Συμμετέχοντες σε μια τάξη WenDo στο Μινσκ, 2020. Φωτογραφία (c): Hanna Liubakova. Χρησιμοποιείται με άδεια.
Ένα Σαββατιάτικο πρωινό, περίπου 15 γυναίκες συγκεντρώνονται σε ένα από τα πανταχού παρόντα γκρι τριώροφα κτίρια στις παρυφές του Μινσκ, πρωτεύουσας της Λευκορωσίας.
Υπάρχουν καφές και σνακ για να τσιμπήσεις και οι καρέκλες είναι ήδη τοποθετημένες ομοιόμορφα σε έναν κύκλο. Το ευρύχωρο δωμάτιο, όπου συναντιόμαστε, είναι ένα γυμναστήριο στην καθημερινή του ζωή, αλλά δεν είμαστε εδώ για να γυμναστούμε. Οι επόμενες δύο ημέρες θα είναι λίγα μαθήματα πολεμικών τεχνών και λίγο ομάδα υποστήριξης.
Αυτή είναι η ουσία του Wen-Do [1]: μια μέθοδος αυτοάμυνας και αυτοπεποίθησης, που αναπτύχθηκε για να επιτρέψει στις γυναίκες να αποκρούσουν την παρενόχληση, να ενδυναμωθούν και να μιλήσουν για τους εαυτούς τους.
Μαθήματα όπως αυτά είναι σχετικά καινούρια και δεν έχουν ακόμη διαδοθεί. Υπάρχουν πολλοί λόγοι, για τους οποίους η ιδέα της αυτοάμυνας των γυναικών δεν είναι και η πιο δημοφιλής στη Λευκορωσία: μια μεγάλη ποικιλία έμφυλων στερεοτύπων, μια τάση να κατηγορούν τα θύματα της βίας και μια επίμονη πίστη στην απαίτηση να γείρουν “στους στιβαρούς ώμους ενός άντρα”. Ωστόσο, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ από το 2018, μία στις δύο γυναίκες [2] στη Λευκορωσία υφίσταται διαφορετικές μορφές βίας, ενώ σχεδόν μία στις τρεις υφίσταται σωματική κακοποίηση.
Το Wen-Do καλύπτει μια μεγάλη ποικιλία φυσικών και λεκτικών τεχνικών. Οι γυναίκες μαθαίνουν πώς να πολεμήσουν και να ανταποκριθούν στις λαβές από τον καρπό και το χέρι και πώς να ξεφύγουν από τις αγκαλιές και τα πιασίματα από το λαιμό. Εκτός από το να είναι μόνο μια μέθοδος αυτοάμυνας, το Wen-Do επικεντρώνεται επίσης στη συναίνεση, στην ευαισθητοποίηση και στην αποφυγή απειλητικών καταστάσεων. Αυτές είναι οι δεξιότητες, που θα κερδίσουμε τις επόμενες δύο ημέρες.
Υπάρχουν όλων των ειδών άνθρωποι σε αυτήν την ομάδα. Ψηλές και κοντές. Με ξανθά ή σκουρόχρωμα μαλλιά. Φοιτήτριες και επαγγελματίες. Μερικές από εμάς είμαστε στα 50, άλλες μόλις έγιναν 16. Συναντηθήκαμε μόλις ένα λεπτό πριν, αλλά ήδη αισθανόμαστε φιλικά η μία προς την άλλη.
Αλλά όταν η Olga Laniewska, η προπονήτριά μας, ξαφνικά μας ζητά να φωνάξουμε, κοιτάζουμε η μία την άλλη με σύγχυση. Αυτό μπορεί να είναι ένα μάθημα μόνο για γυναίκες, αλλά όσο ασφαλής και άνετη και να είναι η ατμόσφαιρα, δεν είναι εύκολο να ξεκινήσεις να φωνάζεις όταν είσαι περιτριγυρισμένη από αγνώστους.
Η Olga μας προτρέπει:
“Οι επιτιθέμενοι γνωρίζουν πολύ καλά ότι οι γυναίκες συχνά νιώθουν πολύ ντροπιασμένες να αντιδράσουν όταν δέχονται σεξουαλική επίθεση, αλλά η φωνή σας είναι το όπλο σας. Χρησιμοποιήστε τη.”
Αυτή τη φορά, δεν διστάζουμε να φωνάξουμε.
