[1]Αγόρι διαβάζει το Κοράνι σε τέμενος στο Μογκαντίσου της Σομαλίας, κατά τον ιερό μήνα του Ραμαζανίου. 11 Ιουλίου 2013. Φωτογραφία: African Union/United Nations, Ilyas A. Abukar, δημόσια χρήση, Flickr.
Ο Hassan φοβάται κάθε ηλιοβασίλεμα. Όταν σκοτεινιάζει ο ουρανός στο Ναϊρόμπι της Κένυας, αρχίζουν οι απειλές.
Φοβάται πολύ να εγκαταλείψει το σπίτι του, αλλά οι βασανιστές του, κυρίως οι γείτονές του, τον βρίσκουν: βαράνε τους τοίχους και τη μεταλλική πόρτα του δωματίου του σε μια πενταώροφη πολυκατοικία. Ο Hassan, 25χρονος Σομαλός πρόσφυγας, ζει στο Ναϊρόμπι λίγους μήνες μόνο, αλλά οι γείτονές του – που είναι όλοι Σομαλοί μουσουλμάνοι – έχουν ανακαλύψει ότι έχει αποκηρύξει το Ισλάμ. Για μερικούς πολύ ευσεβείς μουσουλμάνους, το να είσαι άθεος τιμωρείται με θάνατο. [2]
“Η ζωή μου είναι ζωντανή κόλαση. Διαδίδουν ότι έχω εγκαταλείψει την πίστη”, δήλωσε ο Hassan, ο οποίος χρησιμοποιεί ψευδώνυμο για φόβο αντιποίνων, στο Global Voices. “Το ανέφερα στην αστυνομία, αλλά κανείς δεν συνελήφθη”.
Καθώς ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός εντείνεται στις σομαλικές κοινότητες στη χώρα και στο εξωτερικό, ορισμένοι Σομαλοί αθεϊστές αντιμετωπίζουν παρενόχληση και απειλές εντός και εκτός διαδικτύου. Η αθεϊστική κοινότητα της Σομαλίας εκτείνεται σε όλο τον κόσμο, με πολλούς ακόμα να κρύβουν τις πεποιθήσεις τους από τις οικογένειες, τους φίλους και τους γείτονές τους, φοβούμενοι ότι θα έχουν επιπτώσεις. Πολλοί αναζητούν ανακούφιση μέσω διαδικτυακών κοινοτήτων, όπως ομάδες του Facebook [3], συζητήσεις στο Reddit και κανάλια YouTube, χρησιμοποιώντας ψευδώνυμα.
Τα προβλήματα του Χασάν ξεκίνησαν στο Νταμπαάμπ [4], τον τεράστιο καταυλισμό προσφύγων στην Κένυα, όπου μεγάλωσε. Τα παιδικά του χρόνια μες στη φτώχεια και ως πρόσφυγας τον έκαναν να αμφισβητήσει την ύπαρξη του Θεού, όταν ήταν έφηβος, λέει. Όταν ένας ξάδερφος ανακάλυψε ότι δεν πίστευε, κάποιοι από την οικογένειά του έγιναν εχθρικοί.
H φήμη για τον αθεϊσμό του σύντομα εξαπλώθηκε σε όλη την κοινότητά του στο Νταμπαάμπ. Λίγο αργότερα, δέχτηκε επίθεση κατά τη μεταφορά νερού από κοινόχρηστη βρύση. Οι επιτιθέμενοι τον χτύπησαν στο πίσω μέρος του κεφαλιού με μια πέτρα και τον άφησαν αναίσθητο. Έσπασε επίσης και το χέρι του.
Για να επαληθεύσει την ιστορία του Hassan, το Global Voices έχει δει αντίγραφο της προσφυγικής του ταυτότητας και τις ιατρικές και αστυνομικές εκθέσεις για την επίθεση που δέχτηκε, καθώς και φωτογραφία των τραυμάτων του.
“Ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός χειροτερεύει στους καταυλισμούς. Η κατάσταση είναι πολύ κακή”, λέει ο Hassan. “Η κοινότητα δε φαίνεται να νοιάζεται για το τι συμβαίνει, καθώς είναι κυρίως Μουσουλμάνοι. Και απολαμβάνουν να εκθέτουν ανθρώπους”.
Ο Hassan κατόρθωσε να δραπετεύσει από το Νταμπαάμπ κερδίζοντας υποτροφία για σπουδές σε πανεπιστήμιο στο Ναϊρόμπι. Δυστυχώς, η παρενόχληση και οι απειλές κατά της ζωής του τον ακολούθησαν και στην πόλη. Στις στενά υφασμένες κοινότητες της σομαλικής διασποράς, οι ντόπιοι σύντομα ανακάλυψαν τον αθεϊσμό του.
