Εικόνα από την Joody Rungon μέσω Pexels. Δωρεάν για χρήση.

Αυτή η δημοσίευση δημοσιεύθηκε αρχικά στο ιστολόγιο της Βρετανικής Πρεσβείας στη Βόρεια Μακεδονία. Μια τροποποιημένη έκδοση αναδημοσιεύεται από το Global Voices στο πλαίσιο συμφωνίας με την συγγραφέα.

Η πρώτη εβδομάδα του Μαρτίου είναι πάντα τόσο έντονη για μένα. Όχι ότι δεν υπάρχουν άλλες εβδομάδες κατά τη διάρκεια του έτους (γενέθλια της οικογένειας, Πρωτοχρονιά, προετοιμασίες για διακοπές). Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της πρώτης εβδομάδας του Μαρτίου, ο καθένας και όλοι ξαφνικά θυμούνται εμάς, τις γυναίκες. Λουλούδια πωλούνται σε αυτοσχέδιους πάγκους από χαρτόκουτα σε κάθε γωνιά, αγοράζονται και δίνονται δώρα, διοργανώνονται δείπνα και γιορτάζονται με μουσική και χορό. Φιλοξενούνται τηλεοπτικές εκπομπές με μοναδικό θέμα συζήτησης αυτό των δικαιωμάτων των γυναικών, της ισότητας των φύλων, της ενδοοικογενειακής βίας, της πολιτικής συμμετοχής των γυναικών, της οικονομικής προόδου των γυναικών. Ο λόγος, όπως πιθανόν να υποθέσετε, είναι η 8η Μαρτίου. Αναγνωρισμένη ως Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, αυτή η εθιμοτυπία γιορτάζει τα κοινωνικά, οικονομικά, πολιτιστικά και πολιτικά επιτεύγματα των γυναικών. Η μέρα σηματοδοτεί επίσης μια έκκληση για δράση για την επιτάχυνση της ισότητας των φύλων.

Η ημέρα είναι επίσημη ημέρα των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των γυναικών και την παγκόσμια ειρήνη από το 1975. Είναι μια εθνική εορτή σε πολλά μέρη του κόσμου, όπως ήταν στη σοσιαλιστική Βόρεια Μακεδονία μέχρι τη δεκαετία του '90.

Η πορεία προς την ισότητα των γυναικών, όπως αποκάλυψε η ιστορία, είναι μακρά και προκλητική. Διαφορετικές φάσεις του γυναικείου κινήματος προσέφεραν σημαντική έμφαση στη σφυρηλάτηση και την περαιτέρω προώθηση της ατζέντας για το φύλο.

Το 1909, το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Αμερικής γιόρτασε 15.000 γυναίκες που διαδήλωσαν για τις μεγάλες σε διάρκεια ώρες εργασίας, τις χαμηλές αμοιβές και την έλλειψη δικαιωμάτων ψήφου στη Νέα Υόρκη. Ωστόσο, ήταν η Ρωσία που έθεσε εν αγνοία την βάση για την 8η Μαρτίου. Αν και η Διεθνής Ημέρα της Γυναίκας έγινε επίσημη αργία στη Ρωσία το 1913, οι γυναίκες εξακολουθούσαν να αντιμετωπίζουν προκλήσεις. Ενώ οι άνδρες ξεκίνησαν τον πόλεμο, οι γυναίκες αντιμετώπιζαν έλλειψη τροφίμων και μια κυβέρνηση που δεν θα τις άκουγε. Στις 8 Μαρτίου 1917, δεκάδες χιλιάδες Ρωσίδες βγήκαν στους δρόμους ζητώντας αλλαγή. Η ενωμένη κραυγή βοήθειας άνοιξε το δρόμο στις Σοβιετικές για να τους χορηγηθούν δικαιώματα ψήφου σύντομα και υποδηλώνει τη σημασία της ημερομηνίας των εορτασμών σήμερα. Αυτή είναι η περίοδος (τέλη του 1800 και αρχές του 1900), όταν οι γυναίκες ακτιβίστριες πολέμησαν για το δικαίωμα ψήφου και την ισότητα στην αμοιβή για ίση εργασία.