Σπάζοντας εμπόδια, σπάζοντας τα στερεότυπα
Η Natalia (που ζήτησε να αλλάξει το όνομά της), φοιτήτρια στο διδακτορικό της, χρειάστηκε να λύσει ένα θέμα με τον διδακτορικό σύμβουλό της. Εκμεταλλευόταν τη θέση του κάνοντάς της συνεχώς προσωπικές ερωτήσεις σχετικά με την οικογένειά της και τον σύζυγό της. Ένιωσε εξαρτημένη από τον σύμβουλό της, αλλά ήθελε να σταματήσει αυτή την ανεπιθύμητη προσοχή.
Στις συνεδρίες Wen-Do, οι γυναίκες μοιράζονται πραγματικές εμπειρίες σωματικής ή λεκτικής επιθετικότητας, είτε από ξένους είτε από γνωστούς τους. Παρενόχληση στο δρόμο. Ένας βίαιος σύζυγος. Μια επίθεση στο σχολείο. Ένας συνάδελφος που ξεπερνά τα όρια κατά πολύ.
Στη συνέχεια, οι γυναίκες συζητούν και παίζουν παιχνίδια ρόλων για να χτίσουν αυτοπεποίθηση και να αντιδράσουν με τρόπο, που θα τους δώσει το καλύτερο γι’ αυτές αποτέλεσμα.
Στην περίπτωση της Natalia, εξάσκησε την στάση της, τη γλώσσα του σώματος, τη φωνή και τη χρήση συγκεκριμένων λέξεων, μέχρι που ήταν ευχαριστημένη με το αποτέλεσμα. Όπως μου είπε λίγους μήνες αργότερα, όταν ο σύμβουλός της την πλησίαζε ξανά, ήταν σε θέση να σταματήσει τις ερωτήσεις του ευγενικά αλλά σταθερά.
“Δεν συμπεριφέρθηκε ποτέ με τον ίδιο κακοποιητικό τρόπο”, λέει η Natalia. “Μάλλον κατάλαβε ότι δεν θα το επιτρέψω πλέον”.
Περιέργως, λέει, η σχέση τους έχει βελτιωθεί από τότε.
“Ποια ήταν η αντίδραση του συζύγου σας, όταν υπογράψατε για το μάθημα;” Ρωτάω.
“Είναι πολύ υποστηρικτικός και ανοιχτόμυαλος”, λέει. “Αλλά μερικές φορές δεν καταλαβαίνει το Wen-Do και το θέμα της ενδοοικογενειακής βίας, δεδομένου ότι η σχέση μας δεν είναι κακοποιητική”. Όταν ήταν 19 ετών, κάποιος προσπάθησε να τη βιάσει. Αν και ήταν σε θέση να δραπετεύσει, ο φόβος έμεινε μαζί της.
Μία άλλη φοιτήτρια, η Alina, 24 ετών, βίωσε ενδοοικογενειακή βία στο σπίτι. Το Wen-Do της έμαθε πώς να θέτει όρια και να μην επιτρέπει σε άλλους να τα παραβιάζουν. Τώρα, λίγους μήνες αργότερα, μου λέει ότι εξακολουθεί να είναι δύσκολο για εκείνη να πει “όχι” χωρίς να νοιώθει ενοχή. Αλλά μαθαίνει.
Στο τέλος της συνεδρίασης κάθε ημέρας, οι συμμετέχουσες σπάνε ένα κομμάτι ξύλου με ένα χτύπημα του χεριού. Όπως και στις πολεμικές τέχνες, αυτό είναι ένα ζωτικό μέρος της εκπαίδευσης, όταν ένα πρόσωπο δείχνει τη δύναμή και το θάρρος του. Για τα άτομα της ομάδας μου, αυτή ήταν μια στιγμή ενδυνάμωσης και επίλυσης.
“Αυξάνει τα επίπεδα της αυτοπεποίθησής σας. Χωρίς αυτό, είναι αδύνατο να υπερασπιστείς τον εαυτό σου”, λέει η Hanna Parkhomenka, μέλος της ομάδας.
Η Natalia, η Hanna και η Alina είναι μεταξύ των 900 γυναικών που πραγματοποίησαν μια πορεία Wen-Do στη Λευκορωσία, μετά από την πρώτη που πραγματοποιήθηκε πριν από σχεδόν τέσσερα χρόνια.
“Αυτό σημαίνει ότι όλοι γνωρίζουν πού να χτυπήσουν έναν επιτιθέμενο;” ρωτώ την Laniewska, την μοναδική εκπαιδεύτρια του Wen-Do στη Λευκορωσία και μία από τις ελάχιστες ρωσόφωνες εκπαιδεύτριες διεθνώς.
