- Global Voices στα Ελληνικά - https://el.globalvoices.org -

Η κυβέρνηση του Ζαΐχ Μπολσονάρου αποκάλεσε μία υποψήφια για Όσκαρ “μαχήτρια εναντίον της Βραζιλίας”

· Σύνταξη Fernanda Canofre Μετάφραση Maria Soulis

Κατηγορίες: Λατινική Αμερική, Βραζιλία, Εκλογές, Ελευθερία του Λόγου, Κινηματογράφος, Μέσα των πολιτών, Πολιτική, Τέχνες - Πολιτισμός, Ψηφιακός ακτιβισμός

Διαμαρτυρίες υπέρ και κατά της δίωξης της Ντίλμα Ρούσεφ το 2016 μπροστά στο Κογκρέσο της Βραζιλίας. Φωτογραφία: Στιγμιότυπο από το τρέιλερ της ταινίας “The Edge of Democracy” (Η Άκρη της Δημοκρατίας) / YouTube

Από την πρεμιέρα του στο Netflix τον Ιούνιο του 2019, το ντοκιμαντέρ της σκηνοθέτιδος Πέτρα Κόστα της ταινίας “Η Άκρη της Δημοκρατίας [1]” τροφοδότησε τις φλόγες της ατέρμονης πόλωσης της Βραζιλίας. Οι απόψεις για την ταινία τείνουν να ταιριάζουν με τις γραμμές των πολιτικών κομμάτων: άρεσε στους αριστερούς ριζοσπάστες, δεν άρεσε στους φανατικούς του Μπολσονάρου, που υποστήριξαν το πραξικόπημα. Αυτό το είδος υπεραπλούστευσης σε μεγάλο βαθμό συγκεντρώνει την πολιτική συζήτηση στη Βραζιλία το 2020.

Η Κόστα αναφέρει την ιστορία των διχαστικών γεγονότων γύρω από τη δίωξη της πρώην προέδρου Ντίλμα Ρούσεφ [2] το 2016, ενώ ασχολείται με την πρόσφατη ιστορία της νεαρής δημοκρατίας της χώρας, από το τέλος της στρατιωτικής δικτατορίας στη δεκαετία του '80, μέσω της εκλογής του πρώην ηγέτη των συνδικάτων Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα το 2002, και τέλος την ανάληψη του Μπολσονάρου.

Οι συζητήσεις για την ταινία θάβονται εδώ και καιρό από το καθημερινό τσουνάμι πολιτικών ειδήσεων, αλλά εμφανίστηκαν πάλι, με πλήρη ισχύ τον περασμένο μήνα, όταν η Ακαδημία Κινηματογραφικών Τεχνών και Επιστημών [3] την όρισε ως υποψήφια στην Τελετή των Κινηματογραφικών Βραβείων Όσκαρ στην κατηγορία του καλύτερου ντοκιμαντέρ.

Στις 3 Φεβρουαρίου, ο επίσημος λογαριασμός του γραφείου επικοινωνίας του Ζαΐχ Μπολσονάρου στο Twitter δημοσίευσε ένα βίντεο της συνέντευξης της Κόστα με το τηλεοπτικό κανάλι PBS της Αμερικής, ενώ την αποκαλούσε “μαχήτρια εναντίον της Βραζιλίας”.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η σκηνοθέτης Πέτρα Κόστα πήρε το ρόλο της μαχήτριας εναντίον της Βραζιλίας και αμαυρώνει την εικόνα της χώρας στο εξωτερικό. Αλλά είμαστε εδώ για να δείξουμε την πραγματικότητα. Μην πιστεύετε στη φαντασία, να πιστεύετε σε γεγονότα.

Εμπειρογνώμονες, που ακούστηκαν από το βραζιλιάνικο νομικό ειδησεογραφικό μέσο Conjur, [6] διχάζονται αν το τουίτ παραβίασε κάποιους κανόνες. Κάποιοι λένε ότι παραβιάζει την αρχή της αμεροληψίας των δημόσιων θεσμών, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι, ακόμη και αν το έπρατταν, το τουΐτ θα εξακολουθούσε να βρίσκεται εντός των ορίων της ελευθερίας του λόγου. Η Μαρία ντου Ροζάριο, [7] μέλος του Κογκρέσου, η οποία έχει ιστορία σύγκρουσης με τον πρόεδρο Μπολσονάρου, υπέβαλε καταγγελία στον Εισαγγελέα για τα τουίτ.

