Φωτογραφία: Bamborina.com. Χρήση με άδεια.
Το άρθρο αυτό αποτελεί τμήμα μιας σειράς για τις μουσικές και χορευτικές εκφράσεις της Κούβας και άλλη μιας σειράς για την αφρικανική κληρονομιά στη Λατινική Αμερική.
Η μετανάστευση του κουβανέζικου λαού σε άλλες χώρες οδήγησε στην επέκταση των κουβανικών πολιτιστικών, θρησκευτικών και μαγειρικών παραδόσεων, μεταξύ πολλών άλλων, πέρα από τα σύνορα του νησιού.
Ομοίως, κάθε μέρα είναι πιο συνηθισμένο για ανθρώπους, που γεννήθηκαν εκτός Κούβας, και όχι μόνο απογόνους Κουβανών, αλλά και άλλων εθνικοτήτων, να εξασκούν τη λατρεία Osha-Ifa [1] ή αλλιώς Σαντερία. Η Σαντερία είναι μια αφροκουβανική θρησκεία όχι μόνο πνευματικής σημασίας, αλλά και φορέας σημαντικών παραδόσεων και εθίμων στην εθνική ταυτότητα.
Με σκοπό την εκμάθηση της πρακτικής των αφροκουβανικών θρησκειών από έναν μη Κούβα πολίτη, πήραμε συνέντευξη από τον 50χρονο Stefano Malpassi, ο οποίος ανέλυσε τόσο το θρησκευτικό μύθο όσο και τα δίκτυα διαμετακόμισης τέτοιων θρησκευτικών πρακτικών.
Global Voices (GV): Αρχικά, ποιος είναι ο Stefano; Πώς και πότε μπήκες στην αφροκουβανική θρησκεία;
Stefano Malpassi (SM): Είμαι Ιταλός αναρχικός που κατοικεί στην Τσεζένα στη βόρεια Ιταλία.
Πρώτη φορά ήρθα στην Κούβα το 1992. Ενδιαφερόμουν για το νησί, γιατί ήθελα να ψάξω για μαρτυρίες για την ιθαγενή εγχώρια παρουσία. Το πλαίσιο ήταν ο εορτασμός της 500ής επετείου από την άφιξη του Χριστόφορου Κολόμβου στη γη, που αργότερα θα ονομαζόταν Αμερική. Ωστόσο, επέστρεψα στην Ιταλία με ενδιαφέρον για την αφρικανική παρουσία στο μεγαλύτερο νησί της Καραϊβικής.
Το βήμα, που με πήγε από την ανακάλυψη στον εναγκαλισμό και άσκηση των τελετουργικών υπηρεσιών, δεν ήταν αυτόματο, αλλά δυνατό. Η κατανόηση της “θρησκείας” δε σημαίνει μόνο τη γνώση του πώς εκτελείται μια συγκεκριμένη τελετή, ένα τραγούδι, το να λαμβάνεις συμβουλές ως απαράβατα δόγματα.
Αυτός είναι ο λόγος, που περιβάλλομαι με βιβλία για τη φιλοσοφία, την ιστορία, τις ανθρώπινες επιστήμες. Η κουβανική Σαντερία δεν μπορεί να γίνει κατανοητή χωρίς μια ιστορική-πολιτιστική μνήμη, που μας οδηγεί στην προέλευση και τη μελέτη της διασποράς. Είναι επίσης απαραίτητο να ανοιχτούμε στη γνώση τόσων πολλών επιρροών, που μας οδήγησαν σε αυτό που γενικώς αναγνωρίζουμε ως Σαντερία.
GV: Μεταξύ των θρησκειών αφρικανικής καταγωγής, ποιες είναι οι πρακτικές: Λατρεία Όσα [2], Βουντού [3], Πάλο Μόντε [4];
SM: Η πρακτική άσκηση είναι ένας αρκετά γενικός όρος στην περίπτωσή μου, δεδομένου ότι ζω την πνευματική μου αναζήτηση με βάση το ότι είμαι “μέρος” της ανθρωπότητας και του σύμπαντος, αλλά ασκώ τη λατρεία σχεδόν αποκλειστικά στο οικογενειακό περιβάλλον. Η εννοιολογική βάση είναι πολύ διαφορετική. Ωστόσο, ελπίζω να μπορέσω να εμβαθύνω τις ιδέες μου σε όλη αυτή τη συζήτηση.
Είμαι αφιερωμένος, από το 1994, στο Πάλο Μόντε και διαδοχικά στη λατρεία της Όσα και στην Ίφα [5]. Ο “φύλακας άγγελος” μου είναι ο Obatala ή μάλλον ο Obatala Ayaguna, η μητέρα μου είναι η Ochun Ebu Ana. Το όνομά μου στην Όσα είναι Acara.
GV: Μου λες ότι εξασκείς τη λατρεία μόνο στο οικογενειακό περιβάλλον. Γιατί;
SM: Ναι, είναι ένα προσωπικό όραμα για το πώς να αντιληφθώ την αναζήτηση και την πνευματική μου ανάγκη.
Και η γυναίκα μου (που είναι Κουβανή και γνωριστήκαμε σε μια εποχή μεγάλης κοινωνικής αναταραχής στην Αβάνα, τον Αύγουστο του 1994, που τελείωσε στις ταραχές του Maleconazo [6] και σε μια επιβλητική έξοδο Balseros [7]) και τα παιδιά μας αφιερώθηκαν στην αφροκουβανική λατρεία.
