Εκτοπισμένοι λόγω ξηρασίας στη Σομαλία φθάνουν στο στρατόπεδο Ντόλο Άντο στη γειτονική Αιθιοπία και περιμένουν στην ουρά για να καταχωρηθούν από τις υπηρεσίες βοήθειας, που διευθύνουν το στρατόπεδο. Φωτογραφία από το Τμήμα Διεθνούς Ανάπτυξης στο Ηνωμένο Βασίλειο, μέσω Flickr, CC. By.2.0.

Σημείωμα συντάκτη: Αυτό το άρθρο γράφτηκε από τον Tesfa-Alem Tekle,  δημοσιογράφο και ερευνητή με έδρα την Αιθιοπία. Είναι μέρος της σειράς μας για τα συστήματα ψηφιακής ταυτότητας, που παράγεται σε συνεργασία με το The Engine Room. Επισκεφθείτε την μικροσελίδα ψηφιακής ταυτότητας για να διαβάσετε μια πλήρη ερευνητική έκθεση σχετικά με αυτήν την παγκόσμια τάση, καθώς και μελέτες περιπτώσεων σε πέντε χώρες, που έχουν αναπτύξει συστήματα ψηφιακής ταυτότητας, συμπεριλαμβανομένης της Αιθιοπίας.

Το 2010, η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR) ανακοίνωσε επίσημα ένα νέο πρόγραμμα ψηφιακής ταυτοποίησης (ID) για τους πρόσφυγες.

Το νέο πρόγραμμα, γνωστό ως Βιομετρικό Σύστημα Διαχείρισης Ταυτότητας (BIMS), εισήχθη αργότερα σε δεκάδες χώρες — συμπεριλαμβανομένης της Αιθιοπίας — το 2017.

Η βιομετρική καταγραφή επιτρέπει στους πρόσφυγες να εξασφαλίσουν μια ψηφιακή ταυτότητα, που τους παρέχει πρόσβαση σε μια σειρά υπηρεσιών και δικαιωμάτων βοήθειας. Αν και οι ψηφιακές ταυτότητες έχουν δυνητικά οφέλη όσον αφορά την ενίσχυση της ανθρωπιστικής ανταπόκρισης, η χρήση τους έχει προκαλέσει ανησυχίες σχετικά με την ιδιωτική ζωή και τον αποκλεισμό μεταξύ των προσφύγων.

Το γραφείο της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες στην Αιθιοπία εξήγησε στο Global Voices σε συνέντευξή του ότι το σύστημα BIMS είναι ένα πρόσθετο χαρακτηριστικό της εγγραφής προσφύγων, που αποσκοπεί στην ενίσχυση της δημιουργίας προφίλ των προσφύγων, καθώς και στη συλλογή πληροφοριών για την ενίσχυση της αυτοδυναμίας και της ενδεχόμενης ένταξης.

“Το σύστημα ενσωματώθηκε στην ολοκληρωμένη ατομική άσκηση εγγραφής για να εξασφαλίσει την ακεραιότητα των δεδομένων και την ποιότητα των δεδομένων”, δήλωσε ο Kisut Gebregzabiher, εκπρόσωπος της UNHCR στην Αιθιοπία.

Αυτό είναι ζωτικής σημασίας για τους πρόσφυγες, καθώς τα αναγνωρισμένα από την κυβέρνηση έγγραφα ταυτότητας μπορούν να αποτελέσουν απόδειξη νομικής ταυτότητας, η οποία είναι καίριας σημασίας για τη νομική, κοινωνικοοικονομική και ψηφιακή ένταξη των προσφύγων στις κοινότητες υποδοχής. … Το σύστημα καταργεί επίσης τον κίνδυνο πολλαπλών εγγραφών ή κλοπής της ταυτότητας.

Το BIMS εφαρμόζεται επί του παρόντος και στους 26 καταυλισμούς προσφύγων σε όλη την Αιθιοπία, καθώς και σε αστικά και άλλα κέντρα, όπου φιλοξενούνται πρόσφυγες.

