Το Àkàrà ή φασουλόπιτα είναι πρωινό στη Νιγηρία. 11 Ιουλίου 2013. Φωτογραφία: Atimukoh, Wikimedia Commons, CC BY 2.0.
Οι σχέσεις μεταξύ των γλωσσών υπάρχουν εδώ και εκατοντάδες χρόνια. Σκεφτείτε τη λέξη “ρεστοράν”, που εισήλθε από τη γαλλική γλώσσα στα αγγλικά. Σήμερα, αυτό το γλωσσικό δάνειο [1], μια λέξη που υιοθετείται από τη μία γλώσσα στην άλλη χωρίς μετάφραση, χρησιμοποιείται στα αγγλικά σαν να υπήρχε από την αρχή σε αυτή τη γλώσσα.
Αυτά τα γλωσσικά δάνεια μπορούν να αποδοθούν στη μετανάστευση και το εμπόριο, καθώς οι άνθρωποι εκθέτονταν σε ένα ευρύ φάσμα εθνογλωσσικών περιβαλλόντων. Μέσα από αυτές τις αλληλεπιδράσεις, οι άνθρωποι εκτέθηκαν σε διάφορα γλωσσικά υπόβαθρα και δανείστηκαν λέξεις και φράσεις για να εξυπηρετήσουν αυτές τις επαφές.
Και η γλώσσα γιορούμπα δεν αποτελεί εξαίρεση. Ομιλούμενη ευρέως από περίπου 40 εκατομμύρια ομιλητές στη Νιγηρία, η γιορούμπα επηρεάστηκε από την αγγλική γλώσσα, που μιλούσαν οι Βρετανοί, οι οποίοι κατείχαν αποικιακή εξουσία στη Νιγηρία από το 1914 έως το 1960.
Περισσότερο από το μισό λεξιλόγιο που χρησιμοποιείται στη γιορούμπα είναι δάνειο από τα αγγλικά. Σκεφτείτε τη λέξη “cup” [κύπελλο]. Υιοθετήθηκε ως kó̩ò̩pù. Η λέξη “τηλέφωνο” είναι fóònù, η “μπάλα” είναι bó̩ò̩lù και η “τηλεόραση” είναι te̩lifís̩ó̩ò̩nù, μεταξύ άλλων.
Οι αγγλικές λέξεις, που έγιναν δάνειο στη γιορούμπα, επέκτειναν και το λεξιλόγιό της με την πάροδο του χρόνου. Υπάρχουν επίσης περιπτώσεις, που η γλώσσα γιορούμπα δανείζεται λέξεις από τη γλώσσα χάουσα, που ομιλείται από 44 εκατομμύρια ανθρώπους στο βόρειο τμήμα της Νιγηρίας. Αυτή η γλώσσα δανείζεται σε μεγάλο βαθμό και από τα αραβικά, με λέξεις όπως àlùbáríkà (“ευλογία”), àlùbó̩sà (“κρεμμύδι”) και wāhálà (“πρόβλημα”).
Η ομορφιά των γλωσσικών δανείων στη γιορούμπα είναι ότι οι ομιλητές τα χρησιμοποιούν τώρα στις καθημερινές συνομιλίες τους, καθώς απορροφούνται στη γλώσσα. Δεν είναι ασυνήθιστο να ακούσετε ανθρώπους να λένε: “Bá o̩mo̩ ye̩n mú bó̩ò̩lu è̩” (βοηθήστε το παιδί να πάρει την μπάλα). Παρόλο που η υπογραμμισμένη λέξη bó̩ò̩lu δεν είναι εγγενής στη γλώσσα, οι ομιλητές καταφέρνουν να την ταιριάξουν με τις άλλες.
Μία από τις προκλήσεις, που αντιμετωπίζει η γλώσσα γιορούμπα, όσον αφορά τα γλωσσικά δάνεια, είναι ότι οι ίδιοι οι γηγενείς ομιλητές αγαπούν να μεταφράζουν λέξεις γιορούμπα στα αγγλικά και να τις χρησιμοποιούν σε προτάσεις αντί για την αρχική λέξη στη γιορούμπα. Ένα παράδειγμα είναι η λέξη àkàrà: οι περισσότερα ομιλητές της γιορούμπα την μεταφράζουν σε “φασουλόπιτα” στις καθημερινές αλληλεπιδράσεις, ειδικά με αλλοδαπούς.
Η χρήση των λέξεων στις αρχικές τους μορφές βοηθά να διασφαλιστεί ότι ο πολιτισμός, που διατηρείται ζωντανός μέσω της γλώσσας, συνεχίζει να ευδοκιμεί. Για παράδειγμα, κανείς δεν αποκαλεί το ιαπωνικό σούσι με άλλο τρόπο: το σούσι είναι σούσι.
Αν αυτό συνέβαινε και για πολλές λέξεις της γιορούμπα, η γλώσσα και ο πολιτισμός της θα μπορούσαν να ευδοκιμήσουν πέρα από τη Νιγηρία και τον κόσμο, που ήδη μιλά τη γλώσσα αυτή. Για παράδειγμα, το àmàlà είναι ένα διάσημο φαγητό, ακόμη και στη διασπορά. Αυτή η λέξη θα μπορούσε εύκολα να βρει το δρόμο της στο λεξικό άλλων γλωσσών, αν οι ομιλητές της γιορούμπα επέμεναν σε αυτήν. Μεταφράζοντάς το ως “αλεύρι γιαμ” μειώνει την θέση και τη γλωσσική του ρίζα.
Σκεφτείτε την αγγλοποιημένη λέξη της γιορούμπα “fanimorious”, η οποία γίνεται όλο και πιο δημοφιλής και εμφανίζεται και στο Urban Dictionary. Σημαίνει “ελκυστικό”, ή “όμορφο” και προέρχεται από τη λέξη fanimó̩ra.
Αυτό θα μπορούσε να είναι φωνομορφολογικό: η γλώσσα γιορούμπα δεν επιτρέπει σύμφωνα ως κατάληξη λέξης και διφθόγγους συμφώνων. Ως αποτέλεσμα, το αγγλικό επίθεμα -ious προστέθηκε στην αρχική λέξη της γλώσσας γιορούμπα. Ωστόσο, γεγονός παραμένει ότι η λέξη προέρχεται από τη γιορούμπα. Αυτή είναι μια νίκη για τη γλώσσα.
Πρόσφατα, στο Λεξικό Αγγλικής Γλώσσας της Οξφόρδης προστέθηκαν κι αρκετές άλλες λέξεις [2] από τα νιγηριανά αγγλικά.
Η γιορούμπα θα κάνει τεράστια βήματα, μόνο εάν οι ομιλητές της συμβάλλουν στην ανάπτυξή της. Η χρήση της στα μέσα ενημέρωσης είναι επίσης σημαντική, καθώς ο κόσμος γίνεται όλο και πιο ψηφιοποιημένος. Κατά συνέπεια, αυτό θα ωθήσει περαιτέρω έρευνα για τη νιγηροκογκολέζικη αυτή γλώσσα.