σημερινό σύστημα”, λέει ο Rasu.

Με μένα, πέτυχε αυτόν τον στόχο. Μου άρεσε πάντα ο ήχος της κίτσουα, αλλά επειδή έχω ζήσει εκτός Ισημερινού για τα τελευταία οκτώ χρόνια, δεν υπήρξε καμία ευκαιρία για μένα να μάθω τη γλώσσα. Η συνεργασία με μερικές κοινότητες αυτοχθόνων μέσω του προγράμματος Reframed Stories του Rising Voices, όμως, προκάλεσε την επιθυμία μου να μάθω κίτσουα και όταν, σχεδόν πριν από επτά μήνες, είδα μια διαφήμιση για τα μαθήματα του Rasu στο Facebook, τον ρώτησα αν θα μπορούσα να τα κάνω διαδικτυακά.

Προς έκπληξή μου, είπε ότι θα μπορούσα, και έκανα το πρώτο μου μάθημα την επόμενη Δευτέρα. Από τότε, μιλάω με τον Rasu μέσω WhatsApp για 90 λεπτά κάθε εβδομάδα. Δημιουργεί ένα Έγγραφο Google και παρακολουθώ ό,τι γράφει σε πραγματικό χρόνο. Χρησιμοποιούμε επίσης ένα ηλεκτρονικό βιβλίο με ασκήσεις, που κάνουμε από κοινού και κρατάω χειρόγραφες σημειώσεις.

Έχει περάσει λιγότερο από ένας χρόνος από τότε που τα μαθήματα κίτσουα έγιναν διαθέσιμα στο διαδίκτυο. Αρχικά, ο Rasu δεν είχε την τεχνογνωσία για να το κάνει αυτό, αλλά όταν κλήθηκε να διδάξει σε ένα ινστιτούτο γλωσσών, ζήτησε εκπαίδευση για τη χρήση ψηφιακών εργαλείων. Τώρα θέλει να συνεχίσει να διερευνά τις δυνατότητες δημιουργίας αρχείων ήχου για την υποστήριξη της φωνητικής μάθησης. Μέχρι τότε, μου δίνει μουσικά κομμάτια με στίχους σε κίτσουα, που μπορώ να ακούω, ενώ καθαρίζω το σπίτι μου ή περπατάω.

“Είναι ωραίο να γνωρίζουμε ότι η απόσταση δεν είναι πλέον εμπόδιο”, λέει ο Rasu, “και ότι οποιοσδήποτε ενδιαφερόμενος μπορεί να μάθει τη γλώσσα από οπουδήποτε στον κόσμο”. Συμφωνώ. Μαθαίνω κίτσουα από τον Καναδά και υπάρχουν μαθητές και από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Σουηδία. Με αυτόν τον τρόπο, ο Rasu μπορεί να μοιραστεί μαζί μας την κληρονομιά του και μπορούμε να την κάνουμε κτήμα μας από το εξωτερικό.

Παρόλο που οι περισσότερες από τις καθημερινές μου αλληλεπιδράσεις γίνονται στα αγγλικά, μια γλώσσα που δεν είναι δική μου, χάρη στα μαθήματα κίτσουα, αισθάνομαι πιο κοντά στη χώρα μου από ποτέ. Και όχι μόνο στον αστικό Ισημερινό, όπου μεγάλωσα, αλλά και στην προγονική γνώση, στην οποία δεν ήμουν πάντα εκτεθειμένη, όσο κατοικούσα εκεί.

Η Catharina Blomquist, μια άλλη από τους μαθητές του Rasu, έχει επίσης μάθει για έναν νέο κόσμο χάρη στην κίτσουα. “Είμαι από τη Σουηδία και η σουηδική είναι η μητρική μου γλώσσα, αλλά αισθάνομαι ότι η κίτσουα είναι η γλώσσα μου”, λέει η Catharina. “Δεν μπορώ να εξηγήσω γιατί”. Θυμάται ότι, όταν επισκέφθηκε τον Ισημερινό για πρώτη φορά το 2017, δεν γνώριζε ότι υπήρχε η κίτσουα, αλλά μόλις άκουσε τη γλώσσα, την ερωτεύτηκε και ήξερε ότι έπρεπε να τη μάθει. Έψαξε για μαθήματα στο διαδίκτυο και βρήκε του Rasu. “Η κίτσουα έχει διαφορετικό τρόπο σκέψης. Είναι μια γλώσσα, που θεωρώ πολύ βαθιά”, προσθέτει.