Στην προσπάθειά μου να καλλιεργήσω (ανθρωπολογικά) πολιτιστικά και επιστημονικά την «ταυτότητά» μου στον κόσμο των αφροκουβανικών λατρειών, προσπάθησα από την πρώτη στιγμή να αντιμετωπίσω το ζήτημα της χρήσης (επίσης εμπορικής) και των διαφορετικών ευαισθησιών του ανθρώπου προς τη θρησκεία.
[…] Η απόφαση να ασκείται στο οικογενειακό περιβάλλον είναι συνέπεια της συσχέτισης της χειραφέτησης και της ελευθερίας του ατόμου με τη θρησκεία. Συμμερίζομαι ελεύθερα στη μικρο-κοινωνία μου (στην οικογένεια) και στην ευρύτερη “θρησκευτική” κοινότητα (εκτεταμένη οικογένεια και άλλους συγγενείς και γνωστούς). Η πόρτα του σπιτιού μου είναι ανοιχτή με αλληλεγγύη και αμοιβαιότητα, κτίζω και απελευθερώνω τις ιδέες μου με την άμεση δράση μου, χωρίς να τη μεταβιβάζω για καλύτερους καιρούς […]
GV: Και τι γίνεται με το εμπόριο εντός της λατρείας Όσα, το οποίο συνεπάγεται τόσο την πληρωμή για την παραλαβή του “ιερού” όσο και την αγορά και πώληση των απαραίτητων υλικών και των δικτύων κυκλοφορίας, ανταλλαγής κλπ.;
SM: Με αυτή την έννοια, γεννιέται και η κριτική σχέση μου με την κοινή λογική του πώς ασκείται η θρησκεία. Συγκεκριμένα, γνωρίζουμε πολύ καλά την εμπορική πτυχή (πολύπλοκη και διαδεδομένη, δυστυχώς!) προκαλούμενη από την εμπορευματοποίηση – και μέσω – των αφροκουβανικών λατρειών.
Σας παραθέτω ένα παράδειγμα: Στην «επιστημονική» μου αναζήτηση στο Oddun της Ifa, δεν έχω βρει καμία αναφορά στο πώς πρέπει να υπολογίζεται η πληρωμή σε χρήμα ενός «santera», που επιβάλλεται από «castes» (και γιατί πρέπει να γίνει) “θρησκευτικών επαγγελματιών”, έτσι όπως αυτοαποκαλούνται, δεδομένου ότι βασίζονται σε μια ιεραρχική και ως εκ τούτου πυραμιδοειδή διαμόρφωση της θρησκευτικής κοινότητας.
Εάν εγώ (μη Κουβανός), η σύζυγός μου (Κουβανή που κατοικεί στο εξωτερικό), ο γαμπρός μου (Κουβανός που κατοικεί στην Κούβα) προσεγγίζαμε αυτόν τον κόσμο, οι κάστες επαγγελματιών της θρησκείας, με ίσα οφέλη, θα μας παρουσίαζαν διαφορετικές τιμές.
Μόνο οι απαιτήσεις στο πλαίσιο των τελετών (το αφιέρωμα, το μεσημεριανό γεύμα, τα εργαλεία κάθε Αγίου) θα είχαν και διαφορετικές τιμές: από τον καφέ Cubita, από το ρούμι μέχρι και το εθνικό νόμισμα…ακόμη και τα ρούχα ή η μεταφορά μπορεί να μας οδηγήσει στον μερκαντιλισμό της πρακτικής της θρησκείας.
Και μπορούμε να προχωρήσουμε περαιτέρω…
[…] Τι αντιπροσωπεύει η θρησκεία στη διαμόρφωση και ανάπτυξη της οικονομίας: παραγωγή λουλουδιών, κεριών, τερακότα και πορσελάνης, αντικείμενα διαφόρων ειδών για τελετές και συγκρητισμούς, κτηνοτροφία για αποκλειστική θρησκευτική χρήση ή υλικά για χρήση σε τρόφιμα. Άμεσες σχέσεις με αλλοδαπούς για την αγορά όσων δεν υπάρχουν ή δεν παράγονται στην Κούβα. Όπως όλα αυτά, δημιουργεί μια συγκεκριμένη κοινωνικοοικονομική διαμόρφωση: εργαζόμενους που παράγουν, διαμεσολαβητές και μεταφορείς, διαφημίσεις, κρατικούς αξιωματούχους που απαιτούν φόρους και ασφάλειες, που ελέγχουν τη συμμόρφωση με τους νόμους. Κλείνουμε τον κύκλο με την προετοιμασία της συνείδησης μέσω της συζήτησης και της διάδοσης του υλικού προς μια «κλιμακωτή» χρήση της θρησκείας, επίσης μέσω των θεσμών, που αναγνωρίζονται ως «τόποι» της θρησκευτικής κουλτούρας.
Εάν η θρησκεία προωθείται επίσης ως απάντηση στην ανάγκη για υγεία, ενάντια στις ασθένειες, τι εμπορική απάντηση θα υπάρξει σε αυτό; Ο Ιπποκράτης θα στριφογυρίζει μες στον τάφο του.