Αυτά τα δύο ζητήματα, οι φωνές των γυναικών και η συμμετοχή στην κυβέρνηση και το χάσμα αμοιβών μεταξύ των δύο φύλων, παραμένουν προτεραιότητες έναν αιώνα αργότερα.

Στις δυτικές κοινωνίες, το γυναικείο κίνημα διαφοροποιείται σε τέσσερα κύματα.

Το δεύτερο κύμα του φεμινισμού ξεκίνησε στη δεκαετία του '60 και συνεχίστηκε στη δεκαετία του '90, όπου η σεξουαλικότητα και τα αναπαραγωγικά δικαιώματα αποτελούν κυρίαρχα ζητήματα. Στη δεκαετία του '80, η εστίαση ήταν μια σειρά προγραμμάτων, που βοηθούσαν τις γυναίκες να είναι πιο σίγουρες, ορατές, καλά συνδεδεμένες και δυναμικές, αλλά πολλά από αυτά ενίσχυαν την αντίληψη ότι οι γυναίκες έπρεπε να “δρουν σαν άντρες” και να “ταιριάζουν” σε υπάρχουσες πατριαρχικές δομές και οργανώσεις για να πετύχουν (ενώ εξακολουθούν να είναι σούπερ γυναίκες στο σπίτι).

Βρετανική αφίσα που προωθούσε την Ημέρα της Γυναίκας το Μάρτιο του 1974. Δημόσιος χρήση μέσω Wikimedia.

Το τρίτο κύμα του φεμινισμού (μέσα της δεκαετίας του '90) πρότεινε την έννοια της “διασταυρούμενης πολιτικής”, αμφισβητώντας τις έννοιες της καθολικής γυναικείας ενηλικίωσης και διατυπώνοντας τρόπους, με τους οποίους οι ομάδες γυναικών αντιμετωπίζουν πολύπλοκες διασταυρώσεις φύλου, σεξουαλικότητας, φυλής, τάξης και ηλικιακών ανησυχιών. Το επίκεντρο ήταν η οργανωτική ανάπτυξη: οι γυναίκες στην αίθουσα συνεδριάσεων, η ποικιλομορφία στις προσλήψεις και η έρευνα σχετικά με το φύλο.

Οι φεμινίστριες του τέταρτου κύματος σκέφτονται από την άποψη της διαθεματικότητας, τοποθετώντας τον φεμινισμό στο πλαίσιο μιας μεγαλύτερης συνειδητοποίησης της καταπίεσης, παράλληλα με τον ρατσισμό, τον ηλικιακό ρατσισμό, την ταξική προκατάληψη, τις διακρίσεις κατά των ΑΜΕΑ και τον σεξουαλικό προσανατολισμό. Το τέταρτο κύμα του φεμινισμού αναδύεται, επειδή (κυρίως) οι νέες γυναίκες και οι άντρες συνειδητοποιούν ότι το τρίτο κύμα είναι είτε υπερβολικά αισιόδοξο είτε φοράει παρωπίδες. Ο φεμινισμός τώρα μετακινείται από την ακαδημία πίσω στη σφαίρα του δημόσιου λόγου. Τα θέματα, που ήταν σημαντικά για τις προηγούμενες φάσεις του γυναικείου κινήματος, προσελκύουν την προσοχή από τα βασικά μέσα ενημέρωσης και την πολιτική. Θέματα όπως η σεξουαλική κακοποίηση, ο βιασμός, η βία κατά των γυναικών, οι άνισες αμοιβές, το κράξιμο των γυναικών για την σεξουαλική τους συμπεριφορά, η πίεση στις γυναίκες για να εναρμονιστούν με έναν ενιαίο και μη ρεαλιστικό τύπο σώματος και η συνειδητοποίηση ότι τα κέρδη για τις γυναίκες στην πολιτική και την επιχείρηση είναι πολύ μικρά, βρίσκονται στο επίκεντρο.

