Η Αψίδα του Θριάμβου στα Σκόπια, Δεκέμβριος 2019. Φωτογραφία: Global Voices, CC-BY.

Το εθνικιστικό πολιτικό κόμμα Σερβικό Κίνημα Ανανέωσης (SPO), μέλος του κυβερνώντος συνασπισμού στη Σερβία, πιέζει για την κατασκευή μιας τεράστιας Αψίδας του Θριάμβου στο κέντρο του Βελιγραδίου για τον εορτασμό των στρατιωτικών νικών στους Βαλκανικούς Πολέμους και τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η αψίδα θα πλαισιώνεται από αγάλματα του Βασιλιά Πέτρου και του Βασιλιά Αλεξάνδρου της Σερβίας.

Το κυβερνών Σερβικό Προοδευτικό Κόμμα της Σερβίας (SNS), με επικεφαλής τον Πρόεδρο Αλεξάνταρ Βούτσιτς, ξεκίνησε άλλα αμφιλεγόμενα (και δαπανηρά) αστικά έργα, από τότε που ανήλθε στην εξουσία το 2012. Περιλαμβάνονται η Προκυμαία του Βελιγραδίου, ένα μουσικό σιντριβάνι, ένας γιγαντιαίος ιστός σημαίας και ένα τελεφερίκ στο Φρούριο του Βελιγραδίου. Το τελευταίο τέθηκε σε παύση πρόσφατα με δικαστική απόφαση.

Το SNS απολαμβάνει την υποστήριξη του SPO, ενός μικρού δεξιού κόμματος, που είχε επιρροή κατά τη δεκαετία του '90: είχε ακόμη και τη δική του παραστρατιωτική πτέρυγα, τη Σερβική Φρουρά, αλλά έκτοτε έχει συρρικνωθεί σε μέγεθος και σημασία. Γράφοντας για τη σερβική εφημερίδα Danas, ο πολιτικός αναλυτής Miloš Mitrović δήλωσε ότι η πρόταση της Αψίδας του Θριάμβου ήταν “ένας τρόπος για να δείξουν ότι εξακολουθούν να υπάρχουν”.

Η πρόταση SPO, που υποβλήθηκε στη Δημοτική Συνέλευση του Βελιγραδίου στις 6 Δεκεμβρίου χωρίς εκτίμηση κόστους ή σχέδιο χρηματοδότησης, πραγματοποίησε συγκρίσεις με παρόμοια αρχιτεκτονικά καμώματα από αυταρχικά καθεστώτα στα Βαλκάνια.

Στη γειτονική Βόρεια Μακεδονία, το πρόγραμμα “Σκόπια 2014” ανέπτυξε πάνω από 130 νεοκλασικές κατασκευές, μεταξύ των οποίων μνημεία, αγάλματα, κυβερνητικά κτίρια και μουσεία, στην πρωτεύουσα με κόστος τουλάχιστον 763 εκατομμύρια δολάρια μεταξύ 2010 και 2014. Η πιο ακριβή δομή ήταν η Αψίδα του Θριάμβου ονόματι Porta Macedonia, η οποία έφτασε τα 7 εκατομμύρια δολάρια. Ολόκληρη η πρωτοβουλία αμαυρώθηκε από τους διεφθαρμένους “φιλαράκους” του κόμματος VMRO-DPNME του Νίκολα Γκρουέφσκι, ο οποίος κυβέρνησε τη Βόρεια Μακεδονία από το 2006 έως το 2017.

Τόσο το SNS όσο και το VMRO-DPNME είναι μέλη του συντηρητικού Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος και έχουν αναπτύξει μια ισχυρή διμερή συνεργασία, την εποχή που το VMRO ήταν στην εξουσία στη Βόρεια Μακεδονία. Τα δύο λαϊκιστικά καθεστώτα έχουν συχνά εμπλακεί στην οπισθοδρόμηση της δημοκρατίας και στην υποβάθμιση των προτύπων για τα ανθρώπινα δικαιώματα στις αντίστοιχες χώρες τους.

Γελοιογραφία του 2011, που απεικονίζει τον Νικόλα Γκρουέφσκι, πρώην πρωθυπουργό της πΓΔΜ, που έχτισε μια Αψίδα του Θριάμβου στα Σκόπια. Γελοιογραφία του Darko Markoviкј, AKA Dar-Mar, μέσω Citizens for European Macedonia. Χρησιμοποιείται με άδεια.