“Δεν πρόκειται μόνο για κλωτσιές και μπλοκαρίσματα, παρόλο που διδάσκω κι αυτά,” λέει.
“Στην ιδανική περίπτωση, αφότου μια γυναίκα μάθει Wen-Do, δεν επιτρέπει στον εαυτό της να δεχτεί κακοποίηση ή επίθεση ευθύς εξ’ αρχής, επειδή γνωρίζει τα όριά της και ποια συμπεριφορά θεωρεί απαράδεκτη”, λέει η Laniewska. Η κύρια εστίαση του Wen-Do είναι να αποφευχθεί η απειλή και η επίθεση, όσο το δυνατόν. Κατά τη διάρκεια των μαθημάτων, μιλάμε για το πώς αυτό είναι ακόμη πιο σημαντικό στη Λευκορωσία, όπου η νομική έννοια της αυτοάμυνας δεν είναι πλήρως ανεπτυγμένη.
Το 2016, η Laniewska έλαβε πιστοποίηση για το Wen-Do στην Πολωνία, όπου είχε ζήσει για 15 χρόνια, μέσω του Ιδρύματος Αυτονομίας [3], μιας ΜΚΟ. Χρειάστηκαν 18 μήνες και πολλές συνεντεύξεις και συνομιλίες με ψυχολόγους μέχρι να πιστοποιηθεί. Στη συνέχεια επέστρεψε στη Λευκορωσία, συνεργάστηκε με την Radislava [4], μια οργάνωση που βοηθά τα θύματα ενδοοικογενειακής βίας και άρχισε να προσφέρει δωρεάν μαθήματα αυτοάμυνας – όταν η Radislava μπορεί να συγκεντρώσει τα χρήματα. Όταν δεν υπάρχουν χρήματα από τους χορηγούς, η Olga παραδίνει αμειβόμενα εργαστήρια. Αν μια ομάδα δεν μπορεί να αντεπεξέλθει οικονομικά, παρ’ όλα αυτά εκείνη εργάζεται δωρεάν.
Το Wen-Do μπορεί να προσαρμοστεί σε όλες τις ηλικίες και τις ικανότητες. Τα μαθήματα συνήθως διαρκούν 12 ώρες και κατανέμονται σε δύο ημέρες. Η Laniewska διδάσκει ως επί το πλείστον στο Μινσκ, αν και έχει επίσης δώσει μαθήματα σε Χρόντνα, Ναβαπόλατσκ, Μπρεστ και σε άλλες πόλεις της Λευκορωσίας.
Θετικά αποτελέσματα
Η ενδυνάμωση μέσω της αυτοάμυνας δεν είναι νέα. Ωστόσο, τα θετικά αποτελέσματά της είναι σαφή, υποστηρίζουν οι συνήγοροι.
Στον Καναδά, όπου το Wen-Do ξεκίνησε τη δεκαετία του 1970, η μέθοδος ενσωματώθηκε σε πρόγραμμα αντίστασης σε σεξουαλική επίθεση σχεδιασμένο για φοιτήτριες του πρώτου έτους σε τρία Καναδικά πανεπιστήμια. Τα αποτελέσματα [5], που δημοσιεύθηκαν το 2015, ήταν εντυπωσιακά. Σύμφωνα με τους συγγραφείς, η εκπαίδευση συσχετίστηκε με μείωση κατά 46% του ολοκληρωτικού βιασμού και με 63% μείωση της απόπειρας σεξουαλικής επίθεσης κατά το επόμενο έτος, σε σύγκριση με μια ομάδα ελέγχου φοιτητών.
Μια παρόμοια μελέτη φοιτητών που παρακολούθησαν μια τάξη αυτοάμυνας, η οποία διεξήχθη από την Jocelyn Hollander του Πανεπιστημίου του Όρεγκον, κατέληξε σε παρόμοια συμπεράσματα [6]. Σύμφωνα με την έκθεση, οι γυναίκες που παρακολούθησαν την τάξη παρουσίασαν “σημαντικά λιγότερες σεξουαλικές επιθέσεις κατά τη διάρκεια του επόμενου έτους από ό,τι γυναίκες που είχαν εγγραφεί σε άλλες τάξεις στο ίδιο πανεπιστήμιο”.