Ανησυχίες για την προστασία της ιδιωτικής ζωής

Αρκετοί πρόσφυγες στον καταυλισμό Jewi, ο οποίος βρίσκεται στη δυτική περιοχή Γκαμπέλα, και στο Hitsats, στη βόρεια περιοχή Τιγκράι, δήλωσαν στο Global Voices ότι το προσωπικό της UNHCR δεν ανέφερε ποτέ τα μειονεκτήματα της βιομετρικής τεχνολογίας.

Η ψηφιακή διαδικασία εγγραφής συλλαμβάνει πολλαπλά χαρακτηριστικά, συμπεριλαμβανομένων των δακτυλικών αποτυπωμάτων, της αναγνώρισης ίριδας, της δομής του προσώπου και της φωνής. Η διαδικασία, ως εκ τούτου, έχει οδηγήσει σε ανησυχίες μεταξύ των προσφύγων σχετικά με την παραβίαση της ιδιωτικής ζωής (όταν τα δεδομένα μοιράζονται με τρίτους) και τον αποκλεισμό από βασικές υπηρεσίες κατόπιν άρνησης.

Όταν εισήχθη για πρώτη φορά η τεχνολογία, οι περισσότεροι πρόσφυγες δε γνώριζαν τους πιθανούς κινδύνους της ψηφιακής εγγραφής, έως ότου ορισμένα από τα πιο μορφωμένα άτομα στα στρατόπεδα άρχισαν να μιλούν για τις επιπτώσεις της.

Ένας πρόσφυγας από το Νότιο Σουδάν στον καταυλισμό Jewi, που δεν ήθελε να αποκαλυφθεί το όνομά του λόγω ανησυχιών για την ασφάλειά του, είπε στο Global Voices ότι ενημερώθηκαν για τη βιομετρική εγγραφή χωρίς καμία εξήγηση από τις Αρχές του στρατοπέδου για αυτούς τους κινδύνους.

Η ψηφιακή εγγραφή θα μπορούσε να οδηγήσει σε σοβαρές επιπτώσεις για όσους πρόσφυγες δε θέλουν να μοιραστούν τις πληροφορίες τους είτε με τη χώρα υποδοχής τους είτε με τη χώρα καταγωγής τους λόγω φόβων για διακρίσεις, αναγκαστικό επαναπατρισμό ή αντίποινα, δήλωσαν ορισμένοι πρόσφυγες στο Global Voices.

Στο στρατόπεδο Hitsat, οι πρόσφυγες από την Ερυθραία που ήταν στον στρατό φοβούνταν ότι η αιθιοπική κυβέρνηση θα μπορούσε να κοινοποιήσει τα δεδομένα τους στην κυβέρνηση της Ερυθραίας.

Οι πρόσφυγες από την Ερυθραία ανησυχούσαν ιδιαίτερα μετά την πρόσφατη προσέγγιση της Αιθιοπίας και της Ερυθραίας, οι οποίες αποκατέστησαν τους διπλωματικούς δεσμούς τους τον Ιούλιο του 2018, τερματίζοντας δύο δεκαετίες εχθρότητας. Οι δύο γείτονες πολέμησαν σε αιματηρό συνοριακό πόλεμο από το 1998 έως το 2000, ο οποίος στοίχισε τη ζωή σε περίπου 70.000 ανθρώπους.

Σύμφωνα με πληροφορίες, τα βιομετρικά και προσωπικά δεδομένα, που συλλέγονται από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, μοιράζονται με τρίτους, ισχυρισμό τον οποίο ο Gebregzabiher, αξιωματούχος της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες, απέρριψε: “Τα δεδομένα των προσφύγων δεν κοινοποιούνται σε κανένα εξωτερικό μέρος. Οι πολιτικές προστασίας δεδομένων της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες διέπουν την προστασία των δεδομένων για όλα τα δεδομένα που ανήκουν στην Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR).”