Το Νταμπαάμπ είναι ο μεγαλύτερος καταυλισμός προσφύγων στον κόσμο. Σομαλοί πρόσφυγες έφτασαν εδώ ήδη από το 1991. Όσοι αποκηρύσσουν την πίστη τους αντιμετωπίζουν στοχευμένη παρενόχληση. Φωτογραφία από την Ευρωπαϊκή Ένωση, 22 Ιανουαρίου 2016, μέσω Flickr, άδεια CC BY 2.0.
Υπάρχουν περίπου 1,2 εκατομμύρια Σομαλοί αθεϊστές ενεργοί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, λέει η Halima Salat, ιδρύτρια της Ex-Muslim Somali Voices [φωνές πρώην μουσουλμάνων της Σομαλίας], μιας διαδικτυακής πλατφόρμας με παρουσία στο Youtube και στο Facebook.
“Εντούτοις, υπάρχουν τρολ, που διεισδύουν στους ασφαλείς δημόσιους χώρους του διαδικτύου προσπαθώντας να εκθέσουν άθεους, που συνήθως χρησιμοποιούν ψευδώνυμο. Φονταμενταλιστές Σομαλοί μουσουλμάνοι ασχολούνται με την αστυνόμευση της κοινότητας στο διαδίκτυο”, λέει η Salat, που ζει στη Δυτική Ευρώπη. “Οι Σομαλοί, όπου και αν βρίσκονται στον κόσμο, πάντα φοβούνται και τη σκιά τους”.
Ο Hassan το έχει βιώσει αυτό. Τα στοιχεία του, συμπεριλαμβανομένου και του τηλεφωνικού αριθμού του, έχουν αναρτηθεί σε σελίδες του Facebook, μαζί με καλέσματα για τη σφαγή του.
Διαβάστε περισσότερα: Αντιμέτωπη με στοχευμένες επιθέσεις αγωνίζεται για επιβίωση η χριστιανική μειονότητα της Υεμένης [5]
Νεαρότεροι Σομαλοί μουσουλμάνοι που ζουν εκτός Ανατολικής Αφρικής φοβούνται επίσης ότι οι οικογένειές τους θα τους υποβάλλουν σε dhaqan [6]- όρος στη σομαλική γλώσσα που σημαίνει “επιστροφή στον πολιτισμό” – αν τους ανακαλύψουν. Συνήθως, αποστέλλονται στη Σομαλία από τους γονείς τους με το πρόσχημα της επίσκεψης σε συγγενείς για διακοπές. Μόλις φτάσουν, διαπιστώνουν ότι δεν μπορούν να φύγουν. Κάποιοι στέλνονται σε ιδρύματα “αποκατάστασης” για πιο παραδοσιακούς τρόπους ζωής, λέει η Salat.
“Κάποιοι τραβιούνται με τη βία από τη δυτική κουλτούρα και εξαναγκάζονται στην [παραδοσιακή] σομαλική ζωή. Dhaqan μπορεί να σημαίνει θεραπεία μετατροπής ομοφυλοφίλων, ακρωτηριασμό γυναικείων γεννητικών οργάνων, εξαναγκαστικό γάμο ή αυστηρές ισλαμικές διδασκαλίες”, λέει η Salat. “Συχνά υφίστανται σωματική κακοποίηση, τους αφαιρούνται τα τηλέφωνά τους και άλλα μέσα επικοινωνίας”.
Η Salat λέει ότι οι εμπειρίες των Σομαλών, που εγκαταλείπουν το Ισλάμ, είναι ιδιαίτερα βάναυσες. Οι παλαιότερες γενιές αντιτάσσονται στους νεότερους Σομαλούς, που είναι πιο φιλελεύθεροι. Η Σομαλία έχει μεγάλη διασπορά, με πολλούς να υποφέρουν από την τραυματική εμπειρία της φυγής από πόλεμο. Το Ισλάμ είναι συνυφασμένο με την εθνική ταυτότητα της Σομαλίας και οι πρεσβύτεροι προσπαθούν να προστατεύσουν αυτήν την ταυτότητα, προσθέτει:
Το μήνυμά τους είναι: “Μην δυτικοποιείστε”. Πολλές από τις νεότερες γενιές αποφάσισαν ότι θέλουν να διάγουν μια λιγότερο ευσεβή ζωή, όπως οι νέες γυναίκες που δεν θέλουν να φοράνε μαντίλα. Οι κοινότητές τους το βλέπουν αυτό ως προδοσία.