Η εκπαίδευση για την αυτοάμυνα των γυναικών φαίνεται να έχει θετικά οφέλη και σε άλλες κοινωνίες. Το 2014, οι ερευνητές του Στάνφορντ διαπίστωσαν ότι τα έφηβα κορίτσια στις παραγκουπόλεις του Ναϊρόμπι ανέφεραν κατά τη διάρκεια του έτους πάνω από το ένα τρίτο πτώση [7] των βιασμών μετά από ένα πρόγραμμα αυτοάμυνας διάρκειας 12 ωρών.
Στην Ευρώπη, μολονότι το Συμβούλιο της Ευρώπης τάχθηκε υπέρ της ελεύθερης αυτοάμυνας για τα κορίτσια και τις νέες γυναίκες πριν από περισσότερο από 20 χρόνια, ελάχιστα έχουν επιτευχθεί σε εθνικό επίπεδο, σύμφωνα με έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το 2016.
Στην Πολωνία, οι τοπικές κυβερνήσεις ή οι εργοδότες έχουν μερικές φορές χρηματοδοτήσει μαθήματα Wen-Do.
Το Wen-Do παρέχει τα εργαλεία για την οικοδόμηση αυτοπεποίθησης και σιγουριάς. Αλλά δεν είναι θεραπεία, εξηγεί η Agnieszka Biela, ψυχολόγος και πιστοποιημένη εκπαιδεύτρια Wen-Do με έδρα το Σοσνόβιεκ στη νότια Πολωνία. “Μια γυναίκα δεν μπορεί να βρίσκεται σε κατάσταση ενεργού ενδοοικογενειακής βίας, επειδή απαιτεί πιο στοχοθετημένη βοήθεια και μπορεί να έχει το αντίθετο αποτέλεσμα, κάνοντάς την να αισθάνεται αποδυναμωμένη.”
Οι ασκούμενοι της Wen-Do πρέπει να γνωρίζουν πότε πρέπει να καλέσουν εξωτερική βοήθεια, λέει η Biela, θυμίζοντας μια γυναίκα σε μία από τις τάξεις της που ζούσε με έναν κακοποιητικό σύντροφο. “Ευτυχώς, μας είπε για τη βία στο σπίτι και μπορέσαμε να την παραπέμψουμε σε ένα κέντρο παρέμβασης.”
Η Biela εξηγεί ότι από ψυχολογική σκοπιά, το Wen-Do επικεντρώνεται στην ικανότητα των γυναικών να εκπληρώσουν το ανθρώπινο δυναμικό τους και να ενθαρρύνει την αυτο-εξερεύνηση. “Εμείς ως εκπαιδευτές του Wen-Do δείχνουμε σε μια γυναίκα ότι είναι ειδικός στη δική της ζωή”, λέει η Biela.
Σε μια έρευνα [8] που εκπόνησε το Ίδρυμα Αυτονομίας μετά από ένα εργαστήριο Wen-Do, σχεδόν όλες οι 54 ερωτηθείσες γυναίκες δήλωσαν ότι θα μπορούσαν να αποφύγουν πολλές απειλητικές καταστάσεις στην ενήλικη ζωή αν τους δίνονταν η ευκαιρία να παρακολουθήσουν ένα σεμινάριο κατά τη διάρκεια των εφηβικών τους χρόνων. Οι μισές γυναίκες χρησιμοποίησαν τις δεξιότητες που έμαθαν μέσα σε λίγους μήνες μετά την εκπαίδευση.
Εστίαση στην πρόληψη
Ο Ilya Murashko δεν είναι χαρούμενος που οι περισσότεροι άνδρες παρακολουθούν τα δικά του μαθήματα αυτοάμυνας στο Μινσκ.
“Ας το αντιμετωπίσουμε: οι γυναίκες πρέπει να μάθουν πώς να προστατεύονται περισσότερο από τους άνδρες. Μαζί με τους ηλικιωμένους και τα άτομα με αναπηρίες, προσβάλλονται πιο συχνά από τους άνδρες,” λέει.
Εκτός από το κλασικό Κραβ Μαγκά, μια μέθοδο μάχης και αυτοάμυνας, ο Murashko διδάσκει τη ρύθμιση και την επικοινωνία προσωπικών ορίων και αναγνωρίζει τις επικίνδυνες καταστάσεις σε πρώιμο στάδιο. Ακούγεται οικείο;
“Ναι, είναι παρόμοιο με το Wen-Do. Και τα δύο είναι κρίσιμης σημασίας για την πρόληψη της επίθεσης, “λέει.