Αυτό που καθιστά επίσης επικίνδυνη την καταχώριση ψηφιακής ταυτότητας είναι το γεγονός ότι η Αιθιοπία δε διαθέτει νόμους ειδικά σχεδιασμένους για την αντιμετώπιση ζητημάτων προστασίας της ιδιωτικής ζωής και των δεδομένων — εκτός από μερικά σύνολα κανόνων, που περιέχονται σε διάφορες νομοθετικές πράξεις, που εγγυώνται το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή.

“Η UNHCR πρέπει να σέβεται τα δικαιώματα κάθε ατόμου που περνά από τη διαδικασία εγγραφής”, δήλωσε ένας πρόσφυγας από την Ερυθραία στο Global Voices, τονίζοντας επίσης την ανάγκη “να κατανοήσουμε γιατί συλλέγονται βιομετρικά δεδομένα και πώς θα χρησιμοποιηθούν καθώς και τους πιθανούς κινδύνους”.

Ο Gebregzabiher, εκπρόσωπος της UNHCR στην Αιθιοπία, αρνήθηκε τους ισχυρισμούς των προσφύγων. Ανέφερε στο Global Voices ότι παρέχουν στους πρόσφυγες εξηγήσεις σχετικά με τα “οφέλη και τις επιπτώσεις” του νέου συστήματος πριν ξεκινήσουν την χρήση. Όταν το Global Voices ζήτησε από τον Gebregzabiher να διευκρινίσει τι εννοούσε με τον όρο “επιπτώσεις”, εκείνος είπε: “Τα μειονεκτήματα της μη εφαρμογής του ψηφιακού συστήματος”.

“Αποσαφηνίστηκε στους πρόσφυγες ότι το υψηλότερο επίπεδο εγγραφής σημαίνει καλύτερη προστασία, καλύτερα στοχευμένο προγραμματισμό, ενισχυμένη ακεραιότητα δεδομένων και προστασία των δεδομένων από απάτη”, δήλωσε ο Gebregzabiher στο Global Voices.

Οι πρόσφυγες, που μίλησαν στο Global Voices, είπαν ότι οι απογοητεύσεις αυξάνονται στα στρατόπεδα πέρα από τους πιθανούς κινδύνους της ψηφιακής ταυτότητας και κατά συνέπεια, υπάρχει αυξανόμενη περιφρόνηση προς το μη δημοφιλές ψηφιακό σύστημα προσδιορισμού. Ένας πρόσφυγας στο στρατόπεδο Hitsats, ο οποίος επιθυμούσε επίσης να παραμείνει ανώνυμος, είπε:

Στην αρχή, δεν γνωρίζαμε τους κινδύνους της αναγνώρισης. Οι περισσότεροι από εμάς ολοκληρώσαμε τη βιομετρική καταχώριση από ειλικρίνεια και λόγω της εμπιστοσύνης που έχουμε για την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες και την Αιθιοπία.

Αυτό το άτομο είπε στο Global Voices ότι δεν τους ζητήθηκε η συγκατάθεση, πριν συλλεχθούν τα βιομετρικά δεδομένα τους.

Ένας άλλος πρόσφυγας, που ζήτησε επίσης ανωνυμία λόγω ανησυχιών για την ασφάλειά του, είπε:

Η διαδικασία εγγραφής δεν περιλαμβάνει τη συγκατάθεση. Το να ζητείται η συγκατάθεση θεωρείται δικαίωμα πολυτέλειας. Έχουμε καταχωρηθεί ως μέσο ισχύος, επειδή δεν έχουμε καμία άλλη επιλογή για να λάβουμε τρόφιμα ή προστασία.

“Μία υποχρέωση για επιβίωση”

Οι πρόσφυγες έχουν ενημερωθεί ότι, όσοι αρνούνται να συμμετάσχουν στην ψηφιακή εγγραφή, αποκλείονται από τη λήψη βοήθειας από την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες, όπως μερίδες τροφίμων ή οποιαδήποτε άλλη βοήθεια. Οπότε ουσιαστικά δεν τους δίνεται άλλη επιλογή από το να υπακούσουν στη χρήση.