Πριν από τον εμφύλιο πόλεμο που ξέσπασε στις αρχές της δεκαετίας του '90, η Σομαλία ήταν σε μεγάλο βαθμό κοσμική υπό τον Πρόεδρο Σιάντ Μπαρέ, λέει η Salat. Εξαιτίας αυτού, μια δημοφιλής πεποίθηση μεταξύ των Σομαλών είναι ότι η έλλειψη Θεού προκάλεσε τον πόλεμο. Οι παλαιότερες γενιές προσπάθησαν να είναι πιο κοντά στον Θεό και είναι δύσκολο να απομακρυνθείς από ό,τι έχεις διδαχθεί, λέει η Nuriya Benson [7], Σομαλο-Αυστραλή που εργάζεται ως μοντέλο με βάση το Σίδνεϊ και παρουσιάστρια του podcast “Waaq Nation”, που ζει δημόσια ως άθεη.
Οι Σομαλοί, που έγιναν πρόσφυγες εξαιτίας του συνεχιζόμενου εμφυλίου πολέμου, είναι επίσης ευάλωτοι στις πιο ακραίες εκδοχές του Ισλάμ, που διαδίδονται από ορισμένες φιλανθρωπικές οργανώσεις, που συνδέονται με ριζοσπαστικές ουαχαμπιστικές και σαλαφιστικές διδασκαλίες.
“Οι Σομαλοί ήταν πιο φιλελεύθεροι πριν από τον πόλεμο. Στη συνέχεια, επηρεάστηκαν από πιο καθιερωμένες ισλαμικές κοινότητες “, δήλωσε η Benson στο Global Voices.
[8]Στρατιώτες στέκονται μπροστά από ένα τζαμί στα εδάφη του Πανεπιστημίου Kismayo στη νότια κομητεία του λιμένα Kismayo στις 7 Οκτωβρίου 2012. Καθώς ο εμφύλιος πόλεμος εντατικοποιήθηκε στη Σομαλία, ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός αυξήθηκε επίσης, σύμφωνα με ορισμένους Σομαλούς αθεϊστές της διασποράς. Φωτογραφία: Stuart Price, African Union / United Nations, δημόσια χρήση, Flickr, άδεια CC BY-ND 2.0
Στην Ευρώπη, τη Βόρεια Αμερική και την Αυστραλασία, οι γυναίκες φέρουν το μεγαλύτερο βάρος των απειλών και εκφοβισμού για την αθεΐα τους.
“Οι γυναίκες δέχονται χαρακτηρισμούς ότι είναι πουτάνες. Δέχομαι διαδικτυακά απειλές για βιασμό. Θεωρούμαι ιδιοκτησία του Ισλάμ. Υπάρχουν απειλές από Σομαλούς σε όλο τον κόσμο. Μέσα από την κουλτούρα της σεμνότητας, ακολουθεί η κουλτούρα βιασμού: διδάχθηκα ότι είμαι υπεύθυνη για το βιασμό μου, επειδή δε φοράω χιτζάμπ”, λέει.
Από εμπειρία της Benson, άνθρωποι από μη μουσουλμανικό υπόβαθρο, συμπεριλαμβανομένων λευκοκεντρικών φεμινιστών, έχουν επίσης συμβάλει στην σίγαση της συζήτησης σχετικά με τα θέματα, που αντιμετωπίζουν οι πρώην μουσουλμάνες, αφήνοντας τες να αισθάνονται αποκλεισμένες από τα κινήματα των δικαιωμάτων των γυναικών.
“Δεν καταλαβαίνω γιατί οι Δυτικοί δεν έχουν καμία συμπάθεια για μας”, λέει. «Οι Δυτικές δεν θα ανέχονταν να τους λένε τι να φορούν, τι να καλύψουν. Αυτό που επιτρέπεται σε μια ομάδα δεν επιτρέπεται για μια άλλη”, λέει.
Ένα διάσημο παράδειγμα είναι η περίπτωση της Dorsa Derakhshani [9], Ιρανής πρωταθλήτριας σκακιού, η οποία εκδιώχθηκε από την ομάδα της, επειδή αρνήθηκε να φορέσει χιτζάμπ σε ένα τουρνουά πριν από δύο χρόνια. Οι φεμινίστριες της Δύσης παρέμειναν ως επί το πλείστον σιωπηλές κατά την αντιμετώπιση αυτή.
Οι λευκοί, τόσο διαδικτυακά όσο και προσωπικά, λένε τακτικά στην Benson ότι πρόδωσε την κουλτούρα της, λέει. Αυτό συντελεί στην υποταγή που αντιμετωπίζουν οι πρώην μουσουλμάνοι και καθιστά αδύνατες τις ήδη δύσκολες συνομιλίες.
“Είναι πολύ δύσκολο για τα θύματα της παρενόχλησης να μιλάνε για αυτό με ξένους. Υπάρχει, επίσης, μια κουλτούρα «μην είσαι καρφί» μεταξύ των Σομαλών. Τα περισσότερα παιδιά δε θέλουν να φέρουν το βάρος”, λέει η Salat.
“Κάθε φορά που παίρνεις την πρωτοβουλία να το δηλώσεις δημοσίως, υπάρχει μια αντίδραση”.