Πριν από αυτό, ο ίδιος ο Πρόεδρος Μπολσονάρου είπε ότι η ταινία ήταν “μυθιστοριογραφία” και “πατάτα”, ενώ ο νεώτερος γιος του και μέλος του Κογκρέσου, Εντουάρντο Μπολσονάρου, αποκάλεσε την Κόστα “αλήτισσα”.

Ο επίσημος λογαριασμός της Ντίλμα Ρούσεφ στο Twitter δημοσίευσε [8] συζήτηση για την υπεράσπιση της Κόστα και δήλωσε ότι “δεν υπάρχει ακόμη κανένας άλλος “ενάντια στη Βραζιλία” και περισσότερο επιβλαβής για την εικόνα της χώρας στο εξωτερικό από τον ίδιο τον Πρόεδρο Μπολσονάρου”.

Αν η ταινία “Η Άκρη της Δημοκρατίας” κερδίσει το βραβείο καλύτερου ντοκιμαντέρ στις 9 Φεβρουαρίου, θα είναι το πρώτο Όσκαρ που θα απονεμηθεί σε μια εξ’ ολοκλήρου Βραζιλιάνικη παραγωγή (συμπαραγωγές με άλλες χώρες έχουν κερδίσει βραβεία παλιότερα).

Το προσωπικό είναι πολιτικό

Ως εγγονή του ιδρυτή μιας από τις μεγαλύτερες κατασκευαστικές εταιρίες στη Βραζιλία — και μιας που εμπλέκεται στην επιχείρηση Car Wash — και κόρης αριστερών μαχητών που πολέμησαν κατά της στρατιωτικής δικτατορίας (1964-1985), η Κόστα λέει την ιστορία της δημοκρατίας της Βραζιλίας ως φόντο της προσωπικής της ζωής.

Η αφήγηση είναι συμπονετική προς το Εργατικό Κόμμα, το οποίο κυβέρνησε τη χώρα μετά τη νίκη σε τρεις εκλογικές διαδικασίες από το 2002 έως την δίωξη της Ρούσεφ το 2016. Συντάσσεται με την ιδέα ότι η Ρούσεφ απομακρύνθηκε από ένα κοινοβουλευτικό πραξικόπημα [9] υπό την ηγεσία της αντιπολίτευσης για ελάσσονος σημασίας κατηγορίες (μια λογιστική απάτη που έκρυψε το μέγεθος ενός αυξανόμενου χρέους) σε σύγκριση με τα σκάνδαλα διαφθοράς στα οποία πολλά από εκείνα τα μέλη του Κογκρέσου ήταν μπλεγμένα.

Η Κόστα είχε πράγματι πρόσβαση στις ανώτερες βαθμίδες του κόμματος — κατόρθωσε να κινηματογραφήσει την Ντίλμα να βγαίνει από τον Προεδρικό Οίκο και χρησιμοποίησε αποκλειστικό υλικό από τον προσωπικό φωτογράφο του Λούλα.

Την εποχή που κυκλοφόρησε η ταινία, τα μέσα ενημέρωσης αμφισβήτησαν τη σχέση της μητέρας της Πέτρα [10] με την οικογένεια του Λούλα [10], η οποία δεν αποκαλύπτεται πλήρως στην ταινία. Το Revista piauí [11], ένα μηνιαίο περιοδικό της Βραζιλίας, διαπίστωσε ότι μια ιατροδικαστική φωτογραφία από το 1976 που χρησιμοποιήθηκε στην ταινία είχε τροποποιηθεί ψηφιακά. Η φωτογραφία δείχνει τον Pedro Pomar, έναν μαχητή της αντίστασης κατά της δικτατορίας και μέντορα των γονέων της Κόστα, να κείτεται σε μια λίμνη αίματος αφότου σκοτώθηκε από τη στρατιωτική αστυνομία. Στην εκδοχή της εικόνας από την ταινία, ένα κυνηγετικό όπλο και ένα περίστροφο που ήταν κοντά στο σώμα του είχαν διαγραφεί.

Για τους δημοσιογράφους του piauí, η Κόστα ισχυρίστηκε ότι περίμενε κάποιον να μάθει τις λεπτομέρειες. Είπε ότι  τα πυροβόλα όπλα αφαιρέθηκαν ψηφιακά επειδή είχαν φυτευτεί από την αστυνομία για να ενοχοποιήσουν τον Pomar και άλλους που σκοτώθηκαν. Πράγματι, υπάρχει αρκετή δημόσια τεκμηρίωση που υποστηρίζει το επιχείρημα ότι οι αρχές είχαν φυτέψει τα όπλα μετά τις δολοφονίες.