Το μειονέκτημα, λέει ο Murashko, είναι ότι τα μαθήματα Wen-Do μπορεί να είναι πολύ σύντομα για να αποκτήσουν οι γυναίκες δεξιότητες και να τους γίνουν συνήθεια. Αυτό είναι ακριβώς αυτό που έλεγε η Olga Kutas, μία από τις γυναίκες από την δική μου ομάδα του Wen-Do: “Τα αποτελέσματα ενός μόνο μαθήματος θα μπορούσαν γρήγορα να χαθούν στις καθημερινές εργασίες των γυναικών.”
Αλλά όπως εξηγεί η Lena Bielska, ενώ κάποια σωματικά κόλπα άμυνας θα μπορούσαν σύντομα να ξεχαστούν, όσο περνάει ο καιρός, ο εμφυτευμένος σπόρος του αυτοσεβασμού θα αυξηθεί. Η Bielska είναι πιστοποιημένη εκπαιδεύτρια του Wen-Do και συνιδρύτρια του υποκαταστήματος του HerStory στο Λούμπλιν, ενός μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα ιδρύματος, που εργάζεται στους τομείς της ισότητας των φύλων και των διακρίσεων. Λέει ότι γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό ο εκπαιδευτής να επικεντρώνεται στην ενδυνάμωση και την εμπιστοσύνη των γυναικών, όχι μόνο στις πολεμικές τέχνες. Εκτός αυτού, συμβαίνει οι γυναίκες να συμμετέχουν σε εργαστήρια Wen-Do αρκετές φορές και μερικές να συνεχίζουν κάνοντας και ένα πιο εξειδικευμένο μάθημα.
Ένας συνεχιζόμενος αγώνας
Η εκπαίδευση για αυτοπεποίθηση δεν είναι εύκολο να ενσταλάξει σε μια κοινωνία, που αναμένει από τη γυναίκα να είναι γλυκιά, ήρεμη και πειθήνια. Περιμένουν από τις γυναίκες να χειριστούν τα προβλήματα χωρίς να κάνουν σκηνή. Μεγαλώνουν για να είναι “καλές”.
“Τα πράγματα αλλάζουν”, λέει η Olga Yanchuk για τα στερεότυπα και τους κοινωνικούς κινδύνους που παραμονεύουν μια γυναίκα που στηρίζει τον εαυτό της.
Η Yanchuk, κοινωνιολόγος, είναι η γενική γραμματέας του παραρτήματος του YWCA στη Λευκορωσία, μιας μη κυβερνητικής οργάνωσης, που υποστηρίζει τις γυναίκες και προσφέρει εκπαίδευση διαχείρισης. Η Yanchuk ξεκίνησε πρόσφατα ένα έργο με τίτλο Ασφάλεια των Γυναικών [9]. Ομοίως με το Wen-Do, η κύρια εστίαση είναι στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησης των γυναικών. Το πρόγραμμα προσφέρει διαδικτυακά μαθήματα μέσω βίντεο και προσωπικές διαβουλεύσεις με ψυχολόγο για προσωπικά όρια και διάφορες μορφές ενδοοικογενειακής βίας.
Όσο δεν υπάρχει νόμος κατά της ενδοοικογενειακής βίας – ο Πρόεδρος Αλεξάντερ Λουκασένκο απέρριψε την ιδέα ως “ανοησία” [10] το περασμένο φθινόπωρο – η Yanchuk πιστεύει ότι είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τις γυναίκες να μάθουν πώς να αμύνονται και να ορίσουν τα όριά τους. “Μια γυναίκα μαθαίνει πώς να ακούει τον εαυτό της και το σώμα της. Μπορεί τότε να αναγνωρίσει πιο εύκολα τα πρώτα σημάδια μιας πιθανής βίας, έντασης ή δυσφορίας.”
Η Yanchuk και η οκτάχρονη κόρη της συμμετείχαν επίσης σε μια πορεία Wen-Do. “Το γεγονός ότι η κόρη μου καταλαβαίνει ότι έχει το δικαίωμα και την ανάγκη να προστατεύσει τον εαυτό της είναι το μεγαλύτερο αποτέλεσμα της εκπαίδευσης”, λέει η Yanchuk.
Αυτό, και το ξύλινο μπλοκ που έσπασε με το γυμνό χέρι της, το οποίο έφερε στο σπίτι ως τρόπαιο, γελάει.
Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε αρχικά από την [11] Transitions, μια οργάνωση εκδόσεων και μέσων ενημέρωσης της Πράγας. Αναδημοσιεύεται εδώ με άδεια και έχει τροποποιηθεί λόγω έκτασης και ύφους.