Σε μια δήλωση, το SPO υποστηρίζει ότι η Σερβία χρειάζεται ένα τέτοιο “μνημειώδες μνημείο” για να “μας υπενθυμίσει τις ένδοξες στιγμές της ιστορίας μας, εμπνέοντας τις σημερινές και τις μελλοντικές γενιές να αγαπήσουν και να υπερασπιστούν την πατρίδα τους”. Ο αντιπρόεδρος του κόμματος Aleksandar Čotrić είπε:

Предлажемо да Тријумфална капија буде подигнута у некадашњем Краљевом, данас Пионирском парку између здања Скупштине Србије и Новог двора, односно садашњег Председништва. Такође, предлажемо да у близини новог симбола наше престонице буду постављени и достојни споменици краљу Петру Првом Ослободицу и краљу Александру Ујединитељу, који су као командати српске војске заслужни за велике победе код Куманова, на Брегалници, Церу, Колубари, Солунском фронту и другим бојиштима од 1912. до 1918. године.

Προτείνουμε να ανεγερθεί η Αψίδα του Θριάμβου στο πρώην Βασιλικό Πάρκο, νυν Πάρκο των Πιονιέρων, ανάμεσα στο κτίριο του Σερβικού Κοινοβουλίου και τα Νέα Ανάκτορα, δηλαδή την παρούσα έδρα του Προέδρου. Προτείνουμε επίσης να ανεγερθούν τα κατάλληλα μνημεία αφιερωμένα στον Βασιλιά Πέτρο, τον Απελευθερωτή, και τον Βασιλιά Αλέξανδρο, τον Ενωτή, οι οποίοι, ως διοικητές του σερβικού στρατού, ήταν υπεύθυνοι για τις μεγάλες νίκες στο Κουμάνοβο, στη Μπρεγκάλνιτσα, στο Τσερ, στην Κολουμπάρα, στο Μέτωπο της Θεσσαλονίκης και άλλα μέτωπα από το 1912 έως το 1918.

Το SPO πρόσθεσε ότι η κατασκευή της Αψίδας του Θριάμβου προτάθηκε για πρώτη φορά τη δεκαετία του '30, αλλά δεν προχώρησε λόγω της κατοχής της Σερβίας από τη ναζιστική Γερμανία το 1941.

Το πρωί που έγινε η ανακοίνωση του SPO, η σέρβικη ταμπλόιντ Espreso δημοσίευσε ένα άρθρο με εντυπωσιακό τίτλο “Το Βελιγράδι αποκτά Αψίδα του Θριάμβου όπως το Παρίσι, εδώ και τώρα! Οι Σέρβοι θα εξιλεωθούν για τις αμαρτίες τους ενώπιον Βασιλέως Αλεξάνδρου!”. Περιλάμβανε αποσπάσματα του ιδρυτή του SPO Vuk Drašković, ο οποίος υπηρέτησε ως αναπληρωτής πρωθυπουργός το 1999 υπό την κυβέρνηση του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς και ως υπουργός Εξωτερικών υπό τον συντηρητικό πρωθυπουργό Βόισλαβ Κοστούνιτσα (2004-2007).

Το άρθρο επαινεί αναμφισβήτητα την πρωτοβουλία, ενώ δεν παρέχει πληροφορίες σχετικά με πηγές χρηματοδότησης ή περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Αντ’ αυτού, περιστρέφεται γύρω από τις “αμαρτίες της Σερβίας”: την υποτιθέμενη παραμέληση της στρατιωτικής παράδοσης της χώρας από τις κυβερνήσεις της. Ο Drašković, ένας αυτοαποκαλούμενος μοναρχικός και μια κυρίαρχη φυσιογνωμία στην αποκατάσταση του κινήματος των Τσέτνικ, είπε:

Nadam se da ćemo okajati grehe, drugačije ćemo se osećati kada prođemo pored spomenika ili kroz Trijumfalnu kapiju, kada je ozidamo u kojoj ćemo se slikati sa onima i pored onih čiji smo potomci. Valjda će to podstaći i pokajanje da im (onim čiji smo potomci) budemo dostojni jer smo se od njih odmetnuli, njih smo zaboravili, njih smo osramotili.

Ελπίζω ότι θα εξιλεωθούμε για τις αμαρτίες μας, θα νιώθουμε διαφορετικά, όταν περνάμε από το μνημείο ή μέσα από την Αψίδα του Θριάμβου, αφότου την χτίσουμε και όταν θα τραβάμε φωτογραφίες με εκείνα τα [ιστορικά πρόσωπα], από τα οποία προερχόμαστε. Ελπίζω να προκαλέσει εξιλέωση και να γίνουμε επιτέλους άξιοι των προγόνων μας, γιατί απομακρυνθήκαμε από αυτούς, τους ξεχάσαμε, τους ταπεινώσαμε.

Μέχρι στιγμής, καμία επίσημη απάντηση στην πρόταση του SPO από τις Αρχές του Βελιγραδίου ή την εθνική κυβέρνηση δεν έχει δημοσιοποιηθεί.