Αρκετοί πρόσφυγες στα στρατόπεδα Hitsats και Jewi, που μίλησαν με το Global Voices μέσω τηλεφώνου, είπαν ότι δε νοιώθουν άνετα με το νέο σύστημα ψηφιακής εγγραφής και αμφισβητούν τα οφέλη της.

Ένας πρώην στρατιώτης της Ερυθραίας, που επιθυμούσε να παραμείνει ανώνυμος λόγω ανησυχιών για την ασφάλειά του, είπε:

Σε αντίθεση με ό,τι λέει το προσωπικό της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες, το νέο σύστημα ψηφιακής εγγραφής δεν ξεκίνησε κανένα νέο πακέτο ειδικών παροχών. Παίρνουμε την ίδια συνηθισμένη βοήθεια όπως μερίδες τροφίμων και άλλα μη εδώδιμα είδη, που συνηθίζαμε να παίρνουμε. … Αμφιβάλλω αν το νέο σύστημα θα αποφέρει καθόλου επιπλέον παροχές ενίσχυσης.

Για μία προσφύγισσα από την Ερυθραία, μητέρα ενός πρόσφυγα, που ζήτησε επίσης ανωνυμία, η υποχρέωση της ψηφιακής εγγραφής θεωρείται προϋπόθεση για τη λήψη των βασικών υπηρεσιών από την υπηρεσία προσφύγων των Ηνωμένων Εθνών:

Είναι αποκρουστικό να βλέπουμε την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες να χρησιμοποιεί την ψηφιακή καταχώριση ως υποχρέωση επιβίωσης. … Ένιωσα σαν να ήμουν όμηρος για τροφή και στέγη από τη μία υπηρεσία των Ηνωμένων Εθνών, που εμπιστευτήκαμε για υποστήριξη.

Ο Gebregzabiher, εκπρόσωπος τύπου της UNHCR, σημείωσε ότι δεν έχει δει ακόμα κανέναν να αρνείται την εγγραφή.

“Της έναρξης της άσκησης προηγήθηκε μαζική εκστρατεία ευαισθητοποίησης, ώστε οι πρόσφυγες να έχουν σωστή κατανόηση των οφελών του νέου συστήματος εγγραφής και να συνεργάζονται με τους ειδικούς που κάνουν την εγγραφή. Ως εκ τούτου, δεν υπήρξε καμία αντίσταση από τους πρόσφυγες”, δήλωσε ο Gebregzabiher.

Ωστόσο, οι πρόσφυγες, με τους οποίους μίλησε το Global Voices στην Αιθιοπία, δήλωσαν ότι αρκετοί πρόσφυγες, που αρνήθηκαν να εγγραφούν, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα στρατόπεδα.

Ένας πρόσφυγας από το Νότιο Σουδάν, που επιθυμούσε να διατηρήσει την ανωνυμία του, είπε ότι “η πλειονότητα όσων αρνούνται την εγγραφή είναι εκτός του στρατοπέδου, από τότε που τους είπαν να το πράξουν. Μερικοί από αυτούς παραμένουν εν μέρει στο στρατόπεδο και άλλοι έχουν ενσωματωθεί σε κοινότητες φιλοξενίας στην Γκαμπέλα, ενώ άλλοι έπρεπε να επιστρέψουν πίσω στο Νότιο Σουδάν”.

Το Global Voices έμαθε περαιτέρω ότι στο στρατόπεδο προσφύγων Jewi, οι οπαδοί ορισμένων χριστιανικών ομάδων όπως οι Προτεστάντες, η Μεσσιανική Εβραϊκή Εκκλησία του Θεού και το Εκκλησίασμα του Γιαχβέ αρνήθηκαν επίσης τη διαδικασία εγγραφής για θρησκευτικούς λόγους.