Τι μένει λοιπόν να γιορτάσουμε; Πόσο μακριά έχουμε φτάσει πραγματικά;

Η περίπτωση της Βόρειας Μακεδονίας

Παρόλο που οι γυναίκες της Βόρειας Μακεδονίας απέκτησαν δικαίωμα ψήφου το 1946, η πρόοδος του γυναικείου κινήματος στη Βόρεια Μακεδονία μου θυμίζει τον εθνικό παραδοσιακό χορό – τρία βήματα μπροστά, δύο βήματα πίσω. Το γυναικείο κίνημα έχει πιστωθεί στο παρελθόν, ειδικά στα τέλη της δεκαετίας του '90 και στις αρχές της δεκαετίας του 2000, για την επιτυχή ένωση διαφορετικών ομάδων γυναικών – εκπροσώπων διαφορετικών πολιτικών κομμάτων, οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, γυναικών από διαφορετικές εθνοτικές ομάδες και θρησκευτικές πεποιθήσεις, και μεμονωμένων ακτιβιστριών. Το κίνημα κατάφερε να εξασφαλίσει την εκπροσώπηση των γυναικών κατά 40% στους εκλογικούς καταλόγους για τις τοπικές και βουλευτικές εκλογές, την υιοθέτηση ορισμένων νόμων που αφορούν την καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας, τη σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία και τις διακρίσεις, καθώς και την προώθηση ίσων ευκαιριών για γυναίκες και άνδρες και υποστήριξε τα δικαιώματα των αμβλώσεων και τα δικαιώματα των γυναικών στο χώρο εργασίας.

Ωστόσο, η άνοδος των οπισθοδρομικών δυνάμεων την τελευταία δεκαετία (2006-2017) οδήγησε στην ενίσχυση των πατριαρχικών μοντέλων και των προοπτικών των γυναικών. Το αποτέλεσμα ήταν ένα κατακερματισμένο γυναικείο κίνημα και ζορισμένες γυναικείες οργανώσεις. Ο αριθμός των ενεργών οργανισμών και πρωτοβουλιών σε τοπικό επίπεδο μειώθηκε ραγδαία, ιδιαίτερα στις μικρές πόλεις και τις αγροτικές περιοχές. Αντιμετωπίζουν τεράστιες προκλήσεις, όσον αφορά την πρόσληψη νεαρών κοριτσιών και γυναικών, που δεν βρίσκουν ελκυστικό τον πολιτικό ακτιβισμό. Τα ζητήματα των γυναικών βρίσκονται ακόμα στο περιθώριο της δημόσιας συζήτησης. Από όλους τους εμπλεκόμενους απαιτούνται υπεράσπιση, συνεκτικότητα και απτή δράση.

Στη Βόρεια Μακεδονία, η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας γιορτάζεται ως Ημέρα της Γυναίκας, Ημέρα της Δασκάλας και Ημέρα της Μητέρας, που στρεβλώνει την αρχική έννοια της εθιμοτυπίας, μετατρέποντάς την σε εμπορική δραστηριότητα. Αγοράζονται δώρα για μητέρες, δασκάλες, συζύγους, εραστές και φίλες. Γυναίκες συνάδελφοι και φίλες οργανώνουν βραδιές σε εστιατόρια και μπαρ και χορεύουν όλη τη νύχτα, κάνοντας χρήση αυτής της βραχύβιας κοινωνικά αποδεκτής δημόσιας ελευθερίας. Η καλύτερη επιλογή από όλες είναι γυναικείες εκδρομές σε κέντρα σπα και σε προορισμούς αγορών. Μετά την εκτόνωση με λίγο ατμό, οι γυναίκες επιστρέφουν στις καθημερινές τους συνήθειες.

Οπότε λοιπόν, πώς είναι η καθημερινή ζωή για τις γυναίκες στη Βόρεια Μακεδονία;

Οι γυναίκες εξακολουθούν να απασχολούνται λιγότερο από τους άνδρες, με ποσοστό απασχόλησης 39% έναντι 61% για τους άνδρες. Αυτό επηρεάζει άμεσα την ευημερία και την ευτυχία των οικογενειών τους, ενώ η κοινωνία χάνει τη συμβολή ενός μεγάλου μέρους του πληθυσμού για την ανάπτυξή της. Επιπλέον, η πλειοψηφία των γυναικών τείνουν να απασχολούνται σε χαμηλά αμειβόμενους τομείς εργασίας, όπως η κλωστοϋφαντουργία, με αποτέλεσμα το μισθολογικό χάσμα μεταξύ ανδρών και γυναικών να ανέρχεται στο 12%.