Ο Miloš Mitrović λέει ότι το προτεινόμενο σχέδιο για την Αψίδα του Θριάμβου δεν περιλαμβάνει πληροφορίες σχετικά με το κόστος και ότι η κατασκευή του θα καταστρέψει το πράσινο του τρέχοντος πάρκου.

Predlog SPO-a ima za cilj da, dakle, veliča slavnu prošlost, a ponekog je podsetio na svojevremeni, isto monumentalni, u najmanju ruku, projekat izgradnje spomenika i zgrada u klasičnom stilu u Skoplju, poznat kao antikvizacija. Izgradnja trijumfalne kapije i spomenika kraljevima u Beogradu ne bi predstavljala antikvizaciju, pre bi ovom, centralnom delu glavnog grada, ili prestonice kako ga SPO doživljava, dale jednu, malo je reći, grobljansku notu. Ali bi Beograd izgradnjom trijumfalne kapije i spomenika definitivno dobio, posle rekonstrukcije Trga Republike – ili Trga slobode kako bi u svom prošlom životu to rekao Vuk Drašković, taj Branko Kockica srpske politike – još jedan betonski prospekt u svom središtu. Osim ako bi projekat, ipak, bio izveden na manje monumentalan način, pa bi se kapija i spomenici krili među drvećem Pionirskog parka.

Otvara se, naravno, i krajnje banalno pitanje, pogotovo za grupu elitista, koliko bi podizanje monumentalne kapije i spomenika koštalo i ko bi novac obezbedio, bogati dobrotvori ili zahvalan narod, uz opravdanu sumnju da se vlada i gradska skupština, pošto prihvate inicijativu SPO-a, možda ne bi zaustavili na kapiji i dva spomenika, zašto sitničariti, već bi se setili i drugih primera iz slavne prošlosti, a nije ih malo, pa bi kapiji i spomenicima dvojici kraljeva pridodali još koji kip i najmanje jedan obelisk, zašto da ne. Zna se da je monumentalnost kod njih, u vladi i gradskoj vlasti, na ceni. „Faraoni su ostavili iza sebe piramide, ali svuda okolo je pustinja“, rekao bi Aleksandar Čotrić.

Οπότε ο στόχος της πρότασης του SPO να εκθειάσει το ένδοξο παρελθόν θυμίζει κάπως ένα άλλο, επίσης μνημειώδες, έργο κατασκευής μνημείων και κτιρίων σε κλασικό στιλ στα Σκόπια, γνωστό ως αρχαιοποίηση. Η κατασκευή της Αψίδας του Θριάμβου και των μνημείων για παλιούς βασιλιάδες στο Βελιγράδι δεν θα ήταν από μόνη της αρχαιοποίηση, αλλά θα έκανε ωστόσο αυτό το κεντρικό τμήμα της πρωτεύουσας να μοιάζει περισσότερο με κοιμητήριο. Η Αψίδα του Θριάμβου και τα μνημεία […] θα γίνονταν ακόμη ένας χώρος γεμάτος με σκυρόδεμα στο κέντρο του Βελιγραδίου. Εκτός αν το έργο, αν χτιστεί σε λιγότερο μνημειακή κλίμακα, ταιριάζει ανάμεσα στα δέντρα του Πάρκου των Πιονιέρων.

Ένα άλλο ζήτημα, το οποίο μπορεί να είναι υπερβολικά μπανάλ για την ελίτ του SPO, είναι το κόστος αυτής της τεράστιας αψίδας και των μνημείων και ποιος θα το πληρώσει – μερικοί πλούσιοι ευεργέτες ή ο ευγνώμων λαός. Αμφιβάλλει κανείς ότι η κυβέρνηση και το δημοτικό συμβούλιο, εάν αποδεχθούν την πρωτοβουλία του SPO, θα σταματήσουν με μια αψίδα και ένα-δύο μνημεία. Γιατί να ήταν τσιγκούνηδες, αν μπορούσαν επίσης να μνημονεύσουν κι άλλα ονόματα του ένδοξου παρελθόντος; Υπάρχουν πολλά από αυτά, οπότε θα μπορούσαν να προστεθούν μερικά ακόμη αγάλματα, καθώς και τουλάχιστον ένας οβελίσκος – γιατί όχι. Είναι πολύ γνωστό γεγονός ότι τόσο η κεντρική όσο και η δημοτική κυβέρνηση εκτιμούν τα μνημειώδη πράγματα. Ο Aleksandar Čotrić μπορεί να το δικαιολογήσει λέγοντας κάτι σαν “οι Φαραώ είχαν τις πυραμίδες, παρόλο που γύρω τους βρίσκεται έρημος”.