Η κίτσουα έχει τη δική της λογική, η οποία αλλάζει τον τρόπο κατανόησης και κατοίκησης του κόσμου. Έχω μάθει, για παράδειγμα, ότι στην κίτσουα το “εγώ” (ñuka) είναι μέρος του “εμείς” (ñukanchik) και ότι το ένα δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς το άλλο. Έχω επίσης καταλάβει ότι ο χρόνος και ο χώρος είναι τόσο αδιαχώριστοι όσο και οι δύο πλευρές της ίδιας σελίδας, ότι το μέλλον είναι η διαδοχή του παρελθόντος και ότι το παρόν μας καθοδηγεί. Έχω μάθει ότι η ασθένεια θεωρείται ως κάτι που μας “χτυπάει την πόρτα” για να μας δείξει ότι ορισμένες πτυχές της ζωής μας μπορεί να μην είναι σε αρμονία και ότι ο θάνατος μπορεί να γίνει αντιληπτός όχι ως ένα τέλος, αλλά ως μέρος της αιώνιας επιστροφής στη ζωή.

Για τον Rasu, μόνο μέσω μιας βαθιάς κατανόησης της γλώσσας μπορούμε πραγματικά να αντιληφθούμε αυτές τις εμπλουτιστικές προγονικές έννοιες χωρίς να τις εκκενώσουμε από την πραγματική τους αξία. Αυτός είναι ο λόγος, για τον οποίο συνδυάζει τη διδασκαλία αυτής της γνώσης με μαθήματα γραμματικής και λεξιλογίου. Θεωρεί ότι είναι ευχάριστο να δει πώς μας μετασχηματίζουν, πόσο, εμπνεόμενοι από τα μαθήματα, μερικοί μαθητές έχουν υιοθετήσει ξανά τις παραδόσεις, τα ρούχα και τον παραδοσιακό τρόπο ζωής, που είχαν εγκαταλείψει. Άλλοι έχουν δεσμευτεί να υποστηρίξουν τη γλώσσα και τις ανάγκες των αυτοχθόνων από τους δικούς τους χώρους και εμπειρίες.

Ούτε ο Rasu μπορεί να συλλάβει τη διδασκαλία της κίτσουα χωρίς να ασχολείται με θέματα όπως οι παρατεινόμενες συνέπειες του αποικισμού, που εξακολουθούν να είναι διαδεδομένες στο παρόν, ο ρατσισμός και τα δικαιώματα της γης. Η συζήτηση για αυτά τα ζητήματα είναι απαραίτητη για την αποκατάσταση ιστορικών αδικημάτων και την αξιολόγηση όχι μόνο αυτού που έχουμε μάθει, αλλά και αυτό που δεν έχουμε. Μας απελευθερώνει.

“Η κίτσουα μας απελευθερώνει από την επανάληψη των λαθών του παρελθόντος και από άλλους που μιλάνε για μας”, λέει ο Rasu. “Μας επιτρέπει να εκφράζουμε τις δικές μας απόψεις και οπτικές, να καταγγέλλουμε την αδικία και να συνεργαζόμαστε για ποικίλα μέλλοντα, όπου μπορούμε να ζήσουμε σε αυτό το διάστημα-κόσμο-σύμπαν σε αρμονία και αμοιβαίο σεβασμό μεταξύ ανθρώπων διαφορετικών γλωσσών”, προσθέτει. Κι έτσι καταλαβαίνω ότι η κίτσουα γεφυρώνει κενά. Κενά ανοιχτά για πάρα πολύ καιρό.

Ξεκινήστε τη συζήτηση

Συντάκτες, παρακαλώ σύνδεση »

Οδηγίες

  • Όλα τα σχόλια ελέγχονται. Μην καταχωρείτε το σχόλιο σας πάνω από μία φορά γιατί θα θεωρηθεί spam.
  • Παρακαλούμε, δείξτε σεβασμό στους άλλους. Σχόλια τα οποία περιέχουν ρητορική μίσους, προσβολές ή προσωπικές επιθέσεις δεν θα καταχωρούνται.