Το ντοκιμαντέρ ως εμπειρία

Πολλοί από τους επικριτές της ταινίας λένε ότι η Κόστα είναι προκατειλημμένη, ενώ πολλοί άλλοι επαίνεσαν την Πέτρα ακριβώς για την ενσωμάτωση της προσωπικής της άποψης. Ο δημοσιογράφος Renato Terra [12], σε άρθρο του στο Folha de São Paulo, δήλωσε:

O bom documentário, aprendi ali, é o que provoca uma experiência. A ideia de que um documentário tem que ser imparcial, didático, informativo já foi superada há muito tempo. O gênero que mais evoluiu, que mais permite inovações, que mais valoriza a criatividade é o documentário.

Το καλό ντοκιμαντέρ, το έχω μάθει, είναι αυτό που προκαλεί μια εμπειρία. Η ιδέα ότι ένα ντοκιμαντέρ πρέπει να είναι αμερόληπτο, διδακτικό, να ενημερώνει, έχει ξεπεραστεί εδώ και πολύ καιρό. Το είδος που έχει εξελιχθεί περισσότερο, αυτό που επιτρέπει τις περισσότερες καινοτομίες, που αξίζει περισσότερο τη δημιουργικότητα, είναι το ντοκιμαντέρ.

Η ταινία της Κόστα συνιστάται από διάφορους καλλιτέχνες που συνήθως ευθυγραμμίζονται με τις αριστερές απόψεις. Η Κουίν Λατίφα, για παράδειγμα, κοινοποίησε την έγκριση της ταινίας από τον Βραζιλιάνο σταρ Καετάνο Βελόσο [13]:

Η ίδια η Κόστα έχει καρφώσει ένα τουίτ με ένα βίντεο στο οποίο καλλιτεχνικοί παραγωγοί όπως η Τζέιν Κάμπιον και ο Βιμ Βέντερς, με τον ηθοποιό Τιμ Ρόμπινς, επαινούσαν την ταινία της:

Εδώ η Τζέιν Κάμπιον, ο Βιμ Βέντερς και ο Τιμ Ρόμπινς μιλάνε για το #TheEdgeofDemocracy και την παγκόσμια κρίση της δημοκρατίας. Τόσο μεγάλη ευγνωμοσύνη για τη γενναιοδωρία τους! @Τιμ Ρόμπινς @NetflixFilm @Julia Pacetti @Γιοχάνα Νατασεγκάρα

Μεταξύ των επικριτών της Κόστα είναι ο πρώην επικεφαλής μάρκετινγκ του Μικέλ Τεμέρ, ο οποίος ανακοίνωσε ότι ετοιμάζει επίσης μια εκδοχή της ιστορίας της δίωξης που θα ονομάζεται “Σχέδιο κατά της δημοκρατίας [23]“.

Στο εξωτερικό, η ταινία της Πέτρα θεωρείται ως μια “προειδοποίηση για τις δημοκρατίες παγκοσμίως” (CNN [24]), ως μια ισχυρή ταινία που “κατατάσσει την κάθοδο του κράτους στον λαϊκισμό και την εξόντωση του δημοκρατικού του ιστού” (The Guardian [25]) ως “ορισμένη και συγκλονιστική ματιά στη Βραζιλία” (The NY Times [26]) ή ως “ειλικρινή, αξέχαστη απαίτηση για την ραγισμένη δημοκρατία της Βραζιλίας” (The New Yorker Magazine [27]).

Σχετικά με τις επιθέσεις που προέρχονται από ένα επίσημο κυβερνητικό ίδρυμα, η Κόστα δήλωσε:

Η κυβέρνηση της Βραζιλίας χρησιμοποίησε τον επίσημο λογαριασμό της Γραμματέως Επικοινωνίας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να μου επιτεθεί ονομάζοντάς με αντιπατριώτισσα. Αυτό είναι ένα ακόμη βήμα προς τον αυταρχισμό, έναντι του οποίου δεν πρέπει να παραμείνουμε σιωπηλοί #TheEdgeofDemocracy (Η Άκρη της Δημοκρατίας)