Οι γυναίκες εξακολουθούν να είναι ως επί το πλείστον υπεύθυνες για τη φροντίδα των παιδιών, των ασθενών και των ηλικιωμένων στην οικογένεια, πράγμα που συχνά οδηγεί σε διακοπή της εργασίας τους για τη φροντίδα των παιδιών (89,3% των γυναικών έναντι 10,7% των ανδρών) και/ή την ημιαπασχόληση. Παρέχονται υπηρεσίες παιδικής φροντίδας, αν και σήμερα 26 δήμοι δεν έχουν δημόσια φροντίδα. Επιπλέον, οι γυναίκες περνούν τρεις φορές περισσότερο χρόνο στις εγχώριες δραστηριότητες σε σύγκριση με τους άνδρες, αποδεικνύοντας ότι ο παραδοσιακός καταμερισμός της εργασίας μεταξύ των φύλων εξακολουθεί να είναι πολύ ζωντανός.

Η πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη διασφαλίζεται από το σύνταγμα, ενώ 43 δήμοι από τους 81 δεν έχουν γυναικολογικές υπηρεσίες. Και μία στις τρεις γυναίκες στη χώρα έχει βιώσει κάποια μορφή βίας με βάση το φύλο. Τα τελευταία πέντε χρόνια, 70 γυναίκες σκοτώθηκαν, εκ των οποίων οι 51 ήταν θύματα γυναικοκτονίας.

Κινήματα όπως το #ISpeakUpNow, η ντόπια εκδοχή του #MeToo, παρουσίασαν το τεράστιο εύρος της εμπειρίας της γυναικείας σεξουαλικής παρενόχλησης, αλλά αντιστέκονται στο να το αναφέρουν επίσημα. (Οι ετικέτες στις τοπικές γλώσσες είναι #СегаКажувам στα μακεδονικά και #TaniTregoj στα αλβανικά.)

Είναι πλέον 25 χρόνια μετά τη Δήλωση του Πεκίνου και την Πλατφόρμα Δράσης και δεσμεύονται να βελτιώσουν το καθεστώς των γυναικών και την ευημερία τους στη δημόσια και ιδιωτική ζωή. Ενώ έχουν σημειωθεί πολλές πρόοδοι προς την κατεύθυνση των δικαιωμάτων των γυναικών κατά τη διάρκεια των δεκαετιών, εξακολουθούν να υπάρχουν πολλά κενά. Ο ΟΗΕ έχει ενσωματώσει την ισότητα των φύλων ως ξεχωριστό Στόχο Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDG) προκειμένου να θεσπίσει ελάχιστα πρότυπα και να πιέσει για αλλαγή στις κρίσιμες περιοχές που κρατούν πίσω τις γυναίκες. Η τελευταία έκθεση σχετικά με τα SDGs δείχνει ότι, ενώ ορισμένες μορφές διακρίσεων εις βάρος των γυναικών και των κοριτσιών μειώνονται, η ανισότητα των φύλων εξακολουθεί να αποτρέπει τις γυναίκες και να τους στερεί από βασικά δικαιώματα και ευκαιρίες.

Σκέφτομαι την 8η Μαρτίου ως ορόσημο. Είναι εκεί για να μας υπενθυμίζει να κοιτάμε πίσω, εκεί που βρισκόμαστε, και τι έχουμε επιτύχει — και τι όχι. Κάθε 8η Μαρτίου πρέπει να θυμόμαστε πόσο μακριά έχουμε φτάσει και να θέτουμε την ατζέντα του έτους για να πετύχουμε τα πράγματα που λείπουν ακόμα και να πούμε δυνατά: Να είναι όλες #EachforEqual (Η κάθε μία για